Begin van de wandeling: Rumah sakit Dr. Sutomo, Jl Mustopo (Viaductstraat).
R.S. Dr Sutomo ([Nieuwe] Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting, 1938 – Tideman.).
Nieuwe C.B.Z.
Rechts van de ingang lag het “Opname-, directie en administratiegebouw”; links het “Klassepaviljoen”. Helaas is wederom uit bezuinigingsnoodzaak het klassepaviljoen, juist centraal in het plan gesitueerd met een basis voor een capaciteit van 80 bedden, teruggebracht tot slechts 48 bedden en een tijdelijke aanbouw voor dienstruimten. Een verminking van het front van het C.B.Z.-complex aan de noordzijde (voornaamste weg) is hiervan het gevolg.
Ik heb hem uitgelegd, wat in het Oosten en in alle havenplaatsen ter wereld venerische ziekten beteekenen en welk een gevaar er ligt in het contact met hoeren. Dat heeft hij noodig, en dat moet hem noodzakelijk gezegd worden! En duidelijk ook, met al de verschrikkingen die in de bijbel ‘het loon der zonde’ heeten. Ik heb hem dat gezegd, omdat ik zijn oom ben en omdat ik alles van die dingen afweet en als ik tijd had gehad, zou ik hem de werkelijkheid hebben laten zien in de Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting van Soerabaia. |
Borstbeeld bij de ingang.
|
Om doelgericht actie te kunnen voeren was kennis en begrip voor de vraagstukken waarmee geworsteld moest worden, onontbeerlijk. Soetomo richtte zijn Indonesische Studieclub op, die open stond voor ieder die tot medewerking bereid was, ook voor leden van Boedi Oetomo, de Sarekat Islam en de communistische partij. Hij werd voorzitter, en onder zijn energieke leiding werd de club een van de belangrijkste centra van politiek-sociaal leven in Oost-Java. |
‘Aan de overkant’: Fakultas Kedokteran Gigi (Nederlandsch-Indische Artsenschool – 1922).
N.I.A.S.
In 1913 benoemde de Regeering een commissie, bestaande uit Dr. De Vogel (toenmalig Sous-chef van den Burgerlijk Geneeskundigen Dienst), Dr. Noordhoek Hegt (Directeur der Stovia) en ir. Hoekstra (Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs) om te adviseeren omtrent de oprichting van een tweede artsenschool ten einde het aantal jaarlijks af te leveren artsen nog meer te vergrooten. Als resultaat van het advies der commissie volgde in 1913 de opening der N.I.A.S. (Nederlandsch Indische Artsenschool) te Soerabaja en werden Stovia en Nias, volgens eenzelfde plan gereorganiseerd, resp. georganiseerd. [Indië, geïllustreerd weekblad, 7, 72-73] |
Om tot de
Ga de Jl Mustopo in westelijke richting.
Rechts: 25-27 Gereja Kristen Jawa Wetan.
 De zending onder de Javanen in Soerabaia, ongeveer in het midden der vorige eeuw uitgegaan van de kerk, werd na korten tijd overgenomen door het Nederlandsch Zendeling Genootschap. Dit had zijn centrum in Modjowarno. Van hier uit bezocht de zendeling o.m. de “post” Soerabaia. De toenemende belangstelling blijkt uit het feit, dat een eigen kerk werd gesticht aan de Viaductstraat. [Nieuw Soerabaia, 357] |
Ga linksaf: Jl Gubeng Mesjid (Goebeng Koeboeran).
Rechts: Stasiun Gubeng.
Links: Moskee en omgeving: Gubengkuburan, de voormalige Kampong Goebeng Koeboeran.
 ’t Is prachtig weer, we wandelen langs de Kajoong langzaam de brug over en slaan, over de rivier gekomen, een smallen weg in tusschen de hooge, duistere boomen naar de Dessa Koebeng.De gamelang klinkt luider, de verschillende instrumenten zijn te onderscheiden; de lichten zijn nu duidelijker zichtbaar. Aan de kampongpoort hangt een lamp en een papieren lantaren – binnen is ’t stil – want de wajang wordt vertoond; de Dalang is aan ’t woord en dan zwijgt de inlander, eerbiedig luisterend. Nu en dan zet de gamelang zijn verhaal kracht bij. De verlichte dessa ziet er in de verte fantastisch uit. Inlandsche mannen en vrouwen, die voor hun van binnen verlichte huizen zitten, zien ons voorbij gaan en rekken nieuwsgierig de halzen uit. – Blanda’s om dezen tijd in hun dessa, dat gebeurt niet dikwijls – wat voeren die in ’t schild? [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 262, 264-266] |
Ga rechtsaf: Jl Banda (Bandastraat) en ga de spoorweg over.
Ga rechtsaf: Jl Gubeng Raya (Goebeng Boulevard).
|
Zoo ontstonden tusschen 1906 en 1916 de wijken Goebeng, Sawahan, Julianaboulevard en omgeving en de S.S. wijk Patjarkling. Alleen het bouwklaar maken van Goebeng was gemeente-exploitatie. Het land werd in 1908 aangekocht voor den prijs van f 145.000.--. De andere landen werden door particulieren geëxploiteerd volgens door de Gemeente goedgekeurde wegenplannen. [Nieuw Soerabaia, 5-6] De afstand naar de Goebengboulevard was nog geen twee minuten rijden. Ze wees me waar ze woonde, een ouderwets Indisch huis met een kleine voortuin. ‘Je kunt met de jeep niet het erf op. Parkeer hem liever hiervoor, maar denk om de tramrails’.‘Na tien uur rijdt de tram niet meer’, zei ik met dronkemansexactheid, ‘het is nu al halfeen’. [Van der Hoogte – Het laatste uur, 170-172] |
Rechts: Setasiun Gubeng Lama (Station S.S. Goebeng).
|
Cervantes, vervolgde hij, terwijl hij vast naar het plafond van het Gubeng-station staarde, Cervantes, die mij op dit ogenblik hoort, die mij ziet en mij zonder twijfel gelijk geeft, Cervantes wist dat reeds! Maar die fout van hem... die fout!... |
In 1878 werd hier een station geopend; het huidige ‘hoofd’-gebouw stamt uit 1928.
Ga de Jl Gubeng Raya terug.
Steek, na het kruispunt, de Jl Gubeng Raya over.
Ga de Jembetan Gubeng over (Goebengbrug).
  Het project (1924) werd opgemaakt in onderling overleg tusschen de Dienst van Publieke Werken en den Architect C. Citroen B.N.A., die het aesthetische gedeelte verzorgde.In verband met het feit, dat de doorvaarthoogte in het midden van de kali zoo groot mogelijk moest zijn, werd het z.g. Gerber-systeem gekozen, n.l. twee overkragende eindtraveeën met een los middenstuk. De architect heeft het idee van los middenstuk verwerkt in de leuningen, die boven dit gedeelte bestaan uit een ijzeren hekwerk, in tegenstelling met die over de eindtraveeën en het overkragende stuk van de Gerber-liggers, welke zeer massief zijn gehouden. De lantaarnpalen moesten groot en fors worden opgezet, omdat het electrische net van de tram er aan moest worden opgehangen, waardoor op de palen een vrij groote trek wordt uitgeoefend. [Locale Techniek-2-2,5-11] In het midden ligt de dubbelsporige baan van de electrische tramlijn der O.J.S. [Oost-Java Stoomtram Maatschappij]. [Nieuw Soerabaia, 10]. |
Links: Kali Brantas.
|
Men heeft echter prachtige watergezichten, daar er zijtakken van de Solo-rivier door de stad heenstroomen, en de met palmen en pisangboomen begroeide oevers, waartusschen het breede water stroomt, leveren een heerlijk staaltje op van den weelderigen tropischen plantengroei, terwijl het eigenaardige van dit schouwspel nog verhoogd wordt door de prauwen, die op de rivier varen.
Wanneer men van het kleine stationspleintje de Goebengbrug over rijdt en rechts en links de kali, vóór zich de Simpangsche allée ziet, voelt men zijn hart luider kloppen van vreugde over zooveel schoons. Links herinnert de heldere kali met haar groene oevers en haar boomen en huisjes in het verschiet aan het kleine rivierke met zijn coquette Betuwsche dorpen; vóór ons herrijst de Velperstraatweg te Arnhem. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift –18, 269] |
Er is in Djakarta een straataspect dat andere grote steden in Indonesië – althans in deze vorm – missen en dat is de kali als tweelingzusje van de grote weg. Surabaja’s Kali Mas gaat (gelukkig) schuil achter Gemblongan, Kramat Gantung en Semut, terwijl de Brantas aan Gubeng en Ngagel echte royale rivier-allures heeft.
De stuwen die tussen 1895-'99 bij Gunungsari en Gubeng zijn geplaatst, regelen de waterstand en de watersnelheid in de Kali Surabaya. Daarmede worden diverse zaken geregeld, zoals het grondwaterpeil, de afvoer van afvalwater en rioolwater, het doorspoelen van de rivier, de bezinking van slib in de opgestuwde riviervakken boven Gunungsari en Gubeng e.d.
Rechts: Monumen Kapai Salam; MONKASEL.
Russische onderzeeër uit 1952, in gebruik geweest bij de Indonesische marine.
Recht vooruit en rechts: Jl Pemuda (Simpang) met Surabaya Plaza.
Oude CBZ
Op deze plaats lag de oude Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting. Dat was in 1923 ontstaan door een fusie van het 'Stadsverband' met het op deze plek reeds gelegen Militair hospitaal; een verbouwd landhuis uit de tijd van Daendels. [Locale Techniek-8-2, 60] |
Ga linksaf Jl Kayoon (Kajoon).
Links: Bloemen- en plantenmarkt.
 In diverse winkels op deze markt worden “Papang Bunga Letter” gemaakt. Deze felicitatieborden van piepschuim worden voorzien van bloemen. Zij brengen aan de geadresseerde – wiens naam op het bord vermeld staat – de beste wensen over van de afzender – wiens naam ook duidelijk op het bord is vermeld.Deze borden worden geplaatst bij de zaal, waar het feest wordt gehouden, bij de nieuw geopende winkel e.d. |
Rechts: 42-44 Daikin. (Huis voor Tan Tjwan Bie. 1929, Citroen).
|
[Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 269] Kajun, een rij grote herenhuizen met forse tuinen (Pauls vader was iets belangrijks, bij Braat? BPM?)) en er tegenover een traag riviertje. Tussen het riviertje en de weg lag een grasveldje waarop vroeger hoertjes zaten te wachten op klanten. Over hun activiteiten en nut konden we middagen lang filosoferen, slecht geïnformeerd als we waren. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 119-120] |
Interieur: Fresco’s / decoratieve wandversieringen van Gerard Pieter Adolfs.
Ga rechtsaf Jl Embong Kemiri (Embong Kemiri).
Ga rechtsaf Jl Sudirman (Palmenlaan).
| Het jongetje lag op het bruine brancardlinnen alsof het sliep. Ik hoorde van een hulpverpleegster dat het in de Palmenlaan onder de baanschuiver van een tram was geraakt. Maar er was geen bloed en het was helemaal niet griezelig. Het magere lijfje was wat opgerold en het gezichtje was bleek en kalm, en met iets van verwondering. [Van der Hoogte – Het laatste uur, 205-206] De voor dien tijd breede Palmenlaan en de rechthoekig daarop geprojecteerde wegen tusschen Kajoon en Lemahpoetro, waardoor rationeele bouwblokken zijn verkregen, het sparen van een flinke open ruimte (het Scheepsmakerspark) midden in de bebouwing, het sparen van grondstroken voor aanleg van afwateringsgoten, maken dat dit plan gerekend kan worden tot de beste, in latere jaren gemaakte plannen. [Nieuw Soerabaia, 17-18] |
“Bambu Runcing” (Scheepmakers Park).
Vrijheidsmonument, voorstellende de bamboesperen waarmee de pemoeda's bewapend waren.
|
De wreedheid van de pemoeda’s kende geen grenzen. Qua moedwillig sadisme overtroffen ze dikwijls hun Japanse leermeester. Hele gezinnen werden gemarteld en uitgemoord. Kinderen werden met hun hoofd tegen een putrand geslagen tot hun schedels verbrijzeld waren. Meisjes werden verkracht en vervolgens gedood met bamboesperen die in de vagina geramd werden. Hoeveel mensen er zijn omgebracht is moeilijk te zeggen – de schattingen variëren van 3500 tot 20.000.
Zonder bamboe geen Indonesische revolutie. De Japanners hadden honderdduizenden jongelingen geleerd hoe je in een handomdraai van een lieflijk gewas een geducht steekwapen kon maken. Hak een niet al te dikke stam af, scherp hem aan, hard de punt eventueel in het vuur. Op de 23ste [september 1945] werd in Soerabaja een nieuwe actiegroep gevormd die zich Pemoeda Republik Indonesia (Jongeren van de Republiek Indonesië) noemde. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11c, 581-582] |
Ik kwam in de grote, marmeren zaal waar vroeger gedanst was. Tegen de muur stonden degenen die vóór mij in de kamer waren geweest, mijn medereizigers uit het busje en ook wel anderen. Ze stonden voor hun beulen, die met kapmessen en bamboesperen toesloegen. Ze smeekten om er een eind aan te maken.
Zuidwesthoek. (Scheepmakerspark 33, Ned. Rode Kruis Oost-Java.).
 De Zwitserse consul te Soerabaja daarentegen, ir. M.E. Keller, en zijn Zweedse collega A. Wiesländer, hielden de plaatselijke afdeling van het Rode Kruis de hand boven het hoofd en op hun voorspraak vond de Japanse marinecommandant goed dat het Rode Kruis aan de krijgsgevangenen op Oost-Java alle mogelijke hulp verstrekte – ook werd het gemachtigd om, toen het interneringskamp in Kesilir eenmaal een feit was, ten behoeve van dat kamp alles bijeen te brengen wat het nodig had; hetzelfde geschiedde ten behoeve van de in Soerabaja ingerichte interneringsoorden, waaronder de Darmo-wijk. Van belang was voorts dat het informatiebureau van dit Rode Kruis tot eind ’42 in het geheim ongeveer 56000 namen van krijgsgevangenen en geïnterneerden wist te verzamelen. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11b, 374] |
Ga de Jl Sudirman in noordelijke richting.
Ga linksaf Jl Embong Wungu (Embong Woengoe).
| Dat door slecht drinkwater épidemiën bevorderd worden, is bewezen en nog slechts weinig jaren geleden werd Soerabaja èn door gebruik van minder goed drinkwater èn door den gebrekkigen waterafvoer, door de cholera geteisterd. Op één dag brak de ziekte soms in twee- of drie-en-twintig woningen naast elkaar tegelijk uit. En niet alleen in de dichtbevolkte benedenwijken woedde die vreeselijke ziekte, maar ook in de achter het residentiehuis gelegen Embong Woengoe, waar de bewoners ook gedurende dit jaar nog ettelijke overstromingen kregen. [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 270-271] |
Rechts: SMP Kristen Petra 2.
|
... en het mooie gebouw naast het Hoofdkantoor van de Aniem in Embong Woengoe, in welk gebouw de Christelijke Muloschool is gevestigd. [Nieuw Soerabaia, 334a] Dit is het eerste moderne schoolverdiepingsgebouw in Indië met een vrije en een overdekte gymnastiek- en speelruimte boven in het gebouw. Aan de buitenzijde zijn de muren beschermd tegen overmatige zonnebestraling door doorgaande luifels, die een element vormen van de geheele architectuur. [Nieuw Soerabaia, 335] |
Christelijke
Rechts: Kantor PLN – Persero (1931, Ontwerp Job en Sprey, bouw AIA).
|
Hij stelde verder vast, welke formatie de Striking Force zou aanhouden en welke tactiek zou worden gevolgd als men de Japanners zou ontmoeten, en riep vervolgens laat in de middag de commandanten van alle tot zijn eskader behorende eenheden bijeen in het door de marine gevorderde hoofdkantoor van de Algemene Nederlands-Indische Electriciteitsmaatschappij. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11a, 903-904] |
Hoofdkantoor van Handelsvennootschap v/h Maintz & Co en tevens de Directie van de N.V.’n:
Rechts: nr. 10.
 Een zonderlinge gedachte kwam in hem op. Hij dacht: Ik ga naar Soerabaja en probeer het huis van mijn vader terug te krijgen. Zijn vader was al lang dood en het huis waar Marcus geboren was en als kind gewoond had, had hij in jaren niet gezien. Zelfs toen hij uit het kamp kwam en in Soerabaja rondzwierf was hij er niet eens een keer langs gelopen om te zien wat er in de Jappentijd van geworden was. Maar nu ineens zag hij het overduidelijk voor zich: het kleine, Indische huis in één van de Embongs, tussen de Palmenlaan en Kaliasin. Hij zag de bougainvilles op het miniatuurerfje en zelfs zag hij de scheur in de muur opzij van het raam.[Van der Hoogte – Huis in de nacht, 144-145] |
Ga rechtsaf: Taman Apsari (Djoko Dolokstraat).
Rechts: In parkje Arca Joko Dolog.
|
|
Er tegenover de Jogodolok, een paar eeuwen oud beeld van een vredig glimlachende prins, dat op onduidelijke wijze ooit op deze plek terecht gekomen is.
Ga terug naar de Jl Embong Wungu. en ga rechtsaf.
Ga rechtsaf Jl Basuki Rahmat (Kaliasin).
Ga de voetbrug over en ga daarna in zuidelijke richting.
Ga rechtsaf Jl Tegal Sari.
Links: Polsekta Tegalsari (Politiebureau 2e Sectie).
|
Het was december 1946. Ik was nog altijd agent der 1ste klasse bij de Algemene Stadspolitie, ingedeeld bij de 2de Sectie aan de Kaliasin. Het werk verveelde me en hoewel het contact tussen mij en Truusje was bekoeld, mocht ik nog altijd de politiemotorfiets van inspecteur Van Meeuwen gebruiken: de Harley Davidson met een tweecilindermotor van 1500 cc. |
Ga linksaf Jl Pregolan (Pregolan).
Ga rechtsaf Jl Pregolan Bunder (Pregolan Boender).
|
Zoo ontstonden tusschen 1906 en 1916 de wijken Goebeng, Sawahan, Julianaboulevard en omgeving en de S.S. wijk Patjarkling. Alleen het bouwklaar maken van Goebeng was gemeente-exploitatie. De andere landen werden door particulieren geëxploiteerd volgens door de Gemeente goedgekeurde wegenplannen. [Nieuw Soerabaia, 5-6] De weg Tegalsari is eenvoudig op bouwblokdiepte van de grens van het land aangelegd, waardoor deze weg een zonderlinge bocht vertoont, welke bocht weder in het belang van een voordelige exploitatie moest worden gevolgd door Pregolan Boender. [Nieuw Soerabaia, 18]. |
Links: 11-15 Het terrein waar het Hotel Pregolan Bunder was gelegen.
| We verhuizen onmiddellijk naar een frisse pas geverfde kamer, waar zelfs een tv-toestel staat. De kamer ligt aan de, opritlaan van het hotel, er groeien de mooiste struiken naast. s Avonds gaan we eten in de kleine eetzaal, met zacht ruisende fans, de tafel is perfect gedekt met kommetjes citroenwater voor de vuile vingers, fraaie glazen borden, kunstig gevouwen servetten, vele gerechten met rijst, koffie na. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 116-117] |
Rechts: 34 (Pastorie – foto van de zijkant).
 Pastorie van de gereformeerde kerk.Ds. Meynen deelde me mee, dat er nooit enige hinder van de Japanners was ondervonden bij de godsdienstoefeningen in de Pregollan Boenderkerk, tot Ds. Plomp en hij werden opgepakt. “Dat kwam misschien ook, doordat onze kerk er uitzag als een moskee!” Bovendien was aan de pastorie naast de kerk een groot plakkaat aangebracht met Japanse letters dat een soort onschendbaarheid inhield. [Gereformeerde Kerken, 270-271]. |
Rechts: 36 Gereja Kristen Indonesia.
|
In 1920 werd meegedeeld, dat de architect Br. Rijksen een eenvoudiger plan had ontworpen. De commissie van administratie was er erg mee ingenomen en ook kerkeraad en gemeente gingen accoord. En nu kon de aannemer Ligthelm gaan bouwen. Naar dit gemaakt bestek rezen de muren van de moskee-kerk. In de Japanse tijd had deze vorm zijn voordelen, want de bezetters zagen het gebouw ook al voor een moskee aan.[Gereformeerde Kerken, 87-89] |
De nieuwe Protestansche kerk te Soerabaja: Van buiten en van binnen gezien.
Rechts 46-48 Gereja Kristen Abdiel Eleyon .
 Voormalige woning van de Regent en later, toen er voor Oost-Java een gouverneur was aangesteld, van de Resident. |
Ga linksaf: Jl Duryat (Juliana Boulevard).
Links 10 Pia Matahari Territ (Bond van Suiker-Geëmployeerden).
Suiker-geëmployeerden
De Suikerbond had twee kapitale huizen aan de Juliana-boulevard in de wijk Tegalsari aangekocht. In een daarvan waren de kantoren van de bond en de courant gevestigd, het andere daarnaast was bestemd voor de hoofdredacteur. Het waren woningen met een bovenverdieping, zo royaal gebouwd, dat wij alle vertrekken niet nodig hadden en met die van beneden konden volstaan. De Europese geëmployeerde had en tussenpositie, doordat hij weliswaar in dienstbetrekking ten opzichte van de administrateur stond, doch tegenover het werkvolk optrad als vertegenwoordiger en spreekbuis van die administrateur. |
Ga linksaf Jl Basuki Rahmat (Kaliasin)
Ter hoogte van de voetbrug liggen rechts: Dunkin Donuts / Jeremy Baby Centre, vroeger lag daar Restaurant “Biet”.
| Zelfs het bier is verhoogd met drie gulden per kist van 48 flesschen, kasian voor Oom. Ik was Donderdag bij Biet en die vertelde het, maar hij had zijn prijzen nog onveranderd gehouden, omdat hij vond, dat niemand nog salarisverhooging had gehad, waarin hij volkomen gelijk heeft. [Walraven – Brieven, 498] |
Laatste waarnemingen zijn gedaan in 2017.