De laatste waarnemingen zijn gedaan in 2018
De wandeling in PDF formaat
Begin van de wandeling: Jl Sunda (Oosteindeweg) hoek Jl Nantnua.
[1943] Een ander kamp wordt in gereedheid gebracht aan het Oosteinde. Dat is bestemd voor de z.g. 'gezinsinternering', d.w.z. voor gezinnen, waarvan het hoofd nog in dienst van de een of andere Japanse instantie is. Andere vrijlatingen volgden later: bijvoorbeeld van functionarissen van de PTT, van de spoor- en tramwegen en van de waterschappen (dat laatste in verband met de irrigatiewerken die in aanleg waren) – allemaal personen van wie gebleken was dat het bezettingsbestuur hun ervaring en kunde niet kon missen; zij moesten als ‘ballenjongens’, d.w.z. met een witte armband met rode bal er op, hun werkzaamheden hervatten. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11b, 303-304] Het Oosteindekamp was in functie van maart ’43 tot november ’44. Het had als grens in het noorden de Natunaweg [Jl Nantuna], in het oosten de Oosteindeweg [Jl Sunda] en in het zuiden en westen Oosteinde Binnen [Jl Panaitan]. |
Volg de Jl Sunda in noordelijke richting.
Ga de spoorweg over.
Voorts zal worden gevraagd of er ten opzichte van den aard der sluitboomen nog overleg zal worden gepleegd met den Raad. (Die aan Braga- en Residentieweg werken bij wijlen als guillotine). [De Locomotief, 9 Februari 1917] |
Ga rechtsaf: Jl Bangka (Bangkastraat).
Ga de brug over de Ci Bunut over.
Ga linksaf: Jl Bangka.
Links: nr. 1 – Topografi. (Kantoor “Herzieningsbrigade van West-Java” van de Topografische Dienst.)
Topografische Dienst![]() [1942] Ook zijn in de afgelopen dagen weer razzia's op jongens en mannen gehouden. Mijn inlichtingen wijzen er echter op, dat resident kol. Matsui na het bezoek van de chef-staf, gen. Okazaki, een uitbrander heeft gekregen voor het feit, dat er in Bandoeng nog veel te veel Europese- en Indo-Europese mannen vrijlopen. [1943] De 17-jarige jongens, die zijn geïnterneerd, zijn na aanvankelijk in het leegstaande gebouw van de Topografische Dienst te zijn opgesloten, over de vijf burgerkampen in de stad verdeeld. Moeders zoeken nu naar hun zonen. |
Ga terug en linksaf: Jl Gudang Utara (Noorder Magazijnstraat).
Rechts: Citra Bhakti (Hoofdwacht Bandoeng).
Het Knil was in hoofdzaak een politieleger: het was bedoeld om binnenlandse onlusten te onderdrukken. Zeker, het had óók de taak om Indië tegen een buitenlandse aggressor te verdedigen, maar daar had het noch de numerieke sterkte noch de uitrusting voor. |
Ga linksaf: Jl Menado (Kampementstraat).
Rechts: Militair kampement. (15de Bataljon Infanterie.)
15de Bat![]() Van maart 1942 – januari 1944 krijgsgevangenenkamp Tjikoedapateuh, beter bekend onder de naam ‘15de Bat’ met in de drukste tijd 11.700 gevangenen. Daarna tot augustus (oktober) 1945 interneringskamp voor ongeveer 10.000 mannen en jongens. De grenzen van het kamp waren: Noorder Kampementstraat [Jl Aceh], Van Oldebarneveldweg [Jl Tongkeng], Noorder Magazijnstraat [Jl Gudang Utara] en de Kampementstraat [Jl Menado]. [1942] In Bandoeng zoeken de Japanners naar officieren en manschappen van het K.N.I.L., die zich na de capitulatie niet voor ontwapening en internering hebben gemeld. Voor deze stad alleen wordt het aantal 'deserteurs' op 5000 geschat. [1942] De Japanners nemen verdere maatregelen tegen de nog voortdurende ontsnappingen uit de krijgsgevangenenkampen. Brede prikkeldraadomrasteringen zijn klaar. De straten in de buurt van de kampen zijn ontruimd en verbarricadeerd. Machinegeweren zijn in stelling gebracht. |
Recht vooruit:
Onder de nieuwtjes der laatste dagen [...] de bouw van een mooie cantine op het militair terrein van Bandoeng, waarvoor de som van 47 mille is uitgetrokken. [De Locomotief 3 Februari 1910] |
Ga rechtsaf: Jl Ermawar (Stadhouderslaan).
Na 100 meter links en rechts: woningen.
Wat den bouw van officierswoningen betreft schijnt men af te willen wijken van de gewoonte, al die woningen in één buurt te zetten. [...] Voor het meer verspreid doen wonen der officieren is wel wat te zeggen. In de eerste plaats voorkomt men daarmede het vormen van een buurt met een exclusief militair tintje, in de tweede plaats is het voor de officieren aangenamer, niet al te dicht bij elkaar te wonen. Een beetje vermenging van militair en civiel kan geen kwaad. [De Locomotief 21 September 1910] |
Ga linksaf: Jl Tongkeng (Van Oldenbarneveldstraat).
Steek de Jl Patrakomala over.
Links: (tegenover schuine zijstraat rechts) een laag woningblok.
Hospitaal![]() Hospitaal van het KNIL-complex. In de interneringstijd waren er meerdere ziekenbarakken op dit gedeelte van het terrein. Verdomd, in het kamp raakte ik opeens uitgemergeld en daar lag ik in die ziekenbarak 's nachts op mijn beurt om mijn mammie te janken. Je ziet je mammie en je zusje voor je en je begint te janken, belachelijk gewoon! Broeder Laurens kwam mij op zijn nachtronden door de barak altijd even in het donker over mijn kop aaien en soms stopte hij een stuk corveekoek, ja, zo heette dat, een corveekoek onder mijn matje. Van zijn eigen rantsoen. |
Ga terug en ga rechtsaf: Jl Patrakomala (Sociëteitstraat). Voormalige O.O.-woningen.
Ga rechtsaf: Jl Menado (Kampementstraat).
Rechts: Militair kampement (1e Depot Bataljon).
1e Depot![]() [1944] Donderdag j.l. heeft de Kenpeitai een inval gedaan in de burgerkampen in 1e depot en het 15e bataljon, hier in de stad. De japanners handelden op aanwijzingen van spionnen. Zij zochten naar clandestiene correspondentie tussen deze kampen en de buitenwereld. Alle geïnterneerde mannen werden uit de chambrees en zalen gejaagd en hun schamele bezittingen werden doorzocht. [1944] In totaal zijn op 29 april j.l. 48 karren – ongeveer 24 vrachtauto's – met geschenken naar de kampen gebracht. 24 karren gingen naar de krijgsgevangenen- en burgerkampen in Tjimahi en 24 naar de burgerkampen in het 15e bataljon en 1e Depot, hier in de stad. Het vrouwenkamp kreeg niets. |
Het jongenskamp lag achter de 2de ingang van het kazernecomplex, in een strook van + 50 meter breed en + 250 meter diep.
De eerste dag waren ze ingekwartierd in een barak achter in het kamp. Robbie, Leendert, Bernard, Flip en wie nog meer. Een dominee nam hen onder zijn hoede. Ze werden hartelijk opgenomen in een groepje ernstige jongemannen, dat de dominee om zich verzameld had. ‘Wij zijn Do’s discipelen,’ zei een van hen. Do schepte zelf de stijfselpap op en smeekte Gods zegen daarover af. [Vuyk – Kampdagboeken, 65-66] |
Links: o.a Lapangan Tennis (een deel van het voormalige exercitieterrein).
Exercitieterrein![]() ![]() Begin mei 1945 moesten we verzamelen op het Oranjeplein. Toen was ik alweer een beetje opgeknapt en zijn we als jongensgroep daarvandaan te voet via de Noorder Kampementstraat – niet ver van het Tjihapitkamp – begeleid door Japanners op fietsjes naar het voormalige kampement van het KNIL gelopen. De route was helemaal afgezet met bilik (bamboe vlechtwerk), je liep tussen blinde muren door. [Vindplaatsen, 77] Toen was er niets meer te doen voor ons. De akela's werden zelf in bussen weggevoerd en wij liepen, Japanse marsliederen zingend, van Tjihapit naar een voormalige KNIL-kazerne niet ver daar vandaan, waar een burgermannenkamp was ingericht. Ze stonden aangetreden bij hun schamele spullen. Doodstil stonden ze bij elkaar op dat sportveld te wachten op verdere bevelen. Een enkele snik, maar de meesten hielden zich flink. |
Ga linksaf: Jl Aceh (Menadostraat).
Rechts: Palang Merah – Medical Centre (I.E.V.V.O. Tehuis voor werkende meisjes).
De Japanners hebben spoedcursussen geopend voor gymnastiek-onderwijzers. De leerlingen worden gekeurd en in een internaat opgeleid. Ze leeren ook Japansch en blijven 3 maanden practisch opgesloten. Ze worden ook geestelijk getraind en dat schijnt veel indruk te maken. De geest van judo spreekt tot de Indonesische jongens. Ze probeeren zich Japanner te voelen. |
Steek de Jl Lombok over.
Ga rechtsaf: Jl Flores (Floresweg).
Op het eind van de straat, vrijwel op de linker hoek, stond nr. 19..
[1942] Wij hoorden vanavond, dat op 2 april j.l. de Japanners alles wat zich in ons huis Floresweg 19 in Batavia bevond, hebben geconfiskeerd. Uit woede, dat zij mij nog steeds niet hebben gevonden en dat ik niet uit mijzelf ben teruggekeerd, verschenen Kenpeitai-agenten die morgen met drie vrachtauto's, braken het huis open, smeten alles in de tuin en laadden het vervolgens op de trucks. [Bouwer – Het vermoorde land, 56] |
Rechts: Jl Ambon 23 – SMPN 7. (2e Neutrale Europeesche Lagere School en Fröbelschool van de Bandoengsche Schoolvereeniging).
Na de neutrale fröbelschool in de Jl Aceh [wandeling Bandung centrum B], gesticht in 1898, kwamen er neutrale lagere scholen in de Riouwstraat [Jl Martadinata – SD, SMP, SMA Tarona Bakti], aan de Van Bevervoordeweg [Jl Wastukencana – SMPN 40] en hier in de Ambonstraat, waar tevens een tweede fröbelschool kwam. |
Ga linksaf: Jl Ambon (Ambonstraat).
NB. Op linker hoek: bord met afbeeldingen van burgemeesters van Bandung.
Ga rechtsaf: Jl Banda.
Ga linksaf: Jl Martadinata (Riouwstraat).
Rechts: nr. 53 of nr. 51: het huis waar Wim Kan en zijn vrouw Corry Vonk hebben gewoond.
Corry Vonk![]() Zondagmorgen 9.30, 13 september 1942 Dit dagboek is al weer vol. De mogelijke adressen van Corry zijn: Dagoweg 47 en Riouwstraat 51 Bandoeng. Gelieve het daarheen te brengen als ik het zelf niet zou kunnen doen! |
Links: Nrs. 28 Nieuwbouw en 24, een vooroorlogs woonhuis.
|
Ga de 2de straat linksaf: Jl Seram (Ceramstraat).
Ga linksaf: Jl Ambon (Ambonstraat).
Rechts: Monumen Pastoor Verbraak.
Pastoor Verbraak![]() Wat soldaten in Indië nodig hebben is praktisch christendom en praktisch christendom wordt zowel beoefend door zogenaamde gelovigen als door zogenaamde ongelovigen. Het voornaamste werk van Pastoor Verbraak in Atjeh was het praktische werk dat hij daar verrichtte, de praktische hulp en de praktische steun in wereldse zaken, die door hem aan arme gewonden en stervenden werd geboden. Want als God een God is vol erbarmen, dan zal Hij niet vragen of er bij het sterfbed van een gewonde fuselier wel gebeden is door een predikant en of hem wel de laatste sacramenten zijn toegediend door een pastoor, alvorens hij de geest gaf, ver van zijn vaderland, in dienst van een zaak, waarvan hij nauwelijks de portee kon begrijpen. God zal alleen zien de barmhartige mens, die in de ure des doods aan het sterfbed stond en deed voor de stervende wat hij kon, en op die mens zullen de woorden van toepassing zijn: ‘Wat gij de minste Mijner schepselen hebt gedaan, dat hebt gij Mij gedaan’. |
Rechts: achter het beeld, Taman Maluku.
Het Europese stadsgedeelte te Bandung kan bogen op een groot aantal parken, aangelegd op daarvoor door het Gemeentelijk Grondbedrijf beschikbaar gestelde terreinen. Het Molukkenpark, niet groot, doch enigszins geaccidenteerd en met een waterpartij, geldt als het best geslaagde [Locale Techniek-4-3, 11] Molukkenpark met het Jaarbeursgebouw. → |
Rechts: PELTI: Persatuan Tenis Lagangan Seluruh Indonesia – tennisbaan met tribunes (Bandoengsche Tennisclub).
Misschien krijgt hij na het avondmaal lust en fut voor een spelletje tennis op de door booglampen verlicht courts van zijn club, maar in den regel heeft hij alleen ’s Zaterdags en Zondags genoeg energie voor sport. [Bouwer – Het vermoorde land, 166] |
Rechts: Lapangan GOR. Saparua (Terrein van Bond voor Lichamelijke Opvoeding).
In de nota wordt het terrein, dat bestemd is voor sportpark in beheer gevraagd zonder eenigerlei tegemoetkoming voor de inrichting, dus aannemende, dat de inrichting van het terrein door de rendabele bestemming een tegemoetkoming van het gouvernement overbodig maakt. [De Locomotief, 5 Februari 1917] [1926] Zaterdag j.l. woonden wij den laatsten dag van de te Bandoeng gehouden schoolwedstrijden om den Gouverneur-Generaal beker bij. Het weer was schitterend en het zonnetje stak alsof het Weltevreden bescheen. Naar schatting een paar duizend kinderen waren op het terrein van den Bond voor lichamelijke opvoeding, gelegen voor het Jaarbeurs-gebouw, aanwezig. [Het Indische Leven - 8, 411-412] |
Ga rechtsaf: Jl Banda (Bandastraat).
Links: nr. 26 – Geredja Katholik Bebas “S. Albanus”. (Theosofische Loge – 1918-1919, AIA: Ghijsels-Von Essen)..
In het gebouw was tot 2017 een door Nederland gesubsidieerde opleiding voor de Nederlandse taal gevestigd.... maar er moest in Nederland bezuinigd worden ... [1901] Er is sedert een half jaar een ernstig streven onder de Inlanders waar te nemen om jullie mooie taal te leeren. Vele Europeanen zien dit met leede oogen aan, doch vele edeldenkende juichen het toe en moedigen het warm aan. Op verscheidene hoofdplaatsen verrijzen Hollandsche cursussen als paddestoelen uit den grond. |
Ga rechtsaf: Jl Aceh (Menadostraat).
Links: 50 – KODIKLAT (Vereeniging N.I. Jaarbeurs).
Jaarbeurs![]() Het was juist de tijd van de Jaarbeurs. Rondom het daarvoor bestemde gebouw stonden de amusementskramen van een Luna-park, onderling verbonden door guirlandes electrische lampen. Tussen de dichte menigte schoven wij voetje voor voetje mee over het met verfrommelde toegangsbewijzen, zuurtjes- en lollieverpakkingen bestrooide terrein. Mijn ouders bekeken de stands van kunstnijverheid en industrie, maar voor kinderen lagen vanzelfsprekend de attracties elders: bij de zweefmolens, het reuzenrad, de achtbaan. [Koch - Verantwoording, 202] |
Ga linksaf: Jl Sumbawa (Soendastraat).
Steek de Jl Belitung over.
Ga de volgende straat rechtsaf.
Links: Million Balls (Zwembad “ ‘t Centrum” – 1937, Gmelig Meiling.)
![]() ![]() ![]() Midden in de nieuwe wijk lag een modern bad, gebouwd in dezelfde trant als de woonhuizen. De chloorlucht was adembenemend. Het ontsmettingsmiddel prikkelde het slijmvlies van de ogen, de huid bleef er na het zwemmen naar ruiken, blond haar verkleurde op den duur tot zeegroen. Midden in de wijk ligt een modern bad, waar het dragen van een badpak niet passend is.. |
Ga rechtsaf.
Ga linksaf: Jl Belitung (Bilitonstraat).
Links: SMA Negeri 5 (Hoogere Burgerschool, 1915).
H.B.S.![]() De Preangerbode deelt mede dat het adres aan de minister van Koloniën, ter verkrijging van een H.B.S. te Bandoeng, thans naar Holland is gezonden. Het werd van 546 handteekeningen van hoofden van gezinnen voorzien, zoodat kan worden aangenomen dat het namens 2700 personen spreekt. [De Locomotief 12 Mei 1910] 'Rick is ook in Bandoeng geplaatst, wat zeggen jullie daarvan?! Ook toevallig, he?! Hij is benoemd aan de HBS hier. May en Chrisje raken er niet over uitgepraat! Ze zeggen dat ‘oom’ Rick maar gauw moet trouwen met Leni (zijn nieuwe vriendin) en wij zouden het ook prettig vinden als zij de ware Eva voor die knaap blijkt te zijn! |
Ga rechtsaf Jl Kalimantan (Borneostraat).
Rechts: Detaseman Markas.
Departement![]() Departement van Oorlog (1918, Kapt. Ing. Schoemaker). [Indië, geïllustreerd weekblad-2, 113] De omschrijving kan heel kort zijn: een blok steen zonder de minste architectonische waarde. Het toekomstig departementsgebouw is bestemd om, als alle bouwwerken der genie, een droevig figuur te maken, ondanks de toepassing van de traditionele pakhuisvormen, verouderde gevellijnen en slecht gecopieerde renaissancemotieven. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-16, 44] Ik wensch Bandoeng gaarne toe, dat zij Weltevreden op zij streve. Dat de nieuwe hoofdplaats van Java, Bandoeng zij. Dat andere Departementen, het strategisch hier, naar het mij schijnt zeer juist overgebrachte Departement van Oorlog, volgen. |
Links: Taman Ade Irma Suryani Nasution (Insulindepark).
[1914] De regeering heeft een bedrag van f 21000 toegestaan voor de aanleg van het Insulindepark te Bandoeng. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-17, 188] Onder nog veel minder fraaie mededeelingen over de wegen, de verlichting, enz., heet het: het Insulinde-park is nog niet voltooid (’t lijkt er nog niet op ! – Corr.) en het Molukkenpark moet nog geheel aangelegd worden. [De Locomotief, 6 Februari 1917] |
Ga schuin links: Jl Aceh (Menadostraat).
Rechts: Militair gebouw
Legercommandant![]() “Paleis” van de Bevelhebber van het Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger en Hoofd van het Departement van Oorlog. Ook bij den bouw van het Hotel van den Legercommandant te Bandoeng wordt een ruim gebruik van Wadjak-marmer gemaakt, zoo o.a. voor de hoofdtrap, die toegang tot de verdieping geeft en voor vloeren. Een groot deel van het buitenwerk als sokkelplaten en plinten, wordt in Bobos-trachiet uitgevoerd, afkomstig van de groeven in Cheribon. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift–18, 310] De volgende dag [28 februari 1941] landden Japanse troepen op drie punten op de noordkust van Java: in de Baai van Bantam, nabij Rembang en noordelijk van Bandoeng. Batavia werd tot open stad verklaard, en de Japanse troepen trokken er binnen. Bandoeng was regeringszetel geworden en was basis van het Nederlands-Indische leger. De strijd duurde maar kort: het leger gaf zich op 8 Maart onvoorwaardelijk over. |
Ga scherp links: Jl Sumatra (Sumatrastraat).
Links: 47 (Tehuis Roemer Visscher Vereeniging).
Oude naam links van de deur → |
Rechts: 39 (Generaal Majoor P. Cox, Inspecteur der Infanterie.)
Hedenmorgen (15 Jan.) werden zeven van de tien gouvernements perceelen, gelegen tusschen de kweekschool en Tjikoeda pateuh, in het openbaar verkocht voor een totaalbedrag van f 21500 en tegen den bepaalden minimum prijs van een gulden den vierkanten meter. Omstreeks een half jaar geleden waren bij den publieken verkoop van de dertig in deze buurt gelegen perceelen er twintig opgehouden. De animo is dus sinds dien wel toegenomen. Van dat 20-tal hield het departement van Oorlog er tien aan voor het bouwen van officierswoningen. Dit is het toekomstige villa-kwartier. Nu zou men allicht meenen, dat in zoo’n nieuwe wijk – zooals eenige jaren geleden Nieuw-Merdika en Paser-kaliki ook nog waren – zich bij de woonhuizen ook toko’s zouden vestigen, welke zoo’n buurt bedienden. Gelijk bij den uitbouw van Den Haag in de laatste jaren minstens dadelijk een apotheek, een vleeschhouwerij, een banketbakkerij en een melkinrichting in een nieuwe straat werden geopend. Niet alzoo hier, waar de winkelstand zich conservatief houdt aan den Bragaweg, de eenige winkelstraat. [De Locomotief 17 Januari 1910] |
Ergens in de Sumatrastraat...
[1944] Inmiddels is dank zij de bemoeienissen van het plaatselijk Indo-comité bereikt, dat op 29 april a.s. krijgsgevangenen en alle mannelijke-en vrouwelijke geïnterneerden pakjes mogen ontvangen. [Bouwer – Het vermoorde land, 254] |
Rechts: “St Angela”, ingang scholen van de Zusters Ursulinen. Hoofdgebouw Jl Merdeka 24 [Bandung 1B]
Steek over en ga rechtdoor: Jl Sumatra.
Links: 42 – SMPN 2 (1e School A).
Geen openbare aanbesteding [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-7,182]. Om het geheel loopt een 3 M. breede galerij. Voor de ventilatie is aangenomen het systeem dat bij alle nieuwere hoofdenscholen is gevolgd, t.w. luchtroosters onder het plafond en boven het galerij afdak. Ten einde te voorkomen, dat het gebouw door de aanzienlijke frontlengte van rond 65 M., gepaard met eene gering hoogte, een nietig en gedrukt aspect zou krijgen, zijn de beide uiterste lokalen en het middelste hooger opgetrokken, en is daar de gevelmuur verplaatst naar de voorzijde der galerij. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-14, 170] |
Links: op de hoek met de Jl Java: SMPN 5 (Gouvernements Muloschool).
![]() |
Rechts zicht op: Kantor Pusat Bala Keselamatan.
Deze organisatie werkt reeds sedert een 40-tal jaren in den archipel. Zij verricht er zendings- en maatschappelijk werk onder alle landaarden en op elk gebied. Bovendien voert zij het beheer over een viertal melaatschen-kolonies. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 758] Al deze kinderen woonden in kampongs of aan kampongranden. Ze droegen altijd versleten en veel te grote of veel te kleine kleren. Tjoek droeg altijd jurkjes tot ze veel te kort waren en haar moeder van een vervreemd familielid weer eens wat kon loskrijgen. Of van het Leger des Heils. Dan liep Tjoek weer in een veel te lange jurk, die ze soms in het middel kon inkorten met zwart garen, wat spelden of paperclips. |
Ga linksaf: Jl Jawa (Javastraat).
Die huizen in de Javastraat staan er nog net zo, maar de sfeer is anders. Het lome, dromerige, sensuele, geheimzinnige uit mijn herinnering wordt overschreeuwd door akeliger lawaai dan het lawaai van vroeger, vroeger waren dat immers schelle Indische stemmen van de moeder en de beo die tegen elkaar insnerpten, nu waren het weer auto’s, en brommende bemo’s, een onharmonische, stoffige drukte. [Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 155-156] |
Links: 11 en 11a – Polisi Militer.
O, wij vinden 't goddelijk, dat uw echtgenoot den meisjes opvoeding en ontwikkeling wil geven, maar laat daarnaast ook vakopleiding staan, en dan zal de zegen, die uw man aan de Inlandsche wereld brengen zal, ten volle een zegen zijn!" |