Begin van de wandeling: Stasiun Pasar Turi.
Pasar Turi![]() Voor het station onder de bomen stonden de dogkarren met de kleine paardjes. Maar te weinig, niet genoeg voor alle reizigers; je moest hollen om er een te krijgen. Ik was al ingestapt, toen na mij een deftige Indonesiër in traditionele kleren in hetzelfde karretje plaats nam. Hij staarde langs me heen. Zonder iets te zeggen. Dat was niet nodig. De voerman keerde zich om en gebood mij het karretje te verlaten. Maar ik bleef zitten. Ik was toch eerder? Misschien konden we samen... Er gebeurde niets. We zaten met z'n drieën, terwijl het plein steeds leger werd. De andere dogkarren waren vertrokken. We stonden daar maar in de schaduw van grote bomen die roze bloemetjes over ons uitstrooiden. |
Ga van het station naar de Jl Semarang (N.I.S. laan) en ga daar linksaf.
Ga rechtsaf: Jl Penghela (Oude Comedieweg).
Rechts: Jl Pengenal (Van Geunsstraat).
In deze straat stond links op no. 3 de drukkerij van de Indische Courant.
En als U werkelijk de Indische Courant nu en dan hebt gezien in de laatste 16 jaar en U hebt wel eens iets gelezen van ‘Maarten Cornelis’, later ingekrompen tot M.C. – de voornamen van mijn jongsten zoon, nu al bijna in het bezit van eind Mulo – dan moet U mij kennen. [Walraven – Brieven, 710-711] Er werd een radio-ontvangsttoestel gekocht, een bezitter van het diploma – er werd destijds nog in morsetekens uitgezonden – werd in dienst genomen, en we konden onze gang gaan. Ik was destijds hoofdredacteur van de Oost-Java-editie van De Indische Crt. te Soerabaia. Aan een regeling van de ontvangst en de publikatie van berichten uit de ether werd in de regeringsbureaus gewerkt, zodat we geen last hadden van enige verbodsbepaling. Na minder dan een week hadden we een telegrammenrubriek die klonk als een klok. [Koch – Batig slot, 189-190] “De Indische Courant” ving namelijk in die dagen (buiten “Aneta” om) de door het station Nauen uitgezonden persberichten op en publiceerde ze. Het dagblad werd tot een boetebetaling van f 100.- veroordeeld, terwijl het in beslag genomen toestel werd vrijgegeven. [Nieuw Soerabaia, 388-389] |
Ga rechtsaf: Jl Bubutan (Boeboetan).
Rechts: 93.
![]() ![]() Van ouds werd in Indië veel gedaan voor de weezen. Hoeveel Europeanen stierven niet op jeugdigen leeftijd, kinderen nalatend, waarvan de vaak inlandsche moeder òf ook overleden was, òf door haar geringen graad van ontwikkeling niet in staat opvoeding te leiden. Sommige weeshuizen hebben reeds een eerbiedwaardigen leeftijd bereikt, zoo het Protestantsche weeshuis te Semarang van 1769 en het Parapatanweezengesticht te Batavia dat van 1832 dateert. |
Rechts: 85-87 Gedung Nasional Indonesia.
Om doelgericht actie te kunnen voeren was kennis en begrip voor de vraagstukken waarmee geworsteld moest worden, onontbeerlijk. Soetomo richtte zijn Indonesische Studieclub op, die open stond voor ieder die tot medewerking bereid was, ook voor leden van Boedi Oetomo, de Sarekat Islam en de communistische partij. Hij werd voorzitter, en onder zijn energieke leiding werd de club een van de belangrijkste centra van politiek-sociaal leven in Oost-Java. |
Rechts in het complex: STM. (Paviljoen Gedung Nasional Indonesia. Vestigingsplaats van de Bank Nasional Indonesia en het Dagblad Nasional ‘Soeara Oemoem’ – 1934, Karsten.)
Maar zijn [Soetomo] gezondheid liet te wensen over; de consciëntieuze werker, wie geen moeite te groot was, eiste teveel van zijn krachten. Hij overleed op 30 mei 1938, vijftig jaar oud, en werd te Soerabaia, de stad van zijn levenswerk, begraven. Vijftigduizend personen volgden de baar; het beeld van deze volksman leefde in de harten der massa die zoveel aan hem te danken had. |
Rechts: Jl Raden Saleh 2 – Kepolisan.
![]() Maar een inspecteur van politie bij ons in Holland is een heel ander persoon dan Tichelman, die is voortgekomen uit het leger, of uit de Hollandsche maréchaussée, maar die het hier brengt tot inspecteur 1ste klasse, met f 400,-- per maand of zoo, en Europeesch verlof om de 6 jaar en pensioen. Natuurlijk is hij een fatsoenlijke kerel, maar allesbehalve een licht. Meer geschikt voor het platteland dan voor een groote havenstad als Soerabaia. De politie is hier niet gemeentelijk, maar gouvernementeel, en zij kunnen overal heen geplaatst worden. [Walraven – Brieven, 370-371] |
Ga 175 m. verder, daar is rechts: Gereja Immanuel (Boeboetan Kerk – Zimmerman).
Op een dag zei Mama: ‘Arend, ik heb besloten ons te laten dopen in de protestantse kerk aan de Boeboetan. Ik heb al een afspraak gemaakt met dominee Laloe, voor de aanstaande zondag. Ik vertelde mijn maten dat ik die sympathieke Menadonese dominee Laloe goed had gekend. Dat hij mijn moeder, zuster, nichtje en mij had gedoopt in de protestantse kerk aan de Boeboetan in de Japanse bezettingstijd. |
Steek over, ga terug in noordelijke richting en ga, na no. 122, rechtsaf: Jl Bubutan V.
Kampong
Ik ben bezig wandelingen te voet te maken door ‘onbekend Soerabaia’, dat wil zeggen door de stadskampongs. En dan daarvan te vertellen. Het is een onderwerp, dat een veel nauwkeuriger bestudeering zou verdienen en veel meer tijd vereischt dan ik er aan kan geven, maar het levert copie op. Zeven en vijftig centimeter voor tien gulden. En avant la boxe! Ik zweet me een ongeluk in die kampongs, dat kun je nagaan! Maar welk een avonturen, en welk een ontdekkingen! De reizen van Captain Cook zijn er niets bij. |
Ga rechtsaf: Jl Pahlawan (Pasar Besar).
Djakarta heeft trouwens nergens (meer) allure. Zo’n imposante highway als Surabaja heeft in Aloon-aloon-straat / Pasar Besar / Gemblongan / Tundjungan / Simpang, daar kan geen enkele stad in Indonesië aan tippen. |
Steek over en vervolg de weg in zuidelijke richting.
Rechts: Aloon-Aloon Tjontong (Von Bultzingslöwenplein).
Rechts, aan de zuidkant van het plein, lag de Oost-Java Bioscoop.
von Bültzingslöwen![]() Hij koos daartoe de Bierhal van Oei Moo Liem uit, gelegen aan het Bultzinglöwenplein. In 1913 werd in het geheel gerestaureerde gebouw de Oost-Java Bioscoop gevestigd. Deze opvattingen maakten mogelijk dat Van Geuns [de hoofdredacteur van het ‘Soerabaiaasch Handelsblad’] het hoogste woord voerde op een bijeenkomst van geëmployeerden in de Java-suikerindustrie, die op een der eerste dagen van april 1907 in een zaaltje van het restaurant Oei Moo Liem aan het Bülzinglöwerplein te Soerabaia – een destijds bekend ‘zitje' dat oud-Soerabajanen zich nog zullen herinneren – plaats had en waar de Bond van Geëmployeerden bij de Suikerindustrie op Java, de Suikerbond, de vakvereniging der employés, opgericht werd. [Koch – Batig slot, 164] |
Ga rechtdoor: Jl Gemblongang (Gemblongan).
![]() Den 15en Mei 1923 werd lijn I, loopende van Wonokromo naar het Willemsplein in exploitatie genomen, daags daarna volgden lijn II, het gedeelte tusschen de toen in aanbouw zijnde brug over de Soerabaia-rivier en de Palmenlaan, en lijn III lopende van Toendjoengan naar Sawahan. Lijn IV, loopende van het Willemsplein langs de Heerenstraat, den Griseeschen weg en verder naar de haven van Tandjong Perak, kwam den 12en Juli d.a.v. in exploitatie. [Nieuw Soerabaia, 279] |
Links: nr 64 PLN. (Agentschapskantoor ANIEM: Algemeene Nederlandsch-Indische Electriciteits Mij.).
[Walraven – Brieven, 790-791] |
Ga terug en ga rechtsaf de brug over de Kali Mas over.
![]() ![]() Raadsoverzicht Soerabaja. Het lid Roos stelde voor een apart bedrag uit te trekken voor de verlaging van de brug Peneleh, maar ook voor het afbreken van een wachthuis en de onteigening van een paar onaanzienlijke panden bij den afrit van den brug. [De Locomotief, 14 October 1911] |
Ga rechtdoor: Jl Peneleh VII.
Rechts: 29 – Rumah Kos Bung Karno.
Tjokroaminoto![]()
|
Ga terug en rechtsaf: Jl Peneleh (Peneleh).
Vanuit Djagalan liep ik langs de Kali Peneleh weer terug naar Oendahan. Langs de hele oever van de Kali Peneleh zag ik ten dode opgeschreven melaatsen. [Birney – Tolk van Java, 298] |
Ga rechtsaf: Jl Makam Peneleh (Kerkhoflaan).
Links: Jl Pandean (Kampong Pandean)
De handwerkslieden woonden in kampongs bijeen, zooals de smeden in Pandaän. Van deze belangrijke Inlandsche handwerkconcentraties zijn er niet veel meer overgebleven. [Nieuw Soerabaia, 253] |
Recht vooruit: Makam Belanda Peneleh (Begraafplaats Peneleh).
Voor de ingang is rechts het graf van G.G. Merkus te zien.
Merkus (Mr. Pieter), geboren te Naarden 18 Maart 1787, overleden te Simpang (bij Soerabaja) 2 Augustus 1844, was van 6 Januari 1841 tot 14 Februari 1843 waarnemend gouverneur-generaal en van 14 Februari 1843 tot 2 Augustus 1844 gouverneur-generaal van Ned. Indië. Gedurende zijn bewind hadden geen gebeurtenissen van bijzonder belang plaats. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N.I., 829]
De Gouverneur-generaal Merkus heeft hem eindelyk gelast me naar Batavia te laten vertrekken. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 126-127] |
Ga na de ingang rechtdoor en bij de 1ste boom rechts, rechtsaf, Grafmonument voor zusters Ursulinen.
Peneleh![]()
Onze correspondent schrijft: In het klooster van de Zusters Ursulinen hier overleed gepasseerden Vrijdagavond half tien, na een betrekkelijk kortstondige ziekte, mère Ursule, in de wereld genaamd Henriette Caroline Josephine Ruël. Nadat Zaterdagmorgen en -middag het stoffelijk overschot in de particuliere kapel van het Klooster was tentoongesteld, had ’s middags 5 uur onder grooten toeloop van belangstellenden, onder wie zeer vele dames, de begrafenis te Penèlèh plaats. [De Locomotief 15 September 1910] |
Ga terug naar de ingang en vervolg de wandeling in oostelijke richting: Jl Soenaryo Gondoe (Kerkhoflaan).
Links: nr. 44 ‘Ons Hoekje’.
Rechts, na de bomen van de begraafplaats, Jl Polak – in de ochtend voedselmarkt.
... dat Soerabaja niet de meest geschikte stad is om de tallooze vormen van het veelzijdige verschijnsel straatverkoop te demonstreeren. In vergelijking met andere Indische steden is dit euvel te Soerabaja niet zoo omvangrijk en veelzijdig. Ongetwijfeld is dit mede te danken aan het feit, dat Soerabaja is voorzien van talrijke grootere en kleinere buurtpasars, waardoor de straatverkoop niet die kansen van ontwikkeling heeft gekregen als op andere plaatsen. [Locale Techniek-8-4, 111] |
Ga op de T-kruising rechtsaf: Jl Soenario Gondoekoesoemo (Polack Wonoredjo).
Ga rechtsaf: Jl Undaan Kulon (Oendaan Koelon).
Rechts: R.S. Mata Undaan.
|
Toen ik een dag later over de Oendahan Koelon wandelde, zag ik aan de overzijde van het kanaal pantserwagens en jeeps rijden. Ik rende over de voetgangersbrug naar de Oendahan Wetan om de militaire voertuigen van dichtbij te zien. [Birney – Tolk van Java, 292-293] |
Rechts: no. 9 Panti Asuhan Undaan (no. 13-9 was Weezeninrichting Thay Tong Bong Yan).
Rechts: no. 7 Panti Werdha Usia (Tehuis voor Ouden van dagen der Chinezen).
Rechts: no. 5.
Het vijftal pemoeda’s lachte erom maar kreeg de tijd niet met de van gecapituleerde Japanners gejatte geweren het deurslot van de woning aan de Oendahan Koelon numero 5 kapot te schieten. Arno’s moeder was in de deuropening verschenen, met een vorsende blik die haar kleine gestalte op een of andere manier hoog boven hen deed uittorenen. Haar sarong was de aarde, haar kabaja de lucht, haar hoofd de hemel. [Birney – Tolk van Java, 24-26] |
Rechts: Jl Ahmad Jais (Plampitan).
Heeft men bijvoorbeeld te Batavia de rivieren reeds lang geleden genormaliseerd tot het verkrijgen van regelmaat in de bebouwing en van een goede afwatering, te Soerabaia heeft men de rivieren vrij spel gelaten. Uitschuring en aanslibbing konden vrij plaats hebben. Waar de weg langs den oever liep, ontstonden aan de overzijde, tusschen de weg en den oever, uiterwaarden van zoodanige afmetingen, dat zij geschikt waren voor bebouwing, waarvan steeds een dankbaar gebruik werd gemaakt. (Kepoetran, Plampitan, Chineesche Voorstraat enz.) [Nieuw Soerabaia, 17] |
Ga de brug over de Kali Mas over.
De Kali Surabaya, het laatste gedeelte van de Kali Brantas, splitst zich hier in de Kali Mas links en rechts de Kali Pegirian. Soer. Handelsblad van 1 December 1914: In verband met de tijdsomstandigheden zullen binnenkort de werkzaamheden aan de rivier bij Genteng (Soerabaia) zoo goed als stopgezet worden. Er zal echter in elk geval voor worden gezorgd, dat er zich geen stille gedeelten in het water vormen, opdat er geen waterplanten zullen kunnen ontstaan, die zooals bekend broeinesten van muskieten zouden worden. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-17-2] |
Ga schuin links: Jl Genteng Kali (Gentengkali).
Rechts: 27-29, waarvan het linker deel nu nog een school is: SMK Rajasa (H.B.S. voor Meisjes van de Soerabajasche Schoolvereeniging).
Ik loop de straat af en sta even later voor de Gentengkali-HBS, vroeger een meisjesschool, na de oorlog een gemengde HBS. Dit ziet er allemaal nog net zo wit als ik me herinner: links het schoolgebouw van twee verdiepingen, rechts het gymlokaal, er tussenin het grote sportveld waar altijd baseball gespeeld moest worden, met een keiharde bal die ik, nogal vaak tegen me aan kreeg als ik weer eens in gedachten verzonken stond. Ma had mij van klein kind af geprikkeld met het vaste, meewarig uitgesproken oordeel: ‘An heeft stuipen gehad, die kan niet leren, die moet maar naar de kookschool.’ Of het nu kwam omdat er op Soerabaja geen kookschool was, in ieder geval kwam er aan mijn schoolkeuze geen discussie te pas. Tot mijn vreugde, want even had ik me bedreigd gevoeld door de deftige meisjesmulo op Genteng. |
Ga linksaf, de (Genteng-)brug over en de Jl Walikota Mustajab in (Ondomohenweg).
Ik kijk naar de Gentengkali die er onderdoor stroomt en weet niet wat ik zie. Vroeger was dit toch een tamelijk brede stroom, nu is het zelfs in de regentijd niet meer dan een klein slootje, waar je je gat nauwelijks kunt keren (toch een belangrijke functie van kali's in Indonesië). De drooggevallen bedding is begroeid met bloemen en struiken, er is zelfs een soort parkje aangelegd. Ik voel me een beetje genept, maar moet toegeven dat het er zo leuker uitziet dan vroeger. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 118-119] |
Rechts: nr. 36 Sate Kelopo Indomohen – Bu Asih.
Rechts: op de hoek met de Jl Wuni (Woenistraat).
[Walraven – Brieven, 564-565] |
Links: Zicht op Walikota (Raadhuis – 1925-‘27, Citroen).
![]() |
Vanaf dit punt kan men een wandeling in noordelijke richting maken; zie Wandeling Surabaya 2a Stadhuis – Jaarmarkt.
Ga rechtsaf: Jl Yos Sudarso (Dijkermanstraat; Dijkerman was burgemeester van Surabaya).
Deze laatste weg krijgt een breedte van 40 M. en splitst zich naar het westen en oosten in twee wegen van 25 M. breedte elk, die parallel op loopen naar het noorden, tot zij op een dwarsverbinding stuiten, die haar uiteinde vindt op Ngemplak. Op het punt der splitsing van den hoofdweg komt het nieuwe raadhuis, dat opnieuw geprojecteerd zal worden. [De Locomotief, 16 Juni 1917] |
Links: Monumen Panglima Besar Jendral Sudirman, de opperbevelhebber van de strijdkrachten in de onafhankelijkheidsstrijd.
![]() Gesloopt door de tbc waar hij al zo lang aan leed en die hij op zijn zwerftocht na de Tweede Politionele Actie had moeten verwaarlozen, overleed de opperbevelhebber in januari ’50. [Het Koninkrijk der Nederlanden,12, 980-981] |
Rechts: No. 43. (Woning Marine Commandant.)
Marine Commandant![]() De Bond van Minder Marinepersoneel besloot daartegen te ageren: in Soerabaia, waar het wachtschip met een bemanning van ongeveer 800 koppen en enige andere marineschepen lagen, hadden vergaderingen en optochten plaats. Er heerste een opgewonden stemming. De marine-commandant van Soerabaia stelde zich in verbinding met het departement van Marine te Batavia en gaf daarna een verklaring uit, die de mensen gerust stelde: zij begrepen er uit, dat voor een verdere korting geen vrees behoefde te bestaan. De opwinding legde zich. [Koch - Verantwoording, 183-184] Op 31 december evenwel kreeg de marinecommandant te Soerabaja bericht dat de korting van 7 % ‘in afwachting van (een) nadere regeling’ aangehouden was; de daaraan toegevoegde woorden ‘nog korte tijd’ waren echter uit het oorspronkelijke, door de minister van defensie uit Den Haag verzonden telegram bij de doorzending weggelaten. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 4, 159-163] |
Ga de brug over.
Om het overigens gunstig gelegen Ketabang een betere verbinding met de overzijde der rivier te geven kocht de Gemeente het perceel Kebondalam, tegenover de uitmonding der Palmenlaan op Simpang, met de daarop staande huizen en legde dwars door dit perceel een toegangsweg naar Ketabang aan, terwijl in 1918 de tijdelijke houten Kebondalembrug, in de wandeling de Japansche brug genaamd, die verbinding voltooide. [Nieuw Soerabaia, 173] Aan den gemeenteraad van Soerabaja wordt voorgesteld een brug over de Soerabaja-rivier nabij Kebondalem te bouwen.De bouw zal niet monumentaal zijn, althans voorloopig niet, daar de bandjirs nog door de Soerabaja-rivier afgeleid worden. [De Locomotief, 14 Juni 1917] |
Links: Es Krim Zangrandi.
Linksaf, in de richting van het gemeentehuis, kom ik langs Zangrandi, de Italiaanse ijssalon waar we vroeger tuttifrutti-ijs aten (zoals in het Hoenkwe-huis noga-ijs met slagroom de specialiteit, was). [1919] Nu de oorlog achter den rug is, zal in Indië zeker het hôtelwezen zich meer en meer uitbreiden en banketbakkerijen, lunchrooms en restaurants ongetwijfeld in aantal toenemen, [Indië, geïllustreerd weekblad, 3, 127] |
Rechts: Gedung Balai Pemuda.
De Simpangsociëteit, met ruim 1100 leden, was voor WO II het middelpunt van vermaak voor de Europese bevolking. Het had diverse grote zalen, een goed restaurant en een grote tuin. [Locale Techniek-8-2,47] |
Ga rechtsaf: Jl Gubernur Suryo (Simpang).
Links, op de hoek:
Nog weer verder kruist de weg een straat die vroeger de Palmenlaan heette, als ik me niet vergis. Nog altijd staat op de hoek de ruïne van de grote bioscoop Maxim, die rond 1950 uitbrandde. De bovenverdieping is opgeknapt en opnieuw een filmzaal geworden, Indra. |
Rechts: de zuidkant van het complex van de voormalige Simpangsche Sociëteit.
Sociëteit![]() Het torengebouw met zijne aardige nette dakversieringen en flinke sierlijke dakbekroning maakt zeker eene gunstige tegenstelling uit van 't overige van de gevel, ware dit daarmede in overeenstemming gebracht zoo zoude er een aardig geheel verkregen zijn. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-10, 178] De soos in Indië is als een romeins keizer met het devies ‘panem et circenses’ (geef het volk brood en spelen). De soos schrijft de bals uit, de feesten van de plaats op vorstelijke verjaardagen, de soos zorgt voor de voeding op die gelegenheden – voor kroketjes, voor broodjes met wat er op, voor vanilje-ijs. De soos geeft concerten, uitgevoerd door de militaire kapel van de plaats. De soos houdt tombola op St.-Niklaas, de soos stelt toneelverenigingen in de mogelijkheid er opvoeringen te doen. |
Links op het complex: de feestzaal van de sociëteit (1926-’27, Job en Sprey).
![]() [Van der Hoogte – Het laatste uur, 164-165] |
Ga verder over de Jl Gubernur Suryo (Simpang).
De Simpangsche weg en de Kajoong leggen daarvan reeds getuigenis af, dáár vindt men fraaie huizen, villa’s met erven en tuinen, ofschoon minder grootsch en rijk dan die te Batavia. |
Rechts: SMA-6. (Simpangsche Gentengschool, Lagere en Fröbelschool van de Soerabajasche Schoolvereeniging).
[Romein-Verschoor – Omzien, 47] |
Links: Monumen Gubernur Suryo, standbeeld van de 1ste Indonesische Gouverneur van Oost Java.
Rechts: Gedung Grahadi.
Residentswoning![]() Woning van de Gouverneur van Oost Java, voordien de woning van de Resident. [Indië, geïllustreerd weekblad, 9, 229] Even verderop staat het vroegere gouverneurspaleis (waar nu de gouverneur van Oost-Java zetelt), een wit pronkstuk met de bekende koloniale pilaren en een groot gazon ervoor. En bij de middagthee, in de tuin, begon zij te huilen, zeide, dat zij hoofdpijn had van kiespijn, dat zij ziek werd, dat zij het niet meer kon uithouden. Van Oudijck, nerveus, bezorgd, werd aangedaan; hij kon nooit hare tranen zien. En hij gaf toe, als altijd aan haar, waar het hare persoonlijke zaken betrof. De volgende dag vertrok zij naar Soerabaia, logeerde er in het rezidentie-huis en deed waarlijk de dentist hare tanden soigneren. |
Rechts: Trimurti, de plaats van het voormalige ‘Provinciaal en Stedelijk Museum’.
Plannen bestaan om op een door het Gouvernement aan de vereenigingen in bruikleen afgestaan terrein op Simpang, gelegen naast de Gouverneurswoning, een permanent museum op te trekken. [Nieuw Soerabaia, 392-393] Deze vereeniging heeft vrijwel zonder overheidsmiddelen alleen met hulp van particuliere bijdragen en contributies van leden haar zeer bezienswaardige verzameling ondergebracht in een door haar zelf opgericht gebouw aan den weg Simpang, gelegen naast de woning van den gouverneur. [Locale Techniek-8-2, 70] |
Rechts, na de zijstraat: Grand Inna Simpang, de plaats van het voormalige Simpanghotel.
De vergane glorie van ‘Indische' hotels heb ik overigens nergens zo ervaren als tijdens een later verblijf in Surabaja. Het Simpanghotel, dat ik mij kan herinneren als het middelpunt van het uitgaansleven in de jaren twintig, riant gelegen op het belangrijkste kruispunt van het toen nog door hoog geboomte beschaduwde stadscentrum, maakt nu een droefgeestige, ietwat vervallen indruk. Zo reden we een uur lang kiri kanan kris kras door Soerabaja, door de lanen van Soerabaja, waar ik met uitzondering van die in de Arabische wijk, geen straten in kon zien. Tenslotte stapten we uit bij Hotel Simpang. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 117-118] |
Links op de hoek: Apotik Simpang. (Simpangsche Apotheek, in1925 verbouwd door Job en Sprey).
[1919] Plannen voor de nieuwe gebouwen van de Pharmaceutische Import Mij. Helmig & Co. en de Simpangsche Apotheek te Soerabaja. Het eerste en tweede gebouw komen op de plaats van het voormalige Oost-Java, restaurant en bioscope, welk restaurant gedeeltelijk door brand werd vernield. [Indië geïllustreerd weekblad-3, 222-223] |
Links: zicht op het winkelcentrum Tunjungan Plaza. De plaats van o.a. het voormalige Hotel Brunet.
In Soerabaia namen wij voorlopig onze intrek in het pension Brunet de Rochebrune op Kaliasin, dicht bij het kantoor van ‘De Indische Courant’. Ik liep van het hoofdkwartier aan de Embong Malang naar Kaliasin, waar ik in het vermaarde Hotel Brunet een kamer kreeg samen met agent Albert Toorop, een blonde Indische jongen, nogal forsgebouwd en introvert van aard. [Birney – Tolk van Java, 305] |
Vervolg de route schuin rechts: Jl Tunjungan (Toendjoengan).
Bij de trap van de voetbrug, rechts: Swiss-Bell’inn, de plaats van de voormalige Toko Piet, Piet Hwa Tjhiang, Kramerijen. →
Op Tunjungan vind ik nog toko Nam (evenals vroeger de best voorziene delicatessenwinkel van de stad), toko Piet (nu Metro geheten), [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 117-118] |
Vanaf de voetbrug zicht op Toendjoengan en op het voormalige Savelkoul-gebouw.
Toendjoengan![]() Genoemd naar een van de winkels in dit complex, de kledingfirma Savelkoul. Die winkel lag links op de foto; 83 Fa Savelkoul, Kleding; Djakarta heeft trouwens nergens (meer) allure. Zo’n imposante highway als Surabaja heeft in Aloon-aloon-straat / Pasar Besar / Gemblongan / Tundjungan / Simpang, daar kan geen enkele stad in Indonesië aan tippen. |
Vervolg de wandeling in noordelijke richting.
Rechts: een schutting. Op dit terrein lag een winkelcomplex met op de zuidelijke punt Restaurant Hellendoorn.
‘Ach, Soerabaja’, zei haar zuster verachtelijk, ‘is toch ook maar een Indische stad. Ik wil naar Parijs.’ [Van der Hoogte – Huis in de nacht, 68-71] |
Rechts: Hotel Mojopahit. (Oranje Hotel).
Oranje Hotel![]() Gebouwd in 1911, verbouwd in 1930-‘35 door Job en Sprey en verbouwd in 1994-’96. Het hôtel bevat 80 kamers, 40 gelijkvloers en evenveel op de eerste verdieping. Elke kamer heeft een oppervlakte van 5 bij 5 meter, en een voorgalerij geeft gelegenheid, na harden arbeid eens heerlijk in de buitenlucht uit te blazen. Op deze voorgalerij bevindt zich een hanglamp met twee branders, en in de kamer treft men behalve een dergelijke lamp, nog een muurlamp aan. [De Locomotief, 2 Juli 1911] Er wordt zelfs beweerd, dat in het voormalige Oranje-Hotel in Soerabaia Japanse marineofficieren na de val van Saipan zelfmoord hebben gepleegd.
Indonesische jongeren waren het die hier op 19 september de blauwe baan losknipten van een rood-wit-blauwe vlag die bij het vroegere Oranjehotel was gehesen en vervolgens in gevecht raakten met jeugdige Nederlanders en Indische Nederlanders – een oudere Indische Nederlander die tussenbeide trachtte te komen, werd gedood. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11c, 581-582] |
Rechts: Bata, ongeveer de plaats waar ‘Kunstzaal Garoeda, Oostersche kunst’ was gevestigd.
Hoera! Voor de Inlandsche kunst en nijverheid; ze gaan beslist een schoone toekomst tegemoet! Ik kan je niet zeggen hoe blij, dankbaar en gelukkig ik hierover ben. Wij bewonderen zoo graag, ons volk, wij zijn er zoo gaarne trotsch op! Ons volk zoo weinig gekend en .... zooveel miskend! ..... De toekomst onzer Japarasche artisten is verzekerd. [Kartini – Door duisternis tot licht, 231] |
Rechts: No. 57A; hier ongeveer lag de ‘Ballet-, Dans- en Gymnastiek-Academie ‘Cultuur’.
De dansacademie ‘Cultuur’ onder leiding van professor Szebök, zijnde een achtbaar instituut voor jongedames, nam Anna binnen haar poorten op, na introductie door den edelen De Wolf, schepper van het instituut. Anna vond daar, wat alle meisjes daar hopen te vinden: een vrijer! [Walraven – Brieven, 873-874] |
Steek over bij de voetgangersoversteekplaats.
En ga de Jl Tunjungan terug.
Rechts: Winkelcomplex.
Tot de in 1936 uitgevoerde ontwerpen van het Bureau A.I.A. behoort het complex winkelgebouwen aan Toendjoengan op het voorterrein van Loge “de Vriendschap”. Dit was een opgave waarin aan een groot aantal, soms onderling tegenstrijdige eischen moest worden voldaan. [Locale Techniek-5-6, 138-139] |
Binnen de poort: Badan Pertanahan.
Een ander voorbeeld van uiteenlopende opvattingen is de manier waarop loge ‘De Vriendschap’ in 1873 de magistraten van Soerabaja trotseerde door niet mee te doen aan de officiële feestviering – met erebogen en andere versieringen en het optreden van muziekcorpsen – om ‘de helden van Atjeh’ te verwelkomen.. [Vrijmetselarij, 184-185]
![]() Na WO II had het Rode Kruis hier een hulppost. Gedrieën gingen we verder naar het gebouw van het Rode Kruis voor onze winterkleding. Het was daar een gezellige drukte. Enkele hulpvaardige dames taxeerden ons eerst van top tot teen voor de maten van de kledingstukken die wij zouden moeten hebben.
Voor het gebouw nieuwe uitlopers van de stronk van de oude Julianaboom.→ |
Ga terug naar de oversteekplaats en steek daar over.
Ga de Jl Tunjungan verder in noordelijke richting.
Links: nr. 60 (Autohandel Fuchs en Rens – 1912).
Ga rechtsaf: Jl Genteng Besar (Van Deventerlaan).
Voor ingewijden was die mededeling echter niet nieuw, want twee jaar eerder had de Indische advocaat mr. C. Th. van Deventer zijn beroemd geworden artikel Een Ereschuld gepubliceerd, waarin hij er voor gepleit had het verarmde Indië te hulp te komen. [Vrijmetselarij, 144] |
In deze straat is ’s ochtends – vroeg – een voedselmarkt.
Links: Hotel Paviljun (Hotel Paviljoen – Jul. Nielsen).
Ga linksaf: Jl Genteng Durasim (Gang Pasar Genteng).
Rechts: Pasar Genteng.
![]() Met name de gemeente Surabaya wilde door het officieel maken van de pasarplaatsen de straathandel tegen gaan, en daardoor de prijs van bijv. de eerste levensbehoeften stabiliseren. [Locale Techniek-8-2,71/3,105] [Voor WO II werd een nieuw gebouw gezet:] Alle loodsen zijn geheel open, behalve die, bestemd voor den verkoop van vleesch, welke met gaas zijn dicht gemaakt en voorzien van dubbele deuren, waardoor zij practisch vliegenvrij zijn. [Nieuw Soerabaia, 178] Om de door het Pasarbedrijf berekende tarieven meer in verhouding te brengen tot de door de verkoopers gemaakte winsten werd in 1936 tot een algemeene tariefsverlaging overgegaan. Deze verlaging varieert tusschen de 10–20%; in de nieuwe tarieven zijn bovendien de pasars in klassen verdeeld. Het tarief voor een bepaald soort artikel is op een 1e klasse pasar hoger, dan dat op een pasar van een lagere klasse. Ook is voor degenen, die op den pasar vaste verkoopplaatsen hebben, het maand-abonnement gebracht op 25 maal het dagtarief; hierdoor is het aantal maand-abonné’s sterk gestegen met als gevolg een niet onbelangrijke vermindering van dagopbrengsten. [Locale Techniek-8-2, 55-56] |
Ga het 2de straatje linksaf: Jl Sidomukti.
Ik ben bezig wandelingen te voet te maken door ‘onbekend Soerabaia’, dat wil zeggen door de stadskampongs. En dan daarvan te vertellen. Het is een onderwerp, dat een veel nauwkeuriger bestudeering zou verdienen en veel meer tijd vereischt dan ik er aan kan geven, maar het levert copie op. Zeven en vijftig centimeter voor tien gulden. En avant la boxe! Ik zweet me een ongeluk in die kampongs, dat kun je nagaan! Maar welk een avonturen, en welk een ontdekkingen! De reizen van Captain Cook zijn er niets bij. [Walraven – Brieven, 506, 535] |
Ga bij het 1ste smalle straatje rechtsaf: Jl Genteng Arnowo.
Ga bij de 2e kruising schuin links en daarna schuin rechts Jl Genteng Arnowo.
Ga linksaf: Jl Genteng kali (Genteng Kali).
Links: nr. 85 – Taman Budya. (Eind 1930 de woning van de regent).
![]() |
Links: Balai Sahabat.
Deutscher Verein![]() Sociëteit Deutscher Verein (1930, Nobile de Vistarini) In 1924 en 1925 volgden ingrijpende verbouwingen, waarna medio December 1928 met de derde verbouwing, voornamelijk omvattend zaal en tooneel, het geheele plan werd voltooid, dat den Deutschen Verein een vereenigingsgebouw gaf in architectuur en inrichting aan moderne eischen voldoende, met als centrum een stemmige tooneelzaal, waarbij zelfs een draaibaar tooneel behoort. Als ontwerper mag ir. B. Nobile de Vistarini hier niet onvermeld blijven. [Nieuw Soerabaia, 36-37] De zuilen op de eerste etage waren onderdeel van een met klimplanten en bloemen begroeide pergola. |
Links, op de hoek, Museum Surabaya.
![]() De heer Van Ingen heeft een pand op het oog, gelegen op den hoek van Genteng en Toedjoengan thans bewoond door den heer Munie, doch niet alleen dit pand zal door de firma worden aangekocht, maar beide aangrenzende panden, zoodat een beschikbaar terrein opkomt dat groot genoeg is om er een warenhuis te stichten in den trant als die men de laatste jaren in de Europeesche steden heeft zien verrijzen. [De Locomotief 17 Januari 1910] |
||||
iddelste foto: foto’s van burgemeesters. Bovenste rij, 2de foto: Ir. G.J. Dijkerman. [1885-1929] [Nieuw Soerabaia, 97] |
De laatste waarnemingen zijn gedaan in 2017.