Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam 1986
Kan – Burma dagboek, 11
Onder de bomen van het kamp *]
(Melodie: Max Taks Onder de bomen van het plein)
Concordia is leeg geworden.
Daar zetelt nou 'de nieuwe orde'.
En in 's landsopvoedingsgesticht
kibbelt de bloem van onze natie
met energie, maar zonder gratie
over 'de taken van gewicht'...
Daar wordt reeds bij het ochtendgloren
opnieuw de nederlaag geboren.
En ieder voelt zich generaal
en tracht z'n buurman te verklaren
dat al die and’ren ‘zakken' waren.
En hij als enige normaal!
Ref'rein
Onder de bomen van het kamp
daar zat het 's morgens vroeg al stamp
van kampbewoners, wijs en gek,
die peinzend staren naar het hek.
Onder de bomen van het kamp
daar zit het 's avonds laat nog stamp..
't Is daar een Bronbeek in het klein
en iedereen bromt zijn refrein
op dat verdomde kamp.
[...]
[*] ’In die tijd’ kende iedereen de melodie van het liedje ‘Onder de bomen van het plein’.]
Kan – Burma dagboek, 15
[Bandung 2 – Krijgsgevangenen]
[Cimahi – Treinkampement]
Zondag 31 mei
Verhuizing van 's Landsopvoedingsgesticht naar Tjimahi-treinkampement. Reuze rotzooi. Tocht met zwaar opgeladen kar dwars door de stad. Vele vrouwen krijgen klappen. Corry presteert het om in toko's, warongs en zelfs in een huis in Tjimahi voor de ramen te zitten met allerlei inlanders. 17 km sjouwen. Toch niet bijzonder ruw. In Tjimahi op open grasveld aangetreden in de gloeiende zon. 't Beroeps kankert meer dan de reserve. 's Morgens het af en toe, met huilende vrouwen langs de weg, te kwaad gekregen. Aankomst in 't treinkampement. Hans Pluygers en Nol Belmonte ontdekt. Een lichtpunt in de nacht! Vreselijke verhalen! De beul enz.! Eerst reine grote slaapzaal zonder plaats. Toen weer een mooie koele open kamer. Met Marius en Lindeblad (de K.L.M.).
Kan – Burma dagboek, 18
[Bandung 2 – Ol]
[Bandung 4 – Corry]
Zondag 7 juni [...]
De verveling begint voor 't eerst een hartig woordje mee te praten. Ik kan zonder Jap. toestemming geen voorstelling geven en de tolken schijnen het ogenblik nog niet gunstig te vinden om die toestemming te vragen. Verder schrijf ik dus niets dan dit onschuldige dagboek. Ik wil ook de schijn niet op me laden en vermijd dus ander geschrijf. Geen briefjes – geen verdere aantekeningen. Het geheel maakt het leven echter saai. En dan geen enkel bericht over Ol. Ja gisteren iets vaags. Van iemand die haar vrijdag nog gesproken zou hebben. Maar hoe gaat het haar en hoe draagt ze dit allemaal. Eet ze goed en slaapt ze normaal. Doet ze geen domme dingen of blijft ze rustig in haar huisje in Bandoeng. Als ik de wekker opwind dan denk ik aan haar. Vannacht sliep ik voor het eerst met de wekker in mijn klamboe. Gezellig idee. Net of Olle nu de wekker is geworden. Ik denk dat ik haar en mijn mooie stenen drinkbeker overal mee naar toe zal slepen. Ik ben er sentimenteel aan gehecht. De koffer trouwens en haast alles wat er in zit is door Ol destijds op 12 maart ingepakt. Ach wie had dat kunnen denken. Toen we de capitulatie die zondag door de radio hoorden gaf Corry me een zoen, feliciteerde me en zei: je bent nu geen soldaat meer! God, had je me gistermorgen op het veld buiten moeten zien exerceren. Net echt!
Kan – Burma dagboek, 24-25
Donderdag 18 juni
[...]
Alles rustig begonnen. Gisteravond afscheidsvoorstelling gehad. Groot succes geweest. Hedenmorgen tijdens repetitie 3 'dankgedichten' binnen gekregen. Hard gerepeteerd met Rayer. Ten slotte om half I2 doodmoe ‘thuisgekomen' en koffie gedronken. Toen 's middags om 2 uur ineens ± 130 officieren naar binnen. Gekomen van Tjilatjap. ± 30 minuten later geruchten dat alle soldaten naar het 'zesde’ zouden gaan. Terwijl iedereen alles aan het pakken, Kalkar naar me toe met...’jij blijft hier'. Voor de zoveelste keer in mijn leven moet ik weer een besluit nemen. Maar natuurlijk kan ik het weer niet. Ik ga naar Marius die kwaadaardig doet en Lindeblad ook. Veel mensen die allen aan me trekken van jij met ons – nee jij met óns. Ten einde raad naar overste Vriesman.
Deze zegt: 'U blijft hier.'
Ik: Ja, overste, maar ik heb bij de minderen al mijn vrienden. Is het niet mogelijk dat Rayer met ons mee gaat naar 't zesde?
Overste (lacht vertederd): Dacht ik wel dat er bezwaren zouden zijn. Maar Rayer kan onmogelijk mee naar 't zesde. Dus dan gaat u uit elkaar. U moet het zelf weten maar uw werk is dan kapot!
Ik: Ja... ik kan hierin niet zelf beslissen. Geeft u uw bevelen s.v.p.
Overste: U blijft hier. Volgende kwestie.
Helemaal ondersteboven het kampement weer in. Het keukenpersoneel in de wolken, want zij blijven ook! Nu lig ik nog beter bij ze, zoals dat technisch heet. Gisteravond tijdens laatste voorstelling nog even 'Stokmans' verneukt. Zijn stok was n.l. gebroken en tot groot vermaak van het keukenpersoneel daar direct iets over gezongen. Ben nu een beetje huilerig over het afscheid van Marius en 't Blad. We waren zo aan elkander gehecht en ook Koogland mocht ik zo graag, dat het afscheid mij tranen in de ogen deed krijgen. Gek he? Maar ik wist niet hoe je aan elkaar begint te wennen. Je kent elkaar zó door en door. Enfin – Wanneer, hoe en waar zie je elkander terug? Daarna alles vlug vergeten want moet nu als de sodemieterij voor een ‘tampat' zorgen. Eerst zal ik officier worden (althans op de kamer van Volz, Pennaarts en Rayer komen). Dan kan dat toch weer niet in verband met mogelijk ‘schele ogen'. Dan weer naar de vrouwenloods. Ik kom met Hans Pluygers te liggen. Wel gezellig. Familie onder elkaar. Maar ik lig er nog niet of Rayer komt zeggen dat wij samen een privé-vertrek krijgen op de hoek bij het hoofdkwartier. We zijn nu staf-clowns geworden. Inderdaad een mooie grote kamer. Daar zitten we nou ineens samen. Hebben ruimte over. Een ongekende weelde. Dat hadden we immers nooit. Een kastje, twee planken enfin ruimte zat en te veel zelfs. Het is meteen repetitielokaal, als het gaat tenminste want iedereen passeert hier. Ik heb 4 foto's van de lieve Olle neergezet. Ben alleen bang dat ze worden ingepikt. Alleen weer ineens erg veel last van heimwee. Ga nu vanmorgen maar meteen met een vaartje aan de gang. Veel mensen zijn weer geweldig aardig en af en toe word je er stil van. Zoals b.v. onze buren die het vertrek helemaal schoon hebben gemaakt en nu weer een tafel voor ons aan het maken zijn! Slaap nu weer heerlijk op mijn plank op de grond. Niet de minste last en wil zelfs voorlopig geen matras meer hebben. Geloof dat het reuze gezond is.
Kan – Burma dagboek, 40, 42
Woensdag 15 juli [...]
Als we hier uitkomen wil lk niets anders meer dan met Olle alleen zijn, dagen, weken lang! Niemand zien of spreken. Me helemaal alleen met haar opsluiten! God, wat zal die dag van thuiskomst een onvergetelijk moment zijn. Als de lieve Heer ons dat werkelijk geeft, zal dat – als er geen nare dingen tussen komen – wel het mooiste moment van Corry's en mijn leven zijn. Ik hoop zo dat er niemand bij zal zijn. Ik stel me voor... de Dagoweg 47... ik – (liefst onverwacht) – de tuin in. Corry alleen bezig in het huis. Ze ziet me nog niet. Ze is natuurlijk met de plantjes bezig. Ze kijkt niet op en ik zeg alleen zachtjes: dag! schat! dag Olle! En dan draait ze zich om en ze ziet me. Even denkt ze dat ik net als op 30 april weer terug zal moeten naar het kamp. Maar dan begrijpt ze het ... ik ben vrij. We zijn samen vrij. En dan begint onze hele jeugd opnieuw! Dan doen we alles nog eens over. Net zo. Want het was al altijd mooi – vooral de laatste jaren en spijt heb ik van geen enkele dag. We haalden uit het leven wat er uit te halen viel! Alleen – ik zou minder koortsachtig willen werken. Als Ol er zelf rust bij zou kunnen vinden, zou ik het heerlijk vinden als ik alléén nog maar zou werken en Olle alleen zo eens één keer per jaar op zou treden. Ik denk nu veel aan avonden alleen met een pianist. Echte voordrachtsavonden 6 maanden van het jaar en Corry met kleine Wim thuis aan de plas in Holland. God, soms verwacht ik nog alles van het ]even en dan weer zou ik mij aan het touw, dat we voor de waslijn gebruiken wel meteen op willen hangen. Als ik wist dat ik Ol niet meer terug zou zien en ik had er de moed toe, deed ik het meteen (s.v.p. zachte ceIlobegeleiding op de achtergrond!)
Kan – Burma dagboek, 48, 50
Zondag 16 augustus, ’s middags 2 uur
Vrijdagavond spiritistische seance gehouden met Kalker enz. Geen enkel resultaat. Gisteren vroeg koffie gehaald. Om kwart voor acht. Terugkomend Rayer tafel feestelijk gedekt met bloemen, portret OIle leunend tegen een hoefijzer met leer van binnen waarop door Volz gebrand 15.8.'36-15.8.'42 ABC-Cabaret Tjimahi. Groot feest – 6 jarig bestaan! Jammer, jammer Ol er niet bij, maar ontzettend veel liefs weer ineens van goeie vrienden ondervonden. Kalker mooi vers gemaakt (op France gouvernante). 's Avonds zelf in 'intellectuele' kring gesproken over de opleiding van toneelspelers. Vooraf korte hartelijke speech over ABC-jubileum van dr. Kooimans. Hij had zelf vorige dag vrouw op plaatsbureau gesproken. In Bandoeng alles goed. Geen verder nieuws. Gistermiddag de 'zieke' Volz op bezoek gehad. Aardig wel, maar down, mensenhatend enz. Merkwaardige figuur overigens. 's Nachts lawaai van Japanse schildwachten over eventueel slapen op wacht. Vandaag opdracht, tijdens luchtaanval binnen te blijven. Probeer zoveel mogelijk niet over Ol – buiten, huisje enz. – te denken. Anders last van erge instortingen. Ben erg druk om me op te houden. Gaat ook vrij goed. Durf 's nachts bij 't slapen gaan niet te zeggen 'nacht Ol', word daar zó verdrietig van ... zó eenzaam. Schrijf er ook maar niet verder over. Zondag toch al zo melancholiek ... brrr. Hoe zou het in Holland zijn? Haal af en toe Prem en Paps wintersportfoto voor de dag: 'verloren paradijs'. Zou net zo goed een erg somber als een betrekkelijk vrolijk beeld van alles hier kunnen geven. Het hangt er maar van af hoe je de dingen bekijkt. Wanneer eindigt nou die oorlog? Wanneer gaan we naar Holland? Wanneer zie ik Olle terug? Ik heb de hele dag haar kousen aan. Ben zo bang dat ze uit ons lieve Dagoweghuisje zal worden gezet. Wil graag iets over de belasting weten en over of ze nog geld heeft... Maar niets... De poort is hermetisch gesloten! Prettige situatie! Maar Ol is flink en heeft zich in haar leven wel eens meer moeten behelpen... Niet denken! Niet denken! Niet denken !!!!!
Kan – Burma dagboek, 50
[Bandung 2 – Kan]
[Bandung 4 – Corry]
Donderdag 20 augustus, 12.30
Repetitie net ten einde. Vermoeide stem. Dominee heeft zondag gepreekt over 'steuntje in de rug'. Haalde mijn liedje aan. Aardig idee. Morgen Van Selms over magie. Heb sokjes van Ol aan. Gezellig idee. Wekker tikt. Foto's op het plankje staan vriendelijk te kijken. Vandaag broodjes aangekomen. Ben dolblij met mijn mooie boek.
Dit dagboek is al weer vol.
De mogelijke adressen van Corry zijn: Dagoweg 47 en Riouwstraat 51 Bandoeng.
Gelieve het daarheen te brengen als ik het zelf niet zou kunnen doen!
Kan – Burma dagboek, 51
[Bandung 1A – Sociëteit Concordia]
[Bandung 1A – Homann]
'k Wil hier niet weg!
.... (Melodie: Dirk Witte's 'En toch')
Als je 'n poosje in het kamp bent,
word je zoetjes aan al wijs:
dan begin je te beseffen,
buiten was 't geen paradijs!
Vroeger moest.je tafeldekken,
borden, glazen – klein en groot,
en nou neem je doodeenvoudig
je pannetje op schoot!
En zo eet je 't klein dineetje
en slaat de vliegen dood.
.... Refrein
Daarom zou ik voorlopig niet willen verhuizen.
Het is zo eenzaam zonder sIaapplank, zonder luizen.
Dat eten halen met je etenspan – da's zó man!
In Hotel Homann komt daar niks van!
En als ik ooit weer in zo'n donzig bed moet slapen
dan zaag ik allereerst de poten er van af.
'k Ga van de spiegelkast een luizig zitje maken
en 'k haal twee planken eruit, waarop ik maf.
Heb je hier soms moeilijkheden,
dreigt er bij de poort gevaar,
donderwolken – knappe tolken
brengen 't zaakje voor elkaar!
Gratis kan je hier talen leren,
gratis de vakantiesfeer,
gratis zonnebrand, plus dokter,
stralend zomerweer!
Niets te klagen, niets te vragen
mens, wat wil je meer?
.... Refrein
Daarom zou ik voorlopig niet willen verdwijnen,
'k voel me zo eenzaam zonder katten, tekkel en zwijnen.
Je krijgt, hier 'n rijstbuik van de rijst – je lijkt wel zwanger.
Hotel Preanger bereikt dat nooit!
En als ik ooit in Concordia ga eten,
neem ik m'n etensblikje mee, dat smaakt bekend!
En ja – 't voornaamste zou ik bijna vergeten:
onze eigen kok hier uit het kampement.
[...]
Kan – Burma dagboek, 60-61
Zondagmorgen 6 september, 11.30
Alleen thuis! Rayer naar Borsumy bijeenkomst. Gisteren mooie dag! Om 12 uur kwam v. Hasselt vragen! 'Kan 't zijn dat ik je vrouw in de trein heb zien zitten?' Nou, dat klopte dus als een bus! Om 2 uur colonne naar het hospitaal met de groeten en zo en om 3 uur voor Rayer, Pluygers en mij enveloppe met foto's en geld. Reuze blij met de foto's. Allemaal op de Dagoweg. Keek gek naar tafel met kleedje, bank met kussens, stoeltje met leuning. Zo... even in gesprek geweest met majoor Goudswaard die een lijst kwam brengen van planten en dieren die in, het kampement te zien waren – heel interessant!! Reuze blij dus met foto's. Vooral Hansje P. erg ontroerd. Zelf OIle heel jong en mooi gevonden op foto met gieter en er lang en eerbiedig naar gekeken. Toen de trein van half 5 naar Bandoeng voorbij zien komen en Ol zien staan op 't balkonnetje. Niet gezwaaid, omdat 't niet mocht! – Om 5 uur colonne terug en groeten overgebracht van Ol. Alles ging best zei men! Volgende zaterdag weer bezoek. Weet niet of mijn bericht nog op tijd is doorgekomen...
Kan – Burma dagboek, 64
Zondagmorgen 9.30, 13 september 1942
Vandaag een halfjaar geleden dat ik – nagewuifd door Corry – met koffie achter op de Riouwstraat 53 verliet! 'Als er niks bijzonders is, kom je toch wel meteen naar huis,' riep Ol toen nog. Hahaha! Nou is 't een half jaar geleden – en nog niet thuis.
Kan – Burma dagboek, 64a
Zondagmorgen 9.30, 13 september 1942 [...]
Gisteren om 12 uur Ol in de trein naar Tjimahi zien zitten. Had Schotse jasje met rode ruiten aan. Aardig gezicht. Stond met 'Vader Bril' ruim een kwartier te wachten op de aankomst. Ten slotte stormde de trein in volle vaart voorbij. Wuiven mocht niet. Hij zag z'n vrouw niet eens en zij zagen ons geloof ik ook niet. Ol keek te ver vooruit. Om half 5 kwam de terugtrein – Daar waren ze geen van beiden met zekerheid in te herkennen. Maar anderen beweerden hen pertinent te hebben gezien. Enfin, dat zijn den de kleine vreugden van dit leven. Om 5 uur ontving ik de groeten + één allerliefst fotootje. Onze portrettengalerij breidt zich belangrijk uit. Op het ogenblik dat ik dit aan onze houten tafel schrijf, liggen er weer 2 foto's op tafel. Ik ben wel erg blij met deze levenstekens. Ol ziet er erg opgewekt uit! Gisteravond voorstelling voor stippen + groep Ill. Goeie voorstelling. 'n Beetje down en hoofdpijnachtig, maar niemand kon iets merken. 't Programma slaat geweldig in. ’s Avonds mooie dwaze geruchten: maandag a.s. allemaal naar 't 4de om speech te horen van Jap. generaal. 20 september begint de wapenstilstand. De AR's in Midden- en Oost-Java (wat zo goed als ontruimd zou zijn) nemen het bestuur over. Vertrekkende Japanners richting Merak. Waar halen ze de onzin vandaan? Ik zou nu toch zaterdag a.s. nogmaals laatste wanhopige poging doen om mee naar buiten te mogen. Wie weet. Verlang wel heel erg naar Olle – Weinig of geen Japanse patrouilles momenteel in ’t kamp – afkloppen. Gek zo aandachtig als je nu de fotootjes zit te bekijken en te vergelijken... ‘ze heeft daar een ander bloesje aan dat kan je duidelijk zien want dáár is de mouw afgeknipt en dáár opgerold'!
Kan – Burma dagboek, 64-65
Dinsdagochtend 10.30
Zondagavond even voor het concert erg opgeschrikt door bericht dat alle Europese vrouwen in Batavia in bepaalde buurten bij elkaar zullen worden gezet en alleen het hoognodige mee kunnen nemen. Heel onplezierig. Als Olle in Bandoeng het enige wat ze nog bezit, n.l. haar huisje, ook moet opgeven zal haar dat wel een reuze duw geven. Hopelijk houdt ze zich flink. Het hele concert was er in ieder geval door bedorven wat mij betreft. Tot overmaat van ramp begon het toen nog te regenen en werd alles erg ongezellig. Gisteren (maandag) met zijn allen naar 't 'zesde' geweest om daar een speech van een Jap. generaal te horen. Het werd ten slotte een overste, die vertelde dat we maar vooral heel zoet en gehoorzaam moesten zijn en nog een heleboel wat natuurlijk niemand kon verstaan.
Toen 't uit was kwam de tolk Baumgarten en vertaalde het een en ander. Zei o.a. dat we in de toekomst volgens de Conventie van Genève behandeld zouden worden, maar dat werd door andere tolken en door de commandant van 't 6de direct tegengesproken, zodat we ± 3 uur onderweg zijn geweest terwijl nu niemand het juiste schijnt te weten. Buiten was het een ongezellige diep melancholieke beweging. Die vrouwen (2 Europese waren er bij) zo zielig langs de weg en in 't 6de een stemming als op een voetbalwedstrijd of een jaarbeurs. Boe!!! Was – al klinkt het nog zo gek – blij weer in ons treinkampementje en ons 'huisje' terug te zijn. Loop allang met het plan rond een gedicht te schrijven ter ere van Ol maar kan er toch niet goed toe komen. Het eten is wel verbeterd. Vele mensen hebben echter maagklachten en er is veel dysenterie. Heb zondagmiddag ‘Katarina’ uitgelezen. Toch erg mooi. Een voorbeeld hoe je van niets ‘iets' kunt maken. Lees nu ‘In hun groei bedorven’, misdaden uit liefde en haat door H. Ashton Wolfe (tolk bij de civiele en criminele rechtbanken). Nogal aardig tot nu toe. Eén verhaal speelt in Monte Carlo en dan zie ik ineens weer die heerlijke tijd met Ol in 't zuiden. Waar is dat allemaal gebleven? Verloren paradijs! 't Leven gaat voorbij en je houdt er zo ontzettend weinig tastbaars uit over...
Kan – Burma dagboek, 65-66
Donderdagmiddag 17 september, 3.20
Werkte vanmorgen aan het 5de programma. Nog niet veel animo! Had vanmorgen ineens vele complimenten in ontvangst te nemen over de laatste voorstelling. Hier tegenwoordig 's middags veel regen. Net een Zwitsers bergdorp. De schildwacht aan wie Kalker gisteren toestemming voor de voorstelling vroeg, zei: Ja natuurlijk, waarom doen jullie dat niet elke avond? Er waren trouwens weer 2 schildwachten in de zaal. Ze boden Keesje Maas sigaretten aan. We zijn tegenwoordig zó 'manis'. De buren zijn hun huis aan het verbouwen. 2 bedden boven elkaar. Nou komt er voor de regentijd wat meer plaats. Hoorde vandaag dat mevrouw Fokke met 4 kinderen uit d'r huis gezet zou zijn (Dagoweg 106). Ben nu weer erg ongerust dat Ol ook haar lieve huisje uit zal moeten. Wat zal dat een slag voor d'r zijn!
Kan – Burma dagboek, 76-77
11 oktober ’42. Zaterdagnacht halfeen
Bel. Hancho's. Rillerig. Nerveus. Afvoeren maar Batavia. R. en ik beiden erbij. Snel inpakken ± 600 man. Afscheid. Zes uur ‘s morgens vertrek in 't donker. R. en ik samen piekelen. Ontilbare last. Harmonica. ‘lijken' langs de weg links en rechts. Toch volgehouden. Station aangekomen. Om half 5 in Batavia (10e Bat). Gekkenhuis. Kiotski. Kerei. Naurei. Jasmei. Slecht vreten. ’Johnny' de kampcommandant. Groot circus! Eten bedelen keuken. Aussies Kempi. Pianospel!
Dinsdag 13 oktober
Alles aantreden. Vriesman: mededeling van zeer onaangename aard: klaarmaken voor vertrek maar Siam! Begin v. dysenterie bij de Amerikanen enz. Jap. faeces onderzoek (enveloppe met inhoud). Geruchten – wel weg – niet weg. Timor wegens ziekte door Jap. verlaten (in Aussie's krant). Stortregens. Generale staf en G.G. ook in 10de Bat. Heden allen voor het eerst kaal geknipt.
Woensdag 14 okt. ‘42
Afscheid genomen van alle beroepsoff. Alle brieven van Olle verbrand in de keuken in de huilerige stortregen. Tranen in de ogen. Grote koffer achtergelaten... met vele dierbaarheden. Rugzak bemachtigd.
Donderdag 15 okt.
Om 4 uur reveille. Vertrek in de nacht naar station Koningsplein. Versierd met vlaggen. Met overste Hubach in zelfde wagon. Op Priok-kade alles leeg en dood. Wachten tot 10 uur. Dan aan boord s.s. Tacoma Maru. Met stokken de ruimen ingeslagen! Sloeg net op mijn stoeltje. Luik 3. Achterdek. ± 1m³ per persoon. 3 x ½ uur aan dek. Flauw vallen op 't voorschip.
Vrijdag 16 okt.
Vertrek v. Priok. Eerste dysenterie gevallen. Overste Hubach + 60 anderen.
Maandag 19 okt.
s Avonds 6 uur Singapore. Eindelijk.
Woensdag 21 okt.
60 zieken van boord. Onverwacht faeces onderzoek midden in de nacht (poppenkast).
Vrijdag 23 okt.
Pap – pap – pap! Vertrek uit Singapore. Direct wéér dysenterie. Sommigen zéér ernstig – Gissingen omtrent doel v.d. reis. Dank zij Anton meer eten (stiekem in de keuken). Zweterig – rooie hondachtig enz.
Zondag 25 okt.
Passeren Pinang. Terstond daarop duikbootaanval. ± 2 uur. Pannetje eerst netjes neergezet. Zwemvest en verkeerde veldfles gehaald – 1 schip getroffen – Gevlucht naar Pinang. 8 uur 's avonds aankomst.
Dinsdag 27 okt.
Wachten in Pinang. Afschuwelijk veel zieken. Veel regen. R. slaapt aan dek. wc's besmet. Luit. Eif 's avonds overleden in de regen.
Kan – Burma dagboek, 90
Zondag 13 december, ± 5.30
Heden 9 maanden geleden ik per fiets Riouwstraat verlaten voor krijsgevangenschap. 'Ais je kunt, kom je toch weer direct thuis?' riep Ol. Ja, maar ik kan niet en misschien zal je wel tot de eeuwigheid op me moeten wachten. Hier gisteravond weer 7 doden. Ankerman ook erg slecht. s Morgens en 's nachts ontzettend koud. Vele nieuwe zieken met uitscheurende mondhoeken, gevoelloze onderbuiken en benen waar de haren uitgetrokken kunnen worden (berri-berri?). Grote ruzies in de keuken ('t vredespaleis). Al het Europese personeel hedenmiddag eruit gestapt. Scheldpartijen enz. Las prettig in mijn boek van de Nederlandse literatuur: ‘eeuwig gaat voor ogenblik' (Vondel: 'Konstantijntje’. Goed te bedenken hoe nederig niets wij zijn). Dc kruisen op onze graven worden gejat. De grafheuvels staan nu al vol onkruid. Onvindbaar liggen ze daar. Onze vrienden, met plannen en al, met hun ruzie, met hun ideeën over de toekomst...
Zojuist algemene consternatie – 500 man gaan de 19de met de boot naar Moulmein [Birma] en 500 per trein en gedeeltelijk lopen (60 km). Wat daar van terecht moet komen, weet alleen God...
Kan – Burma dagboek, 196
Maandag 20 december, 4 uur
Op 17 dec. 4 kaarten + 1 foto van Ol ontvangen. Alles van + 1 jan. – 1 juni. Had mijn briefkaart nog niet ontvangen. Goede berichten. Woont met Puck in Houtmanstraat 11. Speelt elke zaterdag en zondag. Reuze blij. Slaap 's nachts met de briefkaarten in bed. Hans en ik ieder naar een verschillend werkkamp. Luit. de Boer heden een brief geschreven naar overste Pick om voor ons beiden ziekenkamp 1 aan te vragen. Lig steeds in bed met zwerende voet. Heden door Jan Mulder van top tot teen gewassen. Janus waste mijn witte pullover. Vannacht de hele nacht luchtalarm. Zie erg tegen 'feest'-dagen op. Zeer slechte berichten uit Holland. Scheveningen ontruimd. Half Den Haag tegen de grond. Maak ernstige zorgen over Pap en Prem. Ol schrijft in briefkaarten steeds de groeten van Prem. Betekent dat dat we de auto nog hebben? Dr. Kal wel tevreden over mijn wond. Loop met stok. Een oud man. Als Olle me zag! Niemand weet wanneer verhuizing moet beginnen. Lig de hele dag op bed. Niemand weet waar Nico heen gaat. Kuneman zei: Bangkok. Gaan we binnenkort allemaal naar Japan? Het kan best, maar dan beleven we het eind van de oorlog waarschijnlijk niet. Maken nu plannen voor 31 dec. Thomasvaer en Pieternel (luit. de Boer en ik).