Bogor 1 – Centrum - noord

SS-station Buitenzorg.

Toen de volgende morgen om twaalf uur brood werd aangevoerd, kregen de geïnterneerden, voordat het brood verdeeld kon worden, bevel voor vertrek en werden weer onder zware bewaking naar het station gebracht. Nadat ze eerst in derde-klas-wagons waren ingeladen, ontvingen ze plotseling bevel dat ze moesten overstappen in een vierde-klas-wagon.
[Van Heekeren – Batavia seint: Berlijn, 36-37] 

We liepen langzaam, want we werden deze keer niet opgejaagd. Rudi en ik werden ingedeeld in de achterste wagen. Wij waren de laatsten die instapten in de 'geiteklas'- wagon. Het was er warm en donker, de luiken waren dicht. Altijd moesten de luiken van de treinen met gevangenen gesloten blijven. Zo sleepten ze ons over Java als kostbare en geheime schatten.
[Vuyk – Kampdagboeken, 40-41] 

Was de spoorweg maar gereed! Dan kon ik op gezette tijden naar de stad gaan en zelf het oog houden op het bijwerk der courant, dat ik nu aan anderen moet overlaten. Dat is de eenige schaduwzijde van het wonen hier. Voor het overige genieten wij te Buitenzorg een volmaakte gezondheid, worden we dik en vet, en verteren betrekkelijk weinig geld.
[Huet – Brieven III, 30] 
Het prettigst is, op een thee- of een koffijland in het gebergte, goede vrienden te hebben, bij wie men een weekje kan gaan logeren. In Februarij of Maart van het volgend jaar, als de spoorweg naar Buitenzorg (die 15 December [1872] geopend wordt, zegt men) goed op gang en mijn betrekking tot den Java Bode verbroken is, hoop ik met mijne vrouw en Gideon de weelde van dergelijk uitstapje weder eens te smaken.
[Huet – Brieven III, 135-136] 

De NIS, de particuliere Nederlandsch-Indische Spoorwegmaatschappij, opende in 1873 de lijn Batavia-Buitenzorg.

[1897] In ruim anderhalf uur tijds voert een goede spoorlijn van Batavia naar Buitenzorg, langs een aanvankelijk vlakken weg, die echter voorbij het station Tjiloewar langzaam begint te stijgen.
De terrasvormige sawahs breiden zich allengs, links en rechts, verrukkelijk schoon uit, nu eens het oog streelend door de teêre, fijne kleur van het sappige groen der jonge plantjes, dan weer door de spiegelingen van het licht op de blankstaande velden.
[Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 123-125] 

’t Is op den morgen van den achttienden Februari aan het station te Buitenzorg ongewoon vol en druk. Tevens ongewoon deftig, zooals blijkt uit het gelegenheidsgezicht der spoorbeambten met hun nieuwste petten op en hun mooiste jassen aan.
Maar hoewel de gouverneur-generaal, vergezeld van familie en gevolg, hoewel nog verscheidene andere dames en heeren dien morgen naar Batavia vertrekken, zouden de reizigers alleen niet zooveel geloop en geschreeuw veroorzaken: ’t zijn hun koffers en kisten.
[Foore – Bogoriana, 113-114] 

In de gereserveerde wachtkamer troont de barones op de ottomane, geflankeerd door haar beide zonen, die bij hooge uitzondering het reisje mogen mede maken, om morgen de parade en het vuurwerk te zien. Ze zitten op heete kolen de arme jongens, want daar buiten spelen de drie jeugdige Bruijnings haasje over.
[Foore – Bogoriana, 114] 

Rustig en genoeglijk wordt de komst van den trein afgewacht; alleen de heer d’Hannecour agiteert zich: hij wenkt den stationschef, die wel andere dingen te doen heeft dan zich te laten wenken, en als deze eindelijk nader komt, bijt hij hem toe, dat men Zijne Excellentie niet wachten laat, waarop de man naar de klok wijst en verzoekt, den luitenant te mogen doen opmerken dat niet de trein te laat, maar de landvoogd te vroeg is.
[Foore – Bogoriana, 116-117] 

De lijn Batavia-Buitenzorg wordt in 1913 voor acht miljoen gulden overgenomen door de S.S., de Staatsspoorwegen.
[Indisch Bouwkundig Tijdschrift-16, 178] 

Op het perron waren er maar weinig mensen, zodat het gezelschap opviel. Nu en dan zei iemand wat, maar het kwam niet van harte, alsof men alles banaal vond op dit moment. In de trein werd naar plaatsen gezocht; dan een laatste handdruk, een groet en een knik, gewuif met de handen, en de trein reed de morgenkilte in.
[Djojopoespito – Buiten het gareel, 201-202] 

Paleis van de Gouverneur Generaal – Paleis Buitenzorg.
Het paleis zelf verrijst tegenover den noordelijken of hoofdingang (van het park) waarvan het gescheiden is door een uitgestrekte grasvlakte, aan de beide zijden door hoogstammig geboomte ingesloten, en waaraan eene talrijke kudde volkomen tamme Javaansche herten leven en beweging schenkt. In het midden van het grasperk ligt een groote ovale vijver en daarachter rust de blik op het paleis zelf, dat uit eene uitgestrekte aaneenschakeling van gebouwen bestaat, waarvan de breedte in geen goede verhouding tot de hoogte staat, daar men ook hier het aanbrengen van verdiepingen heeft vermeden.
[Nederlandsch Indië – Oud & Nieuw-1, 64] 
Sedert in 1870 de bepaling was gemaakt, dat de Gouverneur Generaal voortaan zijn gewoon verblijf te Buitenzorg houdt, resideerde dus ook Mr. Loudon aldaar en kwam alleen voor regeeringszaken in de hoofdstad.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 63-64] 
Het verblijf van den onderkoning biedt een onvergelijkelijk schoon uitzicht op de vallei van den Tji-Liwang, den vulkaan Salak en de blauwe bergen aan de ééne, op den uitgestrekten hertenkamp, waarin de makke reeën en herten vreedzaam grazen, aan de andere zijde.
[Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 122-123] 
Sukarno heeft later triomfantelijk de zetel van onze Nederlandsindische regering betrokken en de wens uitgesproken eenmaal begraven te zullen worden onder de grote waringin in het park waarachter men, van de weg af, het paleis ziet oprijzen en waar nu vredig een hertje graast.
[Fabricius – Een reis door het nieuwe Indonesië, 113-114] 
Het hertenkamp is een restant. [Oud Batavia I, 145] 

De vroege geschiedenis van Buitenzorg en de rol van Daendels. [Nederlandsch Indië – Oud & Nieuw-1, 47-48, 63-64], [Oude Hollandsche Bouwkunst, 55] 

Baron van Imhoff een zeer geloovig man, zal niet licht vergeten worden, ten eerste als stichter van Buitenzorg en eerste bewoner van het landvoogdelijk paleis aldaar. Voorts heeft hij den bouw van een Lutherse Kerk te Batavia mogelijk gemaakt, terwijl onder zijn bewind nog zijn opgericht het eerste postkantoor in 1740 en de eerste Bank van leening.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 89] 
Gouverneur-generaal Van Imhoff, voor het Holland van zijn tijd (het midden van de achttiende eeuw) een tamelijk verlichte geest, heeft niet slechts verder weg van Batavia dan een van zijn voorgangers of andere landgenoten het gedurfd zou hebben, in de bovenlanden aan de grens van Priangan het goed Buitenzorg (zijn 'Sans-Souci') laten aanleggen, maar hij is ook de eerste Nederlandse gezagsdrager in de Oost geweest met wat men opbouwende belangstelling voor land en volk zou kunnen noemen.
[Haasse – Krassen op een rots, 51] 
Reeds in Maart wordt het landgoed Buitenzorg aan hem [Daendels] en zijn erven in vollen eigendom afgestaan, te weten de tot Buitenzorg behoorende landerijen Tjiomas, Tjitjoeroeg, Dermaga, Sindang Barang, Tjiawi, Pondok Gedeh en Kampong Baroe, te zamen een geheele provincie uitmakende, welke hij kort daarop voor een millioen rijksdaalders te gelde maakte.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 168-169] 

Het gebouw:

In het middelste gebouw, achter de brede trap, bevond zich de ontvangzaal met rechts slaapkamers en boudoir en links salons en eetzaal. Achter de ontvangzaal was een grote danszaal, die uitstak aan de zuidzijde van het gebouw.
Het gebouw midden links was het logeer gebouw en geheel links waren de keukens met de magazijnen.
Het gebouw midden rechts was het adjudantengebouw. Geheel rechts waren het ‘logies der bedienden’ en de stallen.
… dan is het paleis van Buitenzorg, in verband met de positie van G.G., zeker eene der begeerlijkste lotsbedeelingen, die de levenslust en de eerzucht wenschen kunnen.
[Huet – Brieven II, 241-242] 
Misschien zou het paleis wel mooi kunnen zijn, als de zuilen nog rank en vrij stonden, maar het is lelijk gemaakt door later aangebrachte luifels van grijze materie, die op een derde van de pilaren hangen, van boven af gerekend.
[Walraven – Eendagsvliegen, 308-309] 
Het is merkwaardig om in het Paleis van den Gouverneur Generaal de lange rij portretten van zijn voorgangers te beschouwen, die allen fuweelen of lakensche statierokken zijn uitgedost en dikke allongepruiken, stijve geplooide kragen of hooge vadermoorders dragen.
[Ammers-Küller – Wat ik zag in Indië, 32-33] 
De metalen gong, die den paleisbewoners verkondigt dat het uur voor den maaltijd daar is, doet zijn zwaren slag weerklinken door de avondlucht; met de stipte orde, waaraan mevrouw Van Waliënhove hen gewende, staakt ieder onmiddellijk zijn bezigheden en spoedt zich naar de eetzaal.
[Foore – Bogoriana, 132] 

De ontvangsten:

“Wij zullen onze plaatsen moeten zoeken,” zeide van Marel, toen zij in de groote witte eetzaal stonden, waar de lange tafel plechtig gedekt stond. De in livrei gekleede inlanders trokken geruischloos de stoelen iets naar achteren en schooven die zacht onder de aanzittenden.
[Kooij – Koloniaaltje, 21, 22-23] 
Hier en daar staan reusachtige buffetten, waarop in fonkelend kristal een desssert prijkt, zoo smaakvol gerangschikt, zoo fraai en rijk, dat menigeen in het voorbijgaan, een begeerigen blik werpt op die kunstgewrochten van den franschen confiseur.
[Foore – Bogoriana, 8-9] 
Zoodra ik myn besluit ontvangen heb, zal ik beslissen of ik naar Batavia gaan zal. De Gouverneur is nog altyd van huis. Indien hy komt weet ik nog niet of ik my by Z. E. zal aanmelden; eigenlyk heb ik niets te vragen.
[Multatuli – Brieven, II, 15]
Nu moet ik zeggen dat ik altyd geloof dat ik beter gedaan had niet op audientie [bij G.-G. Rochussen] te gaan. Als ik op zulk eene audientie spreek begin ik bedaard, maar na tien woorden komt het denkbeeld van ondergaan onregt zoo sterk by my op, dat ik driftig begin te spreken. Wat ik dan zeg is gewoonlyk wel goed en waar, maar te vurig, te scherp. Men wil dat niet. Men vergeeft iemand zyn ongelyk, maar men vergeeft hem niet de wyze waarop hy beweert gelyk te hebben. Ik wist dit en daarom bleef ik altyd van Buitenzorg weg. Ik schreef heel bedaard memories en verzoekschriften en die hadden een goed effect, zooals gy uit dat besluit van 11 January gezien hebt. Door myne verdrietige stemming van het oogenblik heb ik my laten verleiden om van myn principe dooromtrent aftegaan, en het spyt my.
[Multatuli – Brieven, II, 33-37]
Het belang van deze gesprekken tussen Duymaer van Twist en Douwes Dekker ten paleize, na de diners, moeten we niet onderschatten; ze zijn ongetwijfeld van beslissende invloed geweest op de latere overwegingen en handelingen van Dekker.
[Nieuwenhuys – Tussen twee vaderlanden, 164-165] 
Van Twist getuigt daar van de assistent-resident Douwes Dekker:: “Ik had hem te Buitenzorg leeren kennen, waar hij zich, van verlof terug gekeerd, en wachtende op herplaatsing, had gevestigd. Op de diners, of liever na de diners, waarop ook hij met zijn echtgenoote nu en dan werden genoodigd, had ik meermalen met hem gesproken.
[Du Perron – Verzameld Werk IV, 635-636] 
Ditmaal had de voorstelling in de balzaal van het paleis plaats voor een paar honderd genoodigden. Het succes was buitengewoon en tot nog toe heeft geen prestatie van kunst, dáár gehouden, het in belangrijkheid van deze toneel-opvoering kunnen winnen.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 46-47] 
… om vervolgens het erf van het paleis op te rijden. Daar stapten we uit en in de ruime voorgalerij stelde ons gezelschap zich in een halve cirkel op in afwachting van de gouverneur-generaal. Van Heutsz kwam.
[Koch - Verantwoording, 44-45] 
De eerste morgen ging het naar het pal eis van de G.G. te Buitenzorg, waar hij ons ontving.
[Koch – Batig slot, 6] 
Bal- en receptiezaal in het Paleis →
[Ons Mooi Indië – Batavia oud en nieuw, Amsterdam 1921]

Na de weigering van resident Jordaan om hun ter wille te zijn vroeg deze voorzitter een audiëntie bij gouverneur-generaal Fock aan, aan welk verzoek onmiddellijk werd voldaan. Met een der andere bestuursleden, een fabrikant, begaf hij zich naar het paleis te Buitenzorg. Daar vertelde hij de G.G. van de ‘communisten’ aan wie de stakingsactie te wijten zou zijn.[…] Maar de gouverneur-generaal nam op gezag van het bestuur der Vereniging van Machinefabrikanten aan, dat te Soerabaia een ‘communistische stakingsactie’ uitgebroken was en nam ingrijpende besluiten.
[Koch - Verantwoording, 135, 137-139] 

En het grote verschil in soorten bewoners:

De Locomotief 15 Maart 1910
Uit de kotta […] weinig interessant nieuws. De Inlanders zijn zeer ingenomen met het vriendelijk optreden van het echtpaar Idenburg, dat in verschillende opzichten nogal contrasteert met dat des heeren Van Heutsz, de blanke gemeente oordeelt dat het gezag thans weder wordt vertegenwoordigd door een gentleman. Mevrouw Idenburg klaagt nu reeds steen en been over de gouden kooi, waarin ‘t – wie zal ’t niet kunnen begrijpen – voor een bedrijvige dame dan ook alleronaangenaamst moet zijn. ‘Goddank, dat ik er uit ben’, zei mevrouw Van Heutsz bij ’t aanvaarden van de reis naar Nederland.

Volgens berichten in de inheemse pers deed zich daarbij een tekenend incident voor. De leden van het hoofdbestuur wilden voor de G.G.[Idenburg] gaan hurken, maar hij belette dit en wees op de stoelen die voor hen klaar gezet waren, zeggende: ‘Wij zijn allen mensen'.
[Koch – Batig slot, 14-15] 
De Japanners hebben het zich in het buitenverblijf van de gouverneur-generaal al gemakkelijk gemaakt. De Nederlandse bestuursambtenaren zijn kort na de bezetting van de stad gearresteerd.
[Bouwer – Het vermoorde land, 33] 
We reden in een vaartje door de menigte heen, sloegen rechtsaf bij het paleis van den Gouverneur-Generaal, waarvan de republikeinsche vlag woei (dit gaf mij wel even een schok) en overvielen een Chineeschen restaurateur, die slechts matig enthousiast scheen over dit verzoek, maar ons achter in z’n eetzaal toch bamie met gezouten eendeneieren opdiende.
[Fabricius – Hoe ik Indië terugvond, 102-103] 

De Locomotief 28 November 1910
Toeristen
Gisteren zijn eenige toeristen wegens plaatsgebrek in de hotels naar Buitenzorg vertrokken om den Plantentuin te bezichtigen. Hedenmiddag vertrekken zij naar Soekaboemi en morgen naar Garoet voor een bezoek aan den Papandajan en de Telaga-bodas. Den 2en December gaan zij naar Djokja, den 3en per auto naar den Boeroeboedoer, den 4en naar Pasoeroean, den 5en per auto naar Tosari, den 6en bezoek aan de Bromo en den 9en naar Soerabaja.
Den 4en December komt hier het eerste Cooks-gezelschap aan dat drie weken op Java zal blijven.

(Voormalige) Kartinischool.

Vooral voor meisjes waren de onderwijsmogelijkheden zeer beperkt. Heel belangrijk was daarom de oprichting – vanaf 1913 en op initiatief van mr. C. Th. van Deventer en zijn vrouw – van een zevental Kartini-scholen, Nederlandse scholen voor meisjes uit de inheemse aristocratie. Die in Buitenzorg werd in 1914 geopend.
[Djojopoespito – Buiten het gareel, 220] 
De Buitenzorgsche school was aanvankelijk op anderen voet ingericht, en wel zonder Nederlandsch. [Nederlandsch Indië – Oud & Nieuw-1, 309].

De Kartini-school is waarschijnlijk in de jaren 30 van de vorige eeuw veranderd in de Buitenzorgsche School, Part. 1ste Eur. Lagere School en mogelijk is dit de lagere school van Hella Haasse geweest.
Met de beste wil van de wereld kan ik mij van de maanden op die school doorgebracht niets anders meer voor de geest halen dan de dagelijkse speurtochten in het speelkwartier naar de kleine scherpe pitjes die men door een blaaspijpje in de nek van de voorburen in de klas kon schieten, en de gezichten van twee Franse kinderen, die elke ochtend in een auto van hun vaders onderneming gereden kwamen.
[Haasse – Zelfportret als legkaart, 101-102]