Begin van de wandeling: het voormalige station aan de Jl Stasiun Kota. (Stationsweg)
Op Stationsweg 60 lag de Wees- en Boedelkamer [Birney – Tolk van Java, 88-90]
Station Kota![]() Station Kota. In 1874 werd de wet aangenomen, [De Koloniale Roeping, 9-10] en de eerste lijn van de dienst der Staatsspoor- en tramwegen liep in 1878 tot Pasoeroean en in 1879 tot Malang. |
Ga met de rug naar het station linksaf.
Ga na Megah Plaza rechtsaf Jl Bongkaran (Bongkaran).
Rechts: Jl Waspada.
Aan de ze straat lag in vroeger tijd de tangsi Sambongan. Toen de feestdagen voorbij waren, vertrok het jonge paar naar tangsi Sambongan, het kampement van Oerip. Gedurende de feestdagen had Djemini nog altijd op de grond geslapen tussen haar adiks en haar moeder. Nu zij Oerips vrouw was, diende ze het bed met hem te delen, begreep ze. Maar het zinde haar allerminst. Ze ontrolde haar matje op het bovenbed en klauterde erop. Verbaasd stak Oerip zijn hoofd uit de klamboe in het onderbed en vroeg zacht waarom ze niet bij hem kwam liggen. “Dank je feestelijk! Ik slaap niet met vreemden!” was Djemini’s antwoord. [Scholte – anak kompenie, 14-15, 18] |
Ga linksaf: Jl Waspada. (Sambongan)
Ga rechtsaf: Jl Slompretan. (Slompretan)
Ga linksaf: Jl Coklat. (Tepekongstraat)
Rechts: 2 Yayasan Sukhaloka (Chinese Tempel).
Vroeger woonden de Chineezen in bepaalde wijken bijeen en slechts bij uitzondering werd hun toegestaan in andere deelen van de stad te wonen. Het passenstelsel, dat toen voor hen een belemmering was, werd begin 1911 afgeschaft, waardoor zij een grootere vrijheid van beweging kregen. [Nieuw Soerabaia, 61] Ook is er weinig verschil tusschen een tempel en een aanzienlijk Chineesch huis. De voornaamste uiterlijke architectuur van een klenteng is het dak met gebogen lijnen, [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 657]Henri Borel: De ‘klentengs’ in Indië verschillen in hoofdzaak weinig van die in China. Even zij nog opgemerkt dat ‘klenteng’, juister ‘kelenteng’ volstrekt geen chineesch, maar een javaansch woord is. [Nederlandsch Indië Oud & Nieuw - 4, 81-91] |
Rechts: 28 Naamloos (1941: Pitcairn Syme & Co Handelmij).
Ga rechtsaf: Jl Karet.
De Chinese Voorstraat is het punt waar Oost en West elkander op het innigst ontmoeten en indien het mogelijk ware, dat iemand op Soerabaia in het genot was van de nodige tijd, en daarbij van de nodige kalmte des gemoeds en de nodige geestelijke geposeerdheid (maar dat is natuurlijk niet mogelijk!), hij zou een dissertatie kunnen schrijven naar aanleiding van deze zelfde Chinese Voorstraat, waarop hij zonder slag of stoot zou promoveren aan elke Europese universiteit bij minstens twee faculteiten tegelijk, letteren en wijsbegeerte en / of geschiedenis!![]() [Walraven – Eendagsvliegen, 159-162] |
Rechts: 46 Naamloos (Soerabaia Veem / Handelsvereeniging Java / Makelaar Gentis).
Rechts: 50 Rumah Sembayang Keluarga The Goan Tjing.
![]() |
Het huis van The Toan Ing. |
Rechts: 72 N.B.
Rechts: 74 Rajawali Nusindo (Bijkantoor Oei Tiong Ham Concern – 1935, Liem Bwan Tjie).
![]() |
Een zeer groote plaats neemt in het Semarangsche Zakenleven ongetwijfeld het Oei Tiong Ham Concern in, als grootsche getuige van den nijveren geest van onze Chineesche medeburgers. Dit concern beheert zoowel industrieën, als im- en export-bedrijven in Ned.-Indië en China. Het hoofdkantoor is gevestigd te Semarang. |
Links: 63.
Handel Maatschappij Anemaet & Co, (63 is geen oud pand meer). Ten Seldam heeft al een andere baan, waar hij duizend gulden per maand verdient met een gegarandeerd tantième van eveneens dat bedrag per maand. Dat gaat dus wel. Zijn firma heet Anemaet & Co en doet me denken aan ‘de juffrouw Anemaet’, die ook relaties had in den Oost. Het is een lastige firma, naar ik hoor, maar overigens wel solide. Ik hoop dat de bolsjewiek Ten Seldam het er maar kan uithouden.[Walraven – Brieven, 69-70] Ten Seldam heeft mij nooit vergeten en steeds kreeg ik van tijd tot tijd een brief van hem. Na al die soesah van Banjoewangi is hij, zooals ik reeds vroeger schreef, prachtig geslaagd op Soerabaia bij Anemaet & Co (dat is misschien nog wel familie van de ‘ouwe juffrouw’ uit de Nieuwe Tonge) en sedert een jaar is hij chef van het kantoor. Deze firma bezit verscheidene suikerfabrieken op Java en doet ook bankzaken, en op een van deze fabrieken heeft Ten Seldam mij nu gestopt. [Walraven – Brieven, 95-96] |
Links: 77 Prima Wisata Dunia.
De Nederlandsche Handelmaatschappij, op initiatief van Koning Willem I uit het huis van Oranje-Nassau opgericht in 1824 (de Koning garandeerde een rente van 4½ % en tekende in voor 4 miljoen gulden), is een naamloze vennootschap van koophandel. |
Ga op de kruising rechtsaf: Jl Kembang Jepun (Kembang Djepoen).
Links: 180-182 Bank Mega.
Gebouwd in 1927 naar een ontwerp van Job en Sprey. Nu staat er in ‘Nautica’, dat is het orgaan van de Veeniging van Gezagvoerders en Stuurlieden in Ned. Indië, een verhaal over de Java-China-Japan-lijn. De directie is zoo vol lof over de prestaties van het personeel en uit in haar jaarverslag haar welgemeenden dank. Tegelijkertijd komt er f 45.000,-- beschikbaar van de overwinst ten bate van het personeel. Maar... al dat geld gaat naar het walpersoneel en het varende personeel krijgt niets! Het staat zwart op wit in Nautica en onze krant heeft het uitvoerig vermeld. Onze krant is de eenige krant in Indië, die zulke dingen vermeldt, want wij houden nog altijd de traditie op ‘werknemersdagblad’ te zijn.[Walraven – Brieven, 259] |
Rechts: 167-169 Gedung Jawa Pos (Advocatenkantoren).
Rechts: 165 Kantor Suara Indonesia (o.a. Consulaat Japan).
Ga linksaf: Jl Kali Mati Kulon
Ga rechtsaf: Jl Kalimati Tengah (Tinplein).
Ga linksaf: Jl Songoyudan (Songojoedan).
Ga linksaf: Pasar Pabean.
Pasar![]() [1919] Naar aanleiding van de portefeuillewisseling van Koloniën, memoreert de Pewarta Deli de politieke loopbaan van den heer Idenburg en zegt ze, dat diens naam als Gouverneur Generaal en als Minister van Koloniën onafscheidelijk aan Indië is verbonden. Als G.G. was het streven om den Christelijken godsdienst sterk op den voorgrond te brengen en o.m. heeft hij de regeling willen doen invoeren dat er Zondags geen pasar zou worden gehouden. Dit heeft en opleving veroorzaakt van den Moslimschen godsdienst en deed de S.I. ontstaan, hetgeen zulk een opstanding teweegbracht, dat de initialen S.I. werden gezegd te beduiden ’Salah Idenburg’ (salut, Idenburg). Het Indische Volk heeft dus in dit opzicht veel aan hem te danken, want de S.I. heeft reeds veel in het belang van Indië gedaan en de verwachtingen die men van haar koestert zijn groot. [Taak, 3, 153] |
Ga, na de pasar, linksaf Jl Panggung (Panggoeng).
![]() |
En, zo is dan zijn gewoonte, hij neemt het stuur, geeft gas, en voort gaan we, de buurt van Panggoeng in, naar de nauwe straatjes, waar de ‘vreemde Oosterlingen’ wonen. |
Ga rechtsaf: Jl Kembang Jepun.
Ga de Jembatan Merah, de brug over de Kali Mas.
De Roode brug
Eene houten brug ligt hier over de rivier en verbindt de Chinesche wijk met den oever, welke met reeds gemelde fraaije woonhuizen der Europeanen versierd is. Honderden vaartuigen en praauwen wemelen door den stroom en vermeerderen de levendigheid van dit tooneel. De oevers zelven zijn met fraaije boomen beplant, onder welker lommer de huizen der Europeanen schilderachtig tevoorschijn komen. |
Ga rechtsaf.
Links: Taman Jayengrono.
[Walraven – Op de grens, 38] |
Ga na het plein linksaf: Jl Garuda (Schoolstraat).
Links.
![]() Gebouwd door A.I.A.1927-1931; gedenksteen bij de ingang. [A.I.A.] [1936] Van de ontwerpen voor den nieuwbouw der kantoren, welke het Willemsplein te Soerabaja eens een volwaardige afsluiting zullen geven, werd tot nog toe slechts het massale kantoorgebouw der Internationale Crediet- en Handelsvereeniging ‘Rotterdam’ (‘Internatio’) verwerkelijkt. Hierin moesten, met de kantoren, een deel der voor een im- en exportfirma zoo belangrijke goedangs in één gebouw vereenigd worden en wel zóódanig, dat bij noodzaak tot uitbreiding der kantoorruimte, een deel der goedangs daarvoor direct zou zijn in te richten. [Locale Techniek-5-6,136-137] |
Links..
![]() |
De Javaasche Bank. |
Aan de achterkant van het gebouw is de ingang van een klein museum. Open van 8 – 16.
Rechts: 4 PT. Telkom (Hoofdkantoor Telefoonbedrijf, gebouwd naar ontwerp van Ghijsels uit 1914).
Ga rechtsaf: Jl Kasuari (Werfstraat).
Links: (7 Kantor Kehakiman Klas I).
Straf-Gevangenis
Te Soerabaia gingen wij in een ‘Amco’ naar de gevangenis in de Werfstraat, waar de hoofdagent mij, en de stukken, afleverde bij de administrateur. Hij ontving voor alles een ontvangstbewijs, voor de stukken en ook voor de menselijke bijlage. Het kantoor van de administrateur was een warme zaal, waar inlandse gevangenen in bruine pakjes op schrijfmachines tikten, in boeken schreven en enveloppen dichtplakten. Van de hoofdagent nam ik afscheid met een handdruk, waarna de administrateur vroeg ik geld bij me had. Ik had ruim ƒ11,– aan geld en postwaarden. |
Rechts: De Munt lag waarschijnlijk noordelijk en schuin tegenover de ingang van de gevangenis.
Soerabaya heeft, gelijk uit gezegde reeds eenigermate gebleken is, eene veel gezonder ligging dan Batavia, en vooral deze omstandigheid, noopte den Maarschalk Daendels, die ondanks vele, zeer willekeurige daden, veel goeds in Indië gesticht heeft, de stad Soerabaya tot het onderwerp zijner bijzondere oplettendheid te maken. Een arsenaal en vele andere openbare inrigtingen werden hier door dien Landvoogd tot stand gebragt. De Scheepstimmerwerven zijn voorzeker de fraaisten, welke men in Indië zien kan; de Constructie-winkel en de Munt zijn zeer belangrijke inrigtingen. Voor soortgelijke etablissementen achtte men Batavia minder, of in het geheel niet geschikt. [Olivier – Tafereelen I, 200-202] De arbeiders werken twee aan twee; de eene trapt de specie met den voet en de andere geeft er den vorm aan. Dit laatste vooral geschiedt met eene buitengewone behendigheid. Zij vervangen elkaar om de acht dagen, na verloop van welken tijd de trapper zijne voetzolen heeft doorgetreden, hetwelk echter geene schadelijke gevolgen heeft, want, nadat hij acht dagen met kneeden, in een zittende houding heeft doorgebragt, zijn zijne voeten weder volkomen hersteld. De aldus gemaakte vormen worden in den zonneschijn gedroogd. [Olivier – Tafereelen I, 208-211] |
Links: 19de eeuwse huizen.
![]() |
De eene oever is met fraaie, helderwitte woningen van Europeanen omzoomd, en levert een fraai gezigt op, terwijl de overzijde wel een woeliger, maar gansch niet bekoorlijker schouwspel vertoont, en veelal herbergen, openbare huizen voor de zeelieden en dergelijke gebouwen bevat. |
Links: Jl Kali Sosok.
En daarbij heeft Speenhoff dan een prentje getekend van zo’n Indischman met verlof, zoals ze ook inderdaad waren, want zelf heb ik ze ook zo gekend. In Holland namelijk, in vroeger jaren. En het is wel heel vreemd, of liever opmerkelijk, dat men zulke typen van mensen tegenwoordig niet meer ontmoet. Wij zijn nu allen gezonder en flinker, wij hebben meer kleur op onze gezichten en wij zien niet zo geel van de leverziekte. Misschien komt dat, omdat we niet meer wonen op Kali Sosok en geen water meer drinken uit de leksteen en ons beter voelen en hygiënischer leven. [Walraven – Eendagsvliegen, 218-219] |
Rechts: Op het eind van de straat lag:
Toko Haverkamp, Provisiën en Dranken, Huishoudelijke- en Luxe-artikelen Pah zal nu bij ons komen eten, rollade met boemboe! Vooral in de boemboe is zij zeer geïnteresseerd. De boemboe heb ik gekocht bij Haverkamp in de Werfstraat, waar ze de meest wonderlijke collectie kruiden hebben volgens Nederlandse mengprincipes, alles voor 5 cent per busje. Pah heeft aan zo’n busje wonderbaarlijk lang geroken, en het tenslotte vastgehouden, als een zeldzame kostbaarheid. Maar zij is nog niet wezen eten! Bij nader inzien schijnt dát haar toch te ver te gaan. [Walraven – Eendagsvliegen, 199-200] |
Ga met de weg mee naar rechts: uitzicht over de Kali Mas.
Van het rechte haven-kanaal, de uitmonding der Kali-Mâs, voert de weg langs een rij kleine ouderwetsche huisjes, waarin tagarijnen, scheeps-victualie-verkoopers en slaapsteêhouders wonen. Matrozenherbergen, winkeltjes van scheepsbenoodigdheden en pakhuizen, geven aan die buurt volkomen het uiterlijk van een Hollandsche havenplaats,
|
Ga terug en ga bij nr. 35 rechtsaf en daarna linksaf Jl Nelayan (Schrijnwerkerstraat).
Ga linksaf Jl Kebalen Timur (Kleine Kebalenstraat).
Ga rechtsaf Jl Sampurna (Weezenstraat).
Rechts: House of Sampurna.
![]() [Olivier – Tafereelen I, 110] Otto hield hem het doosje sigaretten voor. 'Kom, Chrissie, vroeger rookte je ook als een schoorsteen! Dit is de enige originele krètèk, beter dan Koyo, dat merk van de Nipponners. Kreeg jij toen van de distributie in het kamp. Smookten wij samen op dat veldje daar.' [Springer – Bandoeng-Bandung, 126] |
Ga in het museum de trap op naar de 1ste etage voor een zicht op de productie van de sigaretten.
Ga terug naar de hoek van de straat en rechtsaf Jl Kebalen Timur.
Ga linksaf: Jl Kutilang (Constructiestraat).
Links:
![]() |
Een van de gebouwen van een voormalig groot complex: de Constructiewinkel. De reden, dat in 1849 werd uitgezien naar een eigen fabriek voor het Leger lag daarin, dat de toenmalige Lands Constructie Winkel onmogelijk in alle behoeften van Leger en Vloot kon voorzien. Daarom werd besloten tot de splitsing der bedrijven. De fabriek de Phoenix werd voor het Leger aangekocht en bij Gouv. Besluit bestemd om den zoogenaamden Artillerie Constructie Winkel te vormen met bepaling, dat die winkel op 1 Januari 1851 in werking zou treden. [Indië, geïllustreerd weekblad, 7, 149-152] Vanaf 1910 is de Constructiewinkel in fasen verplaatst naar Bandoeng [Indië, geïllustreerd weekblad, 7, 171] |
Ga rechtsaf: Jl Kutilang.
Op een dag moest ik aan deze voorvechtster der vrouwen-emancipatie een boodschapleitje (dat destijds de rol van telefoon vervulde) van mijn vader brengen. Al was ik toen nog maar een dreumes van zes – er was veel wat mij nu nog duidelijk voor den geest staat. Dat Mina met de getrouwde Van Heutsz een vriendschap onderhield, was voor die tijd opmerkelijk. De etiquette oordeelde het als ongepast tussen een ongetrouwde vrouw en een getrouwde man, en dus als een verdriet voor diens echtgenote. Het zal tot geroddel in de stad hebben geleid. [Uit naam van de majesteit, 49-50] Op een kaart uit 1867 heet de huidige Jl Pesapen Laki Nieuw Hollandstraat. Deze weg liep in westelijke richting naar een kampong binnen de stadswal, die ‘Nieuw Holland’ heette. Pesapen is de oude naam van de kampong. |
Links: (Muur Gevangenis Werfstraat).
![]() |
“Is de ringmuur om de gevangenis voldoende hoog?” |
Rechts: 7 (1941: 7 of 5 Platon Handel Mij. / Consulaat van Frankrijk).
Rechts: 1 Pantja Niaga (1941: Handel- Maatschappij Harmsen, Verwey & Co / Handel-Maatschappij Dunlop & Co. / Belgisch Consulaat / Handelsvereeniging “Oost-Indië”).
Steek Jl Rajawali over.
En ga rechtdoor: Jl Krembangan Barat. Krembangan Westerkade.
Het is zeker dat omstreeks 1880 een groot deel van de Indo-groep verpauperiseerd was en aan de zelfkant van de samenleving leefde, in de kampong – al bleef hij voor de Indonesische kampongbewoner altijd de 'Europeaan' – of aan de rand van de kampong of in de toenmalige specifieke Indo-buurten als Kemajoran (in Batavia), Krambangan (in Soerabaja) of Karangbidara (in Semarang). Onder deze 'paria's' van de Europese samenleving, zoals een Indische toneelschrijver ze noemde, was de criminaliteit vanzelfsprekend hoog. Waarschijnlijk heeft Huet deze groep op het oog gehad toen hij sprak van ploertendom. [Nieuwenhuys – Tussen twee vaderlanden, 20-21] Omdat ik niet wist hoe gauw ze in Krembangan een voorwendsel vinden om twist uit te lokken en te vechten, zat ik in het nauw voor ik er erg in had. Iemand keek uit een open voorgalerijtje naar me terwijl ik langzaam fietsend en belangstellend rondkijkend voortreed. Ik meende het gezicht te kennen en keek wat langer dan eigenlijk wel fatsoenlijk was. Toen hoorde ik een stem iets roepen als een groet of zo. En stom genoeg stapte ik af. Een jongeman op sloffen en in pyjama kwam haastig het huis uit gelopen, zijn haast evenwel minderend toen hij dichterbij kwam. Misschien omdat ik er zo onschuldig uitzag. Met langzame, slepende passen legde hij de laatste meters af, de vuisten gebald in de pyjamazakken, zo het jasje stijf naar voren trekkend om de smalle heupen. Toen wist ik hoe laat het was. Dit soort ruzie uitlokken was me uit m'n jongensjaren welbekend. [Mahieu – Verzameld werk, 336-337] Krembangan was al ver voor de oorlog berucht omdat daar de gemeenste vechtersbazen rondhingen. [Birney – Tolk van Java, 123] |
Rechts: Jl Mrico (Oude Kerkhofweg)
Bij de instelling der Gemeente bestond slechts een enkele Europeesche begraafplaats, Peneleh, die reeds sedert 1850 in gebruik en daardoor voor het grootste deel in beslag genomen was. [...] De oude begraafplaats Krembangan was reeds sedert tientallen jaren gesloten. [Nieuw Soerabaia, 186] |
Rechts: 71.
![]() |
De militaire cantine, opgericht op initiatief van kolonel D.L. de Brabant en geopend op 21 april 1866. We lezen in het Soer. Nbl.: Het is verschrikkelijk op welke wijze voornamelijk de Arabische huiseigenaren, in den laatsten tijd de huishuren opjagen, speciaal van die gebouwen welke tot nog toe door Europeanen met kleine beurzen werden bewoond. Voor de meesten zijn die huizen thans zelfs onbereikbaar geworden, om enkele voorbeelden te noemen in de straat achter de cantine werd de huishuur van een der bewoners plotseling opgedreven van 45 tot 85 gulden. [De Locomotief, 18 Januari 1917] |
Ga linksaf: Jl Merak (Comedieplein).
Rechts: PT. Perkebunan Nusantara.
Handelsvereeniging Amsterdam
|
Ga terug en houd rechts aan: Jl Krembangan Timur (Krembangan Oosterkade).
Links: 32a: Rumah Makan Laksana Jaya.
Ga rechtsaf: Jl Rajiwali (Heerenstraat).
Links: 18-20 (Assurantie Maatschappij ‘De Nederlanden ‘ van 1845 en tevens de verzekeringsmaatschappijen Ned. Ind.; Tweede Ned. Ind.; Koloniale; Tweede Koloniale, ‘De Oosterling’ en ‘Fatum’.).
Rechts: 35 (Handel Maatschappij Güntzel & Schumacher).
Rechts: 31 (Agentschap Singer Sewing Machine Company).
Rechts: 29 Persero.
Suikersyndicaat
[1908] De suikerindustrie is in de laatste jaren in werkelijkheid wat zij vroeger in schijn was, n.l. een macht in den staat en wel sedert 't ontstaan van de machtige vereeniging, die men ‘Algemeen Syndicaat van suikerfabrikanten op Java’ noemt, in welk Syndicaat de vele vroeger bestaande plaatselijke vereenigingen zijn opgelost en welke vereeniging sedert kort als een adviserend lichaam door onze Regeering erkend is, met opdracht aan de Hoofden van Gewestelijk Bestuur om alle voorstellen rakende 't direct belang der suikerindustrie door tusschenkomst van dit lichaam aan de Regeering aan te bieden. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-11,120], [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 231] |
Rechts: 15 Usodo D/H Oud (Wed. G. Oud & Co, Wijnkoopers, destillateurs, Importeurs).
Links: Jl Kasuari (Werfstraat). In die straat rechts: 2 BNI (Hagemeyer & Co. / Arbeidsinspectie) en links: 1.
1. Na WO II: Parket Officier van Justitie. Hij werd ambtenaar van het O.M. in Soerabaja en kwam met drie lotgenoten in een mess te wonen. Hij wist niets van de rechtspraktijk, niets van de gewoonten van het land en hij verstond geen drie woorden Maleis. Romkes belastte hem met de afdeling ‘Economische Delicten’, wat zeggen wilde dat hij de hele dag moest harrewarren met alle Chinezen en Arabieren van Soerabaja. Hij stapelde blunder op blunder en zweette water en bloed. Hij werd gehandhaafd omdat er niemand was die het er beter zou afbrengen.[Van der Hoogte – Huis in de nacht, 63-64] Het vertrek dat mij was toebedacht was tamelijk groot, maar nog naargeestiger dan de rest van het gebouw. Er stond wat haveloos meubilair, kennelijk wat was overgebleven, nadat iedereen zich reeds van het beste had voorzien. Ik stootte de blinden open, die tegen de zon gesloten waren en het vertrek in een vaal halfduister hulden. Onmiddellijk viel de gloed naar binnen en vervulde de ruimte met een onbehaaglijke hitte. Het grote, oude bureau was leeg, op een enkel stuk na: een lijvig dossier, dat uitnodigend was neergelegd op de plaats waar het vloeiblad hoorde te liggen. Ik sloeg een lusteloze blik op de omslag: Dossier no. 1483, Zaak-Pa Romat, alias Amra. [Van der Hoogte – Het laatste uur, 29-30] |
Vervolg de Jl Rajawali (Heerenstraat).
Rechts: 9-11 Hotel Arcadia.
Hij werd uitgezonden en werd op Soerabaia geplaatst, waar hij Chineesche toko’s moest bezoeken en trachten moest de bullen van Geo Wehry te verkoopen, die bestonden in boter in blikken, Apollinaris, priktollen, cement in vaten, sokken en nethemden en alle mogelijke en onmogelijke artikelen meer. |
Rechts: 7 (1941: The Yokohama Specie Bank.)
Rechts: 1. Bank Mandiri (1941: The Mitsui Bank Ltd.).
Ga linksaf: Jl Jembatan Merah.
![]() Op de Willemskade tot aan de Roode brug (Djambattan-Mera) en in de aangrenzende straten is een verbazend groot handelsvertier. Men ziet het den menschen aan, dat zij niet wandelen, maar zich voortspoeden om te komen waar zij wezen willen, om hun zaken aftedoen. Onophoudelijk rijden daar kossongs, leelijke, oude, afgedankte open kalessen met twee armoedige paarden bespannen, om de handelaars van het eene kantoor naar ’t andere te brengen. De dos-à-dos, evenzeer tot dat doel in gebruik, zijn niet minder sukkelig en afgeleefd – maar beide voertuigen doen wat ze doen moeten en in een koopstad let men er niet zoo nauwkeurig op of de wagen wel zindelijk, ’t paard wel netjes getuigd en de koetsier niet haveloos is. [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 267-269] |
Recht voor de brug stond het voormalig gemeentehuis, zie rechter deel van de foto van N.-I. Handelsbank. ↓
De gemeenteraad bestond uit benoemde en gekozen leden; enkele ambtenaren waren ambtshalve lid, o.a. de regent van Soerabaia, die overigens het enige Indonesische lid van de raad was, en de ‘kapitein’der Chinezen. De gekozen leden waren candidaat gesteld door de Soerabaiase Kiesvereniging en behoorden alle tot de ‘gros-bonnets’. Er was een vertegenwoordiger van de winkelstand, maar de kleine man, de Indo-Europeaan van Soerabaia’s benedenstad, was niet vertegenwoordigd tot, in 1913, de Soerabaiase afdeling van de Indische Partij van Douwes Dekker aan de verkiezingen ging deelnemen. [Koch - Verantwoording, 52-53] |
Rechts: (27) op de hoek: Bank Mandiri.
Het was voor de Handelsbank een voordeel dat zij een belangrijk aandelenpakket in het bezit had van een cultuurbank, de Nederlandsch Indische Landbouw-Maatschappij. |
Rechts: 19-23 PT. Aperdi. (Amsterdamsche Maatschappij van Levensverzekering: Amstleven – 1900, Berlage en Hulswit)
![]() |
Bij de deur beelden van Mendes da Costa. Boven de ingang een tegeltableau van Toorop, waarop de oprichtingsdatum van de maatschappij staat vermeld en rechts en links van de ‘godheid’ een Indonesische en een Europese vrouw. Op het dak een rek voor het naambord. |
Rechts: 17 Prima Master Bank (Makelaarskantoor Dunlop & Kolff.)
Rechts: 15 (Fraser, Eaton & Co.)
Rechts: 11 PT. Asuransi Jiwasraya (Levensverzekering- en Lijfrente Mij. NILLMIJ van 1859.)
Rechts: 9 (Gebouw Gemeente Spaarbank – Matthes, Advocaat.)
Rechts: 7 (Mitsubishi Shoji Kaisha Ltd.)
Rechts: 5. Perkebunan X.
![]() |
Koloniale Bank. Gedenkstenen: links en rechts na de ingang. |
Rechts: 1.
![]() |
Hoofdkantoor Gemeente Spaarbank. |
Rechts: Jl Cendrawasih (Roomsche Kerkstraat).
1822 -1900 stond er een R.K Kerk in deze straat. De kerk stond op ‘een eiland’, vrij van de kazerne links en de gebouwen rechts.
Vervolg de Jl Jembatan Merah.
Rechts: Polrestabes.
Hoofdbureau![]() Hoofdbureau van Politie op het Paradeplein. |
Rechts: 37 KPB Nusantara.
![]() |
De Nederlanden van 1845. (1941, Taen-Dicke). De gemeenteraad van Soerabaia had besloten om nieuwe, nogal kostbare urinoirs te plaatsen. Ze werden, volgens de krant van Wijbrands, 'ingewijd bij monde van' mr. Paets tot Gansoyen, voorzitter van het Algemeen Landbouw-syndikaat. |
Ga rechtdoor: Jl Veteran (Sociëteitstraat).
Links: 42-44 Bank Mandiri.
![]() |
Borneo Sumatra Handel Maatschappij: Borsumij. (1935, Citroen). Front begane grond is verbouwd. Architect Lemei: […] terwijl kort voor zijn overlijden de voltooiing plaats vond van het kantoorpand van de Borneo-Sumatra Handel Mij. Het interieur van dit gebouw is wel bijzonder geslaagd. Fraai is de ruimtewerking en verlichting van de kantoorhal. [Locale Techniek-4-5,8] |
Rechts: 19-21 AA Energy.
![]() In 1931 werden 325 faillisementen uitgesproken met een gezamenlijk passief van bijna 5 millioen. [Nieuw Soerabaia, 230-231] Gebouwd voor het Amsterdamsche Kantoor voor Indische Zaken: Akiz, vertegenwoordiger van AEG, Philips, Goodyear, Sulzer enz. [1924] Een keurig ontvangtoestel voor radio-omroep met 2 detectorlampen en 2 hoog-frequentie-versterkers, een aantal afstemspoelen en condensatoren om op verschillende golflengten in te stellen, de noodige hoofdtelefoons, alsmede een loudspeaker, deden het hart van den radio-amateur sneller kloppen. Met behulp van een buiten gespannen antenne werden van tijd tot tijd seinen opgevangen en door de geheele ‘machinehal’ hoorbaar gemaakt. [Indië, geïllustreerd weekblad -8, 225-227], [Indië, geïllustreerd weekblad -9, 198, 199] |
Links: 30 PT. ODI.
![]() |
Accountantskantoor H.J. Vooren / Olveh van 1879. |
Rechts: 3.
![]() |
Boekhandel en Drukkerij v/h G.C.T. van Dorp. (1923, Wolff Schoemaker) |
Links:
![]() Gebouwd door Job en Sprey voor N.V. Pharmaceutische Import Maatschappij Helmig & Co., Soerabaia (Hoofdkantoor) – Groothandel in Chemicaliën – Fabrikanten van Verf, Vernis, Creolin, Zeep en Chemicaliën. [De Koloniale Roeping, A 19] |
Rechts: doorkijk naar achterkant R.K. kerk
![]() Des ’s morgens ten 8 ure vereenigden zich de heeren [...] tot het bezichtigen van het in aanbouw zijnd R.K. Kerkgebouw, een voor Indië niet alledaagsch bouwwerk. De bouwmeester de heer Westmaas, was zoo vriendelijk het gebouw in nagenoeg al zijn onderdelen te doen bezichtigen, hetgeen natuurlijk den heeren zeer aangenaam was en waarvoor genoemden Architect bij die gelegenheid dan ook den welgemeenden dank werd betuigd van alle aanwezige leden der V.v.B. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-3, bijvoegsel juli, 8] |
Links: 6-8. Pertamina.
Sociëteit
De huldiging van Louis Bouwmeester in de ‘Concordia’ te Soerabaja […] |
Rechts: Jl Kebon Rojo (Regentstraat).
Rechts: 10 Kantor Pos dan Giro.
Om de R.K. kerk, de Gereja Katolik Kelahiran St. Perawan Maria (Onze Lieve Vrouw Geboorte of Onze Lieve Vrouwekerk) te bereiken gaat men in de Jl Kebon Rojo rechtsaf, de Jl Kepanjen (Tempelstraat) in. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-3, bijvoegsel juli, 8]
Ga rechtdoor: Jl Pahlawan. (Aloon-Aloonstraat)
Rechts: Bank Indonesia.
StadstuinDe plaats van de voormalige Stadstuin. Verder treft men op den Aloen-Aloen nog den bekenden stadstuin aan, in de wandeling ‘kippetjestuin’ geheeten. Hier werden Zondagsavonds muziekuitvoeringen gegeven. |
Links: 120 Bank Mandarin.
![]() |
Lindeteves Stokvis. |
Links: 116 Badan Penanamah Modal.
Handelsblad
|
Links: 112 PT. Pelni.
![]() |
Stoomvaart Maatschappij “Nederland”. |
Zicht op viaduk.
![]() |
Spoorwegviaduct SS (1923-1932, Citroen). Naar wij vernemen, worden volgens het Soer. Handelsblad van de zijde der gemeente Soerabaja nog pogingen gedaan, om de viaduct over Pasar Besar dusdanig gebouwd te krijgen, dat ook het stadsbeeld daarmede niet geschaad wordt. Zij hoopt de S.S. alsnog bereid te vinden, om door een architect een ontwerp te doen maken. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-27, 79] |
Na het spoorwegviaduct rechts:
Zijn “gambar idoep” (levende beelden = bioscoop), welke gevestigd was onder een grooten djoewetboom op het terrein langs de tegenwoordige “hooge baan”, ten Noorden van het gebouw van den Raad van Justitie, wekte iederen avond de groote belangstelling van de ingezeten, vooral van de Inheemschen. [Nieuw Soerabaia, 385-386] |
Rechts: Taman Pahlawan met het vrijheidsmonument Tugu..
![]() ![]() |
Tot oktober 1945 stond hier het gebouw van de Raad van Justitie. [Aantekeningen Rechtswezen] [Walraven – in boevenpak, 11-12, 14] Intussen werd ik gedagvaard om voor de raad van justitie te verschijnen als beklaagde, wegens mijn beschuldiging aan het adres der regering dat zij de spoorwegstaking had uitgelokt. Ik had mij hierop geprepareerd door een uitvoerige verdediging te schrijven, die een aanklacht tegen de regering en het S.S.-bestuur wegens verwaarlozing van de personeelsbelangen inhield. Ik nam geen advocaat als verdediger, wilde zelf mijn verdediging voeren. [Koch – Verantwoording, 139-140] De zitting van de raad van justitie was om half negen begonnen. Om half een deelde de president mede, dat de raad in raadkamer ging. Een kwartier later kwamen de rechters weer terug en V. werd vrijgesproken. Zijn onschuld was zo duidelijk gebleken, dat de raad niet nodig had gevonden eerst acht dagen later een beslissing te nemen. Het geval maakte een diepe indruk en trof me tot tranens toe. V. vloog mr P. om de hals en rende toen, in het plotseling besef van zijn vrijheid, het gebouw uit en Pasar Besar op, doch kwam tot bezinning en keerde terug. [Koch – Verantwoording, 142-143] Ze kwamen op mij af, trapten me in elkaar en sleurden me mee naar hun hoofdkwartier, gevestigd in het voormalige Paleis van Justitie, tegenover het gouvernementskantoor aan de Pasar Besar. [Birney – Tolk van Java, 133-135] |
Links: 110 Kantor Gubernur. (Kantoor van de Gouverneur van Oost Java – 1929-1931, Lemei)
Gouverneurskantoor![]() Toen de zestiende augustus aanbrak, liep ik gewapend met een gevechtsdolk door de Pasar Besar in de richting van het gouvernementsgebouw. Daar zag ik dat de Japanse vlag werd neergehaald. Even later werd het rood-wit-blauw gehesen. Kort nadat ik het rechtbankvonnis omtrent mijn weigering te opteren voor de Indonesische nationaliteit had ontvangen, ging ik naar het gouvernementskantoor aan de Pasar Besar. Daar vroeg ik een paspoort aan. [Birney – Tolk van Java, 467] De volgende ochtend wandelde ik het gouvernementskantoor binnen en ik wendde mij tot de hoofdmandoer, die mij bracht bij de afdeling Personeelszaken, die mij doorstuurde naar de resident ter beschikking, die mij vriendelijk in overweging gaf mij te doen aandienen bij de gouverneur. [Alberts – Namen noemen, 24-26] Ik reed naar het gouvernementskantoor en kreeg daar in pakjes tienduizend rijksdaalders uitgeteld. [Alberts – Namen noemen, 125-126] |
Links: tussen het Kantor Gubernur en de hoek lag het (‘oude’) Restaurant Hellendoorn.
En een dame, die ik al zeventien jaar geleden kende toen ze nog korte rokken droeg en een blonde vlecht op haar rug, bracht me naar een hoekje van de stand, haalde een oude foto van de wand en ziet: daar zaten de Indischmannen van Speenhoff aan een gastmaal in het oude Hellendoorn! [Walraven – Eendagsvliegen, 220] |
Rechts, op de hoek van de zijstraat.
![]() Ik heb eens met Goote in een bioscoop gezeten, die zoowat helemaal leeg was. Op Soerabaia, de Luxor bioscoop. Maar we hebben genoten van de film, die Soerabaia versmaadde. Nu verstonden we allebei goed Engelsch. Ik woonde al hier, maar Goote is er later nog eens een keer gaan kijken, en toen was de bioscoop weer even woest en leeg. De film heette ‘The Sea-bat’, de zeevleermuis, en speelde ergens in de Golf van Mexico en in Britsch Guiana, waar negers hout hakten. De vrouwelijke hoofdrol was in handen van Rachel Torres, maar het meest hebben Goote en ik genoten van den man, die rol van de chef van het houthakkerskamp speelde. [Walraven – Brieven, 531-532] Tegenover de Luxorbioscoop aan de aloen-aloen begon die dag de terreur tegen de jappen. Ik zag een Javaanse jongen met een takeyari een nietsvermoedende Japanse soldaat van achteren aanvallen. Hij stak die speer dwars door het lichaam van die soldaat en riep ‘Sendjata makan toean!’ [Birney – Tolk van Java, 155-156] |
Zicht op: gebouw tussen links de Jl Pahlawan en rechts Jl Kramat Gantung (Pasar Besar en Kramat Gantoeng).
![]() Soerabaja krijgt plotseling een gansch ander aanzien bij de groote restauratie van Grimm, het geheel Europeesch ingerichte ‘smulhuis’, waarover zelfs Z.M. de Koning van Siam bij zijn bezoek zoo verrukt was, dat hij den kok een tijd lang er uit ontvoerde en voor geld en goede woorden mede naar Siam nam, opdat zijn koninklijk gehemelte, gestreeld en verwend als ’t was door Grimm’s fijne keuken, niet al te zeer zou beleedigd worden, door spijzen die minder smakelijk waren toebereid. [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 270] |
Ga linksaf; Jl Pasar Besar Wetan (Pasar Besar Wetan).
Ga recht door naar de brug over de Kali Mas.
![]() |
Brug van Djagalan Het huis, althans de eetkamer, wordt daardoor een soort van haven, waar de geuren en smaken van verre streken regelmatig komen binnenwaaien; de basis van de Djakartaanse snoeplust is avontuurlijkheid. De Djakartaan gaat er prat op de beste saté-boer, de lekkerste lotèk-verkoopster, de bijzonderste bakso-venter en het royaalste nasi-ramas-tentje van de stad te kennen, niet alleen in Djakarta, maar waar hij ook komt. In Singapore heeft hij op het eind van de Sima Road de beste ‘kari’ en ‘pastel’ geproefd, hij kent de sotoverkoper bij de brug van Djagalan op Surabaya en weet hoe mpèmpè kapal silam van Palembang smaakt. [Robinson – Piekerans van een straatslijper, 36] Hier en daar moest ik tot mijn knieën door dat stinkende water waden. Ik strompelde onder de Djagalanbrug door, richting viaduct. Het was een heldere nacht, maanloos maar met talloze sterren. [Birney – Tolk van Java, 299-301] |
Links: Jl Sulung.
Op een kaart uit 1867 ligt aan de oostkant van de rivier een kazerne. Trots in zijn uniform marcheerde hij barrevoets mee met zijn blanke wapenbroeders. En Djemini’s vader was militair, die met zijn gezin in tangsi Sulung was ondergebracht. Djemini was dus een 'anak kolong', zoals alle tangsikinderen werden genoemd.Oorspronkelijk was dit als een scheld- en spotnaam bedoeld, later werd het een ere-naam die met trots werd gedragen toen de vaders terugkwamen uit de ‘oorlogen’: Bone, Bali, Lombok en Atjeh. Al dan niet onderscheiden met ordetekenen voor moed, beleid en trouw. [Scholte – anak kompenie, 1-2] |
De laatste waarnemingen zijn gedaan in 2017.