De laatste waarnemingen zijn gedaan in 2018.
De wandeling in PDF formaat .

Begin van de wandeling: Jembetan Harmoni, de brug over de Kali Ciliwung, noord van Jl Maja Pahit.

ILW Jakarta 5 Rijswijk brug over Kali Ciliwung

Harmonieplein

ILW Jakarta 5 Rijswijk HarmoniepleinAls de tram stopt op het Harmonieplein ontstaat de traditionele worsteling in de tramdeuren van vele mensen die er per sé uit willen met evenveel mensen die er even per sé tegelijkertijd in willen. Op het asfalt hobbelt een opgewonden mannetje. Een bedelaar. Zijn linkerbeen is een onvolgroeid zwabberend slurfje, zijn rechterbeen is een stomp tot aan de knie. Nou ja, al is hij geen volwaardig mens, hij wil toch mee met de tram, ja toch? Maar hoe kom je erin met die onbarmhartige en kwaadaardige mensenpoliep in de deur? Het bedelaartje kaatst bezeten op en neer op zijn sterke armen. Zijn ogen flitsen naar links en naar rechts. Dan hobbelt hij vliegensvlug naar de achterkant van de tram en begint langs richels, stangen en stutten omhoog te klauteren, waarbij de beenstompjes even dapper mee zoeken naar steun.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 298] 

 

Aan de oostelijke kant van de brug: het beeld van Mercurius...

ILW Jakarta 5 Rijswijk MercuriusNever mind, een halve minuut later heb je nog steeds de sloffen aan je voeten en staat aan de voet van Mercurius, die daar toch maar lekker bloot, alleen met hoed op, in de middaghitte staan mag, al een uitdrukkelijk voorbeeld hoe de ideale klederdracht in de tropen zijn moet. Maar wie heeft daar nou ooit notitie van genomen?
Van Mercurius af heb je in elk geval een mooi kijkje op dat Harmonieplein met z’n statige rimboe-achtergrond van Djaga Monjet met z’n heerlijke hoge kanariebomen en z’n vier geplukte palmen. En op dat heerlijk onverstoorbare gebouw van de Harmonie met z’n plechtig gesloten façade en z’n beschildering in kameleon-groen. Je weet het ook direct: het Harmonieplein staat en valt met dit gebouw, want al het ander is zo karaktervol niet. Niet de Spaarbank, die er wel erg onpopulair en evident ‘niet lakoe’ mistroostig over het plein staat te koekeloeren als een corpulente invaller, die invaller blijven moet. Niet het Hotel des Galeries, dat maar niet op een hotel wil lijken en met z’n beduimelde platgedrukte galeries ook het tweede deel van z’n naam geen eer wil aandoen, en schijnbaar alleen maar dient als ruggesteun van sigarettenverkopers en lanterfanters.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 73-74] 

Het originele beeld van Mercurius staat achter Museum Fatahilah [Jakarta 2 Erberveld] 

 

… boven de Kali Ciliwung.

Gracht Rijswijk

ILW Jakarta 5 Rijswijk Molenvliet

Noordwijk is éénig; een amsterdamsche gracht in tropische omlijsting. Het lange smalle kanaal glanst groenbruin tusschen roodachtige steenen muren, met hier en daar een brug er over, overschaduwd door het zacht getinte loof van tamarindeboomen; aan beide kanten loopt een breede stoffige weg langs dorre tuinen, die liggen te bakken in de zon, en verblindend schelwitte huizen; het vurige blauw van den tropische hemel gloeit er boven.
[De Wit – Java, 40-42] 

In 1661 werd de nieuwe vaart “Molenvliet” gedoopt, welke naam in den Compagniestijd eveneens toekomt aan het water, dat wij thans Rijswijk noemen, van de Cavadinobrug tot de Harmonie. [Oud Batavia I, 134-136] 


Op de linker helft van de Jl Majapahit plus een stuk links daarvan stond de sociëteit “de Harmonie”.
Het gebouw is in 1985 afgebroken voor de noodzakelijke verbreding van de Jl. Majapahit.

Harmonie

ILW Jakarta 5 Rijswijk societeiten

Er zijn in Indië enige sociëteiten, die cachet hebben. De sociëteit “Concordia” en de sociëteit “de Harmonie” te Batavia kunnen in bijna elk opzicht de vergelijking met de beste Engelse clubs in Voor-Indië, Singapore, China, Australië volhouden. De Concordia is een vorstelijk gebouw en de Harmonie te Batavia heeft een deftig, bijna aristocratisch interieur.
[Veth – Het leven in Nederlandsch-Indië, 141-142] 

Ofschoon de vlakke stijl, het gemis van architectonische versieringen en de geringe hoogte aan de sociëteit geen monumentaal karakter verleenden en alle vergelijking met moderne clubgebouwen in Europa buitensloot; het voldeed daarentegen uitnemend aan de eischen van een tropisch klimaat. Zoo het uitwendige aan een vergroot formaat van het indische heerenhuis deed denken, inwendig bezat het
gebouw tal van koele, met marmer bevloerde zalen en rijen kolommen met Grieksche kapiteelen. Reeds door hunne afmetingen brachten deze zalen een indruk van statigheid teweeg, inzonderheid de balzaal, prijkend met de vulgaire pracht van kroonluchters, groote wandspiegels, marmeren tafels, bronzen muurbeelden en djatihouten meubels. [Indië, geïllustreerd weekblad-4, 790] 

 

Volg de Jl Veteran in oostelijke richting (Rijswijk).

Rijswijk

ILW Jakarta 5 Rijswijk Rijswijk Harmonieplein 02ILW Jakarta 5 Rijswijk Rijswijk Harmonieplein 01

Rijswijk gezien naar het Harmonieplein: 1870 en 1937. Linker foto, voorgrond links: entrée van Hotel der Nederlanden. De elementen van het stadsbeeld zijn voor het grootste deel niet of nauwelijks veranderd (zie het huidige kantoor van het Official Tourist Bureau, de tot den weg reikende bijgebouwen van het Paleis, de slechts iets omgelegde tramrails, het trottoir rechts, zelfs het hekje op den wallekant), alleen is de boomrij vervangen door palen; de fraaie sfeer van het oude stadsbeeld is echter volkomen verdwenen, het is a.h.w. verhard.

 

Rechts: Kementerian Sekretariat Negara.

De Indiërs in Java, 'n stelletje Bombayers en Madrassers, zijn opgecommandeerd om een 'India League' te vormen (met een kantoor op Rijswijk naast de Harmonie) en om f. 200.000 te betalen voor de bevrijding van hun vaderland ( = belasting te storten in de Japansche oorlogskas).Ze hebben alleen de helft van het geld mopperend bij elkaar gekregen en zijn gisteren bijeengeroepen.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 87-88]

 

Rechts: op het terrein van Kementerian Sekretariat Negara, de voormalige Poolweg.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Gang PoolGang Pool is van ongeveer 1855. De officieele naam was Pollonislaan, naar iemand die aldaar woonde op den hoek van Rijswijk; er woonde echter ook een W.F.G. Pool, en diens naam heeft de overhand behouden. [Oud Batavia I, 397 Noot] 

In het bezit dier schatten kocht hij [W.F.G. Pool] het groote gebouw (met twee verdiepingen destijds geoccupeerd door de Wees- en Boedelkamer) waar thans de firma Klaasen & Co. haar zaken drijft op Rijswijk, liet eerstgenoemd huis sloopen en van de nog zeer soliede materialen een reeks woningen bouwen, die den tegenwoordigen Poolweg deden ontstaan.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 32] 

 

Rechts: Gebouw met het opschrift “Sekretariat Negara”, de plaats van het voormalige Departement van Justitie.

Ik slenterde het ruime erf op dat voor het Departement van Justitie ligt. Er is weinig verschil tussen een oud rijksgebouw in Nederland en een in Indië. Er hangt dezelfde muffe reuk van het verleden, dezelfde vaalheid waart er rond en er staan dezelfde haveloze grauwgeel geschilderde archiefkasten. Ik stel me voor dat men in dit soort gebouwen bevangen zou kunnen worden door zelfmoordgedachten.
[Van der Hoogte – Het laatste uur, 11] 

Tot den werkkring van het departement van justitie behooren: het personeel der rechterlijke macht; advocaten en procureurs; deurwaarders; notarissen; tolken en translateurs; weeskamers; voogdijraden; reispassen naar het buitenland, de toelating van Nederlanders en vreemdelingen in Ned.-Indië; de verwijdering van personen uit geheel Ned.-Indië of uit een bepaald gedeelte daarvan en de aanwijzing van bepaalde verblijfplaatsen; het gevangeniswezen; [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 253-254] 

9 April 1913 – Later over honderd jaren, wordt deze brief van den chef van het gevangeniswezen bij honderden exemplaren gedrukt, door een geschiedvorscher gevonden, en hij kan dan een boek schrijven of een lezing houden over de welvaart van Java in ’t begin van de 20ste eeuw. Die was zóó groot, Mijneheeren, dat de directeur van justitie maatregelen moest doen nemen, om paal en perk te stellen aan den toevloed van de uitgezochtste lekkernijen en versnaperingen, die de gevangenissen binnenvloeiden.
[Gonggrijp – Brieven van Opheffer, 300-302] 

 

Rechts: Istana Negara, het voormalige Paleis Rijswijk, de woning van de hoogste gezagsdrager in Nederlands-Indië.

Paleis Rijswijk

De Opperwetgeving is in art. 61 der Grondwet, deels aan de wetgevende macht in Nederland, deels aan den Koning opgedragen. Zoo moet de staatsinrichting van Ned.-Indië zelve door den wetgever in Nederland (Koning met Staten-Generaal) worden geregeld, en andere onderwerpen worden door de wet geregeld zoodra daaraan behoefte blijkt te bestaan. Ook het eindoordeel over de Indische begrooting blijft in handen van diezelfde wetgevende macht in Nederland. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 1054-1056] 

ILW Jakarta 5 Rijswijk Istana Negara

Tegen den avond zat men als een prins op de stoep van het wachthuis, in het midden van Rijswijk gelegen; alle equipages en wandelaars passeerden natuurlijk de gouverneurswoning en het ontbrak er nooit aan bezoekers.
[Rees – Herinneringen uit de loopbaan van een Indisch officier I, 232-233] 

Hij herkent het hôtel van den Gouverneur-Generaal met zijne beide verdiepingen, zijn wachthuis en ledigen vlaggestok. Hij ziet een onderofficier in ’t wachthuis, die met zijn stoel achterover leunt en de armen over de borst gekruist houdt – hij loopt den schildwacht bijna tegen het lijf en wijkt uit voor twee equipaadjes die in snellen draf voorbijrollen.
[Ten Brink – Oost-Indische dames en heeren I, 133] 

 

Ga verder langs het hek.

Langs de verlichte winkelruiten links van de straat – de andere kant bleef donker en leeg – bewoog zich eene slenterende menigte; open rijtuigen met dames in lichte toiletten rolden voorbij; een societeit met vele vensters blaakte op; toen het schijnsel van een gracht, met honderde slanke speeren van weerkaatst licht – en ik had mijn doel, de voorstad Rijswijk bereikt.
[De Wit – Java, 11] 

 

Rechts: Daar waar tussen het Paleis en de volgende zijstraat het hek terugwijkt is de plaats waar het Hotel der Nederlanden heeft gelegen.

Hotel der Nederlanden

ILW Jakarta 5 Rijswijk oudste Europeesche huis

Het oudste Europeesche huis op Rijswijk is het tegenwoordige Hotel der Nederlanden, een historisch gebouw, dat helaas zijn oud karakter totaal heeft verloren.
In 1794 werd het gebouwd door Pieter Tency. Gelijk al de hier later gezette huizen, bezat het een erf dat doorliep tot Koningsplein Noord. [Oud Batavia I, 395] 

Omstreeks 1840 werd in dit vroegere huis van Raffles gevestigd het hotel Place Royale van J.P. Faes, dat in 1846 het Hotel der Nederlanden is geworden. Als hotel werd het gebouw onlangs op de meest afzichtelijke wijze verfraaid in het genre dertigcentsbazaar. Ook de eerwaarde boomen aan den ingang zijn gevallen en er rest niets maar wat aan den toestand van een jaar of tien geleden herinnert. [Oud Batavia I, 396 noot 2] 


Rechts:
Jl Veteran III (Secretarieweg, eerder genoemd Gang Secretarie).

Secretarieweg

ILW Jakarta 5 Rijswijk Gang Secretarie want een doorloopend verbindingsstraatje heette van ouds, evenals nog heden, niet “steeg” maar “gang”, een naam die voor Nederlandsche ooren zulk een heel anderen klank heeft dan voor Bataviasche: op den naam af zal geen mensch in het Vaderland bijvb. Gang Secretarie voor de zeer fatsoenlijke buurt houden, die zij inderdaad is. [Oud Batavia I, 270] 

Uit de Bataviasche Courant van 1827 blijkt, dat Gang Secretarie werd aangelegd op het “plein” der “voormalige” Secretarie. Reeds in 1825 was deze eerste Secretarie voor afbraak verkocht. Wij bespeuren echter tegelijk het bestaan eener nieuwe Secretarie eenige huizen van de Harmonie af aan Koningsplein Noord of op Rijswijk. [Oud Batavia I, 397 Noot] 

De Secretarie stond oorspronkelijk op Rijswijk en gaf haar naam aan de welbekende gang. [Oud Batavia I, 396-397] 

 

Rechts: nr. 10 Lembaga Administrasi, de plaats van het Parapattan Weezen Gesticht.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Parapattan Weezen GestichtVan ouds werd in Indië veel gedaan voor de weezen. Hoeveel Europeanen stierven niet op jeugdigen leeftijd, kinderen nalatend, waarvan de vaak inlandsche moeder òf ook overleden was, òf door haar geringen graad van ontwikkeling niet in staat opvoeding te leiden. Sommige weeshuizen hebben reeds een eerbiedwaardigen leeftijd bereikt, zoo het Protestantsche weeshuis te Semarang van 1769 en het Parapatanweezengesticht te Batavia dat van 1832 dateert. Beide zijn voor Europeesche weezen bestemd. [Insulinde, 146] 

Anno 1832 werd door de bemoeiing van den zendeling W.H. Medhurst het Parapatangesticht opgericht uit particuliere giften. Dit stond op het erf der Engelsche kerk en was zoozeer onder Engelschen invloed, dat de kinderen les kregen in het Engelsch en bij feestelijke gelegenheden Engelsche liederen zongen. Het is in 1846 naar Rijswijk verhuisd. Uit de Jav. Cour. van 25 Nov. 1846 blijkt, dat het niet mogelijk was het Parapatangesticht te verbouwen “wegens de opgeworpen verdedigingswerken.” Bedoeld wordt de Defensielijn. [Oud Batavia I, 322] 

 

Rechts: Kimia Farma (Hoofdkantoor van de N.V. Bataviasche Volks- en Stadsapotheek “Bavosta”). 

ILW Jakarta 5 Rijswijk Hoofdkantoor Bataviasche VolksILW Jakarta 5 Rijswijk Stadsapotheek BavostaIn 1840 werd Junghuhn, na afgelegd examen, bevorderd tot officier van gezondheid der 2e klas. Tot herstel van zijn gezondheid bracht hij 3 maanden in het Diëng-gebergte door, en dit gaf hem aanleiding voor een artikel in het Tijdschr. v.N. I., waarin hij aandrong op genezing van Europeanen, die te lang in het hete klimaat waren geweest, niet door middelen uit de apotheek, maar door een verblijf in koudere luchtstreken, op Java zelf te vinden. In deze tijd begon hij ook te werken aan zijn grote boek over Java, dat eerst later zou worden uitgegeven. 
[Du Perron – Verzameld Werk VII, 280-281] 

 

Rechts: Jl Veteran II (Koningsplein Binnen).

Rechts: Kementerian Dalam Negeri; de plaats van het voormalige Departement van Binnenlandsch Bestuur (B.B.).

B.B.

Inmiddels had het Binnenlandsch Bestuur op Java, het “B.B.”, al sinds een twintigtal jaren een eigen nieuwe periode doorleefd. Het was sinds het eind der jaren tachtig doortrokken van een geest van activiteit in socialen zin, van streven naar welvaartsbevordering; men heeft eens schertsend gesproken van een periode van “verlicht despotisme”, maar dan natuurlijk binnen de eigen proporties, nuchter en Nederlandsch, met veel overleg, eenvoudig en humaan.
[Gonggrijp – Brieven van Opheffer, 4] 

“Nomaden zijn wij hier in Indië”, “onrustige pelgrims!” Daar lag de “Camphuys” klaar om weer naar Java te gaan, daar lag een andere boot, waarvan ik de naam niet lezen kon, waarschijnlijk voor de Molukken bestemd. Plezierreizigers herbergen die vaartuigen niet! Ach, neen, meestal moèten wij hier reizen! Eén machtwoord, komende van Buitenzorg ... en de koffers worden gepakt, het huis, den tuin, de vrienden vaarwel gezegd.
[Kooij-van Zeggelen – De Hollandsche Vrouw in Indië, 53-54] 

 

Rechts: Militer, vroeger het complex van het Grand Hotel Java.

Java Hotel

ILW Jakarta 5 Rijswijk Grand Hotel Java

Het Javahotel werd geopend 1 Augustus 1853. [Oud Batavia II, 32b] 

Eens kwam ik bij hem in het Java-Hôtel oploopen en trof daar den arts Dr. van der Scheer (later bekend als de uitvinder van de Van der Scheersche koorts) aan.
– U hebt een arts bij U. Waarom hebt U hem noodig? vroeg ik belangstellend.
– Mein lieber Freund Hans, antwoordde Friedenthal glimlachend, wij houden besprekingen. Hij schrijft de medicijnen voor, die ik niet gebruik, en stuurt me daarvoor rekeningen, die ik niet betaal. Op deze manier blijven we allebei gezond.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd II, 175-176] 

 

Rechts: Jl Veteran I (Citadelweg).

Ga rechtdoor en ga “ongemerkt” de brug over de Kali Ciliwung over.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Kali CiliwungEene eigenaardigheid van Batavia is nog heden niet enkel, dat bijna elke Hollandsche straatnaam zijn Maleisch equivalent bezit, hetwelk men volstrekt noodig heeft te kennen, maar ook, dat sommige localiteiten eigenlijk geen naam rijk zijn. Zoo pleegt men beide bruggen die Rijswijk begrenzen te noemen naar personen, die vroeger nabij elk gehuisvest zijn geweest, de Cavadinobrug en de brug bij Wisse of bij de Harmonie (deze laatste werd onlangs overkluisd), zonder dat iemand den preciesen naam dier bruggen kent; als jonge Menistjes wachten deze oudgedienden nog op hun doopsel. [Oud Batavia I, 269], [Oud Batavia I, 394-395] 

 

In feite is immers de betjakerel (naast de gewone fietser) de ergste violateur van verkeersregels. Hij rijdt op Molenvliet West constant tegen de draad van het verkeer in, heeft maling aan het oversteekverbod van Noordwijk naar de Citadelweg op de speruren, waagt regelmatig gokjes met voorrangsregels en baadt ’s avonds spiernaakt aan de Sumber Aer Untuk CPM aan de Theresiakerkweg onder het bordje Dilarang Mandi Disini.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 130-131] 

 

Rechts: Masjid Istiqlal (1961-1978, Silaban).

Wilhelminapark

ILW Jakarta 5 Rijswijk Masjid Istiqlal

In het centrum staan hier en daar verlaten, al met roest overdekte, skeletten van gebouwen-in-wording (onder andere een hotel en een moskee, gepland als de grootste en mooiste in Zuidoost-Azië), die wegens geldgebrek niet op korte termijn voltooid kunnen worden.
[Haasse – Krassen op een rots, 20-21] 

Het gebouw heeft vier etages, dus vijf vloeren: de 5 geboden van de moslimgodsdienst en de 5 artikelen van de Pancasila; de 12 zuilen zijn 17 meter hoog, zij staan 8 meter van elkaar en dragen het dak dat een koepel heeft met een doorsnede van 45 meter: 17 – 8 – ’45 is de dag, waarop Soekarno en Hatta de onafhankelijkheidsverklaring proclameerden, istiqlal betekent onafhankelijkheid; de minaret heeft een hoogte van 66.66 meter, het aantal verzen van de kor-an.

Op dit terrein lag in vroeger tijd het Wilhelminapark.

Als je niet naar een heel speciale persoon uitkeek, dan kon je, maar nooit alleen in dit geval, vanaf de Citadelweg het Wilhelminapark in rijden waar het fort Willem II lag. Dat was de plaats voor nieuwe contacten. Je reed, giechelend met een vriendin, langs twee vrienden en als er een reactie kwam bleef je geconcentreerd giechelen. Je keek heel even maar je glimlachte dan nog lang niet. Een kennismaking in het park was een kwalijke zaak. Je werd er weggejaagd door de inheemse agenten, die zeiden dat ze daar waren om je te beschermen.
[Zikken – Landing op Kalabahi, 103-104] 

 

 Loop nog even door naar de brug.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Sluisbrug Pintoe ajer

De Sluisbrug (Maleisch: Pintoe ajer) wordt aangeduid als de brug met het houten verlaat, dat in den drogen tijd met balken kon worden afgesloten, zoodat dan het Goenoengsarikanaal geen water ontving en alles naar Molenvliet stroomde om de molens in gang te houden. Deze brug dateert van de verandering der Nieuwersloot in 1699. Zij werd in 1729 wat noordwaarts verlegd en in steen gebouwd. In den regentijd strekte de Nieuwersloot tot ontlasting van den Molenvliet en daardoor heeft deze in den beginne zeer smalle doorsnijding zich al spoedig verwijd tot een flinke vaart. [Oud Batavia I, 402-403] 

Maar deze wijn wordt geconsumeerd door gezapige vissers bij de sluis en door wachtende betja-kerels. Het is daar erg prettig bij de sluis, zo in het late middaguur. Er zijn erg veel vissers daar. Kleine jongetjes met gebrekkige hengels van gewone bamboe pagar met vliegertouw, die om de vijf minuten verkassen. En ouwe mannetjes, die uren lang zó stil zitten dat je denkt dat ze in slaap gevallen zijn.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 278-279] 

 

Ga weer terug en ga via de voetbrug naar de overkant.

Fort Noordwijk

ILW Jakarta 5 Rijswijk fort Noordwijk

Het busstation is ongeveer de plaats waar het fort Noordwijk heeft gelegen.

Het jaar daarna [1657] bouwde men aan de oostzij der toenmalige Groote Rivier Noordwijk ter bescherming van het vee, dat op het Paviljoensveld daarbezuiden graasde. Dit fortje lag bij de Sluisbrug; [Oud Batavia I, 131-132] 
Zooals gezegd, stond het fortje beoosten den vroegeren loop der Tjiliwoeng, die hier was afgedamd en gedwongen den koers te volgen van de naar het Westen gegraven vaart. Uit het een met het ander zal men echter kunnen zien, dat het fortje noordwest van de Sluisbrug lag, […] Het fortje was zeer klein en mat geen 25 Meter van den ingang tot de oostercourtine. Reeds in 1697 werd het geschut er af genomen. In 1809 werd het afgebroken. Anno 1659 zagen wij Joan Maetsuijker al eens bij Noordwijk het landvermaak genieten en het middagmaal gebruiken in een bamboezen pondokje. Dat werd destijds meer gedaan, en zoo treffen we hier in 1669 eene herberg, dezelfde waarvan wij een inventaris ontdekten uit het jaar 1682, [...]
De menschen maakten dus in den vooravond den grooten toer evenals later; den weg van Jacatra uit, dan Goenoengsari, den School- en den Postweg en over de Sluisbrug; daarna werd uitgespannen bij Noordwijk, waar men picnickte of thee dronk, om dan tegen zonsondergang langs de Buitenwacht van Rijswijk en Molenvliet naar huis te rijden en vóór poortsluiten om zeven uur binnen te zijn. Nog in 1820 was dit de vaste toer. [Jl Pangeran Jayakarta / Jl Jakarta / Jl Gunung Sahari / Jl Dr. Sutomo / Jl Pos / Jl Veteran / Jl Gajah Mada.] [Oud Batavia I, 397-402] 

 

Maak aan de overkant een U-turn, ga linksaf, steek de zijstraat over en ga linksaf: Jl Pintu Air.

ILW Jakarta 5 Rijswijk SluisbrugstraatSluisbrugstraat. Voordien genaamd Gang Passarbaroe, de waarschijnlijke loop van de gekanaliseerde oostelijke arm van de Ciliwung.

Grootendeels verdwenen daarentegen schijnt de oudste Goenoengsari-graving, die van 1681 dateert. Hoe deze eigenlijk liep, is door de vaagheid der aanduidingen in de Regeeringsbesluiten dienaangaande en door de ontstentenis van kaarten moeilijk te zeggen. Vermoedelijk volgde zij de richting van de tegenwoordige gracht beoosten het fort Prins Hendrik, en liep daarna bij het fortje Noordwijk door de tegenwoordige Gang Passar Baroe rechtdoor naar den tempel Sentiong, [Oud Batavia I, 402] 

Toen, op een Zondag, in den vooravond, reed ik door Gang Passarbaroe, waar Dekker toen woonde in een bamboehuisje, zoo wat van den weg af. Opeens riep hij: “Brenti!” – en de koetsier, 't was een kossong, hield op. Dekker stapte bij mij in. De koetsier reed door naar de Harmonie op Noordwijk. Daar stapte ik uit, hij ook. Ik nam eene keu en stootte zoo maar eens, hij ook – de javaansche biljartjongen begon te tellen.
[Du Perron – Verzameld Werk IV, 32-33] 

 

Aan het begin van de straat rechts op de hoek: Graha Astel, de plaats van het 'Capitol'-theater en restaurant.

En als men bepaald iets anders wil, gaat men naar ‘Capitol’, waar de heer Duel nog altijd de leiding heeft en waar de muziek zeer goed is. Bizonder druk is het er niet des avonds, evenmin als het in geheel overig Batavia bizonder druk is. De stad is nog altijd donker en stil na zonsondergang en ook dat is een traditie.
[Walraven – Eendagsvliegen, 296] 

Vicky, die langdurig verloofd was geweest met een Hollandse jongen die vanwege zijn dienstplicht op Java zat en haar voor de bioscoop, bij Sluisbrug op de hoek, toen ze in de rij stond voor Gone with the wind leerde kennen en van deze sproetige soldaat de belofte kreeg dat hij haar, zodra ze met haar moeder en broers naar Nederland kwam zou trouwen, keek raar op toen deze Limburger allang verloofd bleek te zijn, en op punt van trouwen stond met een dorpsgenote.
[Bloem – Vaders van betekenis, 56-58] 

Els Tahsin: Maar ik herinner me nog wel de discriminatie bij bioscopen, omdat ik daardoor niet naar een film kon. Mijn oom, een broer van mijn vader, zou me een keer meenemen naar een film van Shirley Tremple, op wie wij meisjes allemaal gek waren. Die draaide in Capitol. Mijn oom en ik gingen ernaar toe en toen hij bij het loket kwam om kaartjes te kopen, zagen we op een stuk karton boven het loket: VERBODEN VOOR INLANDERS. Dat ging dus mooi niet door. Maar de films gingen altijd in roulatie naar 'mindere ' bioscopen, na de voorstellingen in de luxe theaters. Toen Shirley dan eindelijk in Alhambra kwam, konden oom en ik alsnog gaan. [Verboden voor honden, 115-116] 

Jusuf Isak: Ik merkte als jongen geen verschil in behandeling, maar hoorde wel een verhaal van mijn moeder dat Capitol, een chique bioscoop in het centrum, uitsluitend toegankelijk was voor Europeanen. Zij mocht er niet in als ze sarong en kabaja droeg. Een tante van mij die altijd Europees gekleed was, had het tot commies gebracht met een goed salaris. Vader werkte op het hoofdpostkantoor naast de Hollandse Schouwburg. [Verboden voor honden, 125-126] 

Bioscopen zullen spoedig worden heropend met Amerikaanse, Engelse en Duitse films. Er zijn nog voldoende films in het land om de Japanners voorlopig zoet te houden. De eerste film bij de heropening van het 'Capitol'-theater zal zijn 'The Great Dictator' met Charlie Chaplin. Alleen toegang voor Japanse officieren.
[Bouwer – Het vermoorde land, 45] 

 

Links op de hoek: de plaats van het eerste hoofdkantoor van de KPM, de Koninklijke Paketvaart Maatschappij.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Koninklijke Paketvaart MaatschappijHij opende hier een café-concert met name ‘Au palais royal’ bij Pintoe aër, op de plek waar vroeger het gebouw van de K.P.M. was, tegenover het Capitol. Daar had hij het lang niet breed. De schone dagen van weleer waren voorbij en kwamen nooit terug. Zijn vrouw bleef hem trouw en deelde het nu roemlooze, moeitevolle leven van haar ex-Don Juan.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 29-30] 

Daarom wil de K.P.M. het publiek tegemoet komen door het tegen zelfkosten beschikbaar stellen van speciaal voor dit doel voor rekening der K.P.M. aangebouwde verhuiswagen. [De Locomotief, 18 Mei 1917] 

 

Rechts “Huize Molenkamp”, brood- en banketbakkerij, delicatessen en wijnhandel;

ILW Jakarta 5 Rijswijk Huize MolenkampEven vast en tevens los van zijn wezenlijkheid als bij voorbeeld het zwervertje tegenover Astoria, dat opgevouwen slaapt in de gleuf tussen twee pilaren van de bogengalerij; op een verhoginkje dat maar veertig centimeter breed en lang is.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 111] 

Maar tante Koos behoort eigenlijk ook tot de mensen, die gewoonlijk wat anders verstaan onder “eten bij Capitol”. Met “bij Capitol” bedoelen ze dan bij voorbeeld de soto-verkoper achter Capitol aan het begin van de bogengalerij op de hoek. Nou, daar eet je toch ook “bij Capitol” vlák bij nog wel liefst.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 277] 

 

Links: SMPK 1 – SMAK 2 – SMFK (de Christelijke Europeesche Lagere School – Pasar-Baroe-School).

ILW Jakarta 5 Rijswijk Pasar Baroe SchoolOp de bijbelschool in Gang Pasar Baroe nu heeft een onderwijzer gemeend een jongen van elf jaar ter moeten straffen door hem op de bank te leggen, zijn broek glad te strijken en hem tien harde rotanslagen toe te dienen. [De Locomotief, 11 Mei 1917], [Het Indische Leven-9, 1057] 

Aan de Dj. Pintu Aer naast de school (die nu achter kippengaas staat) was toen een Indiase kapper, Moetoe. Daar lieten de meeste jongens zich knippen. Dat kostte toen 15 ct., maar ik wou toch wel eens een keertje goedkoper uit en wou het uitgespaarde dubbeltje besteden aan kostelijker waar, dus ging ik naar een haarsnijder in Gg. Tepekong tegenover de Globe bioscoop.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 273] 

 

Links: Jl Pintu Air I, in ‘de oude tijd’ genaamd Gang Van Kinsbergen.

Van Kinsbergen

ILW Jakarta 5 Rijswijk Gang Van Kinsbergen

Elke stad die zich enigszins respecteerde, had een muziekvereniging. In Soerabaja was het de vereniging Caecilia, in Semarang Con Amore en in Batavia de reeds eerder genoemde vereniging Toonkunst Aurora en de Opera-Club. De laatste stond onder leiding van de zeventigjarige fotograaf, decorontwerper, decoratieschilder, zanger en regisseur Isidore van Kinsbergen, naar wie in Batavia later een straat genoemd is.
[Nieuwenhuys – Tussen twee vaderlanden, 54-55] 

Dezelfde heer Kinsbergen alhier, van wiens fotografiën naar Java’s oudheden ik U eenige nummers zond, en die indertijd de voorstelling van la Fille du Regiment door liefhebbers op touw zette, heeft dezer dagen tweemalen den Médecin malgré lui en le Serment d’Horace doen vertoonen, beiden door mij vertaald. [Huet – Brieven III, 203] 

 

Links: nr. 23 Haka Restaurant. Op nr. 23 lag het kantoor van het Bataviaasch Nieuwsblad, gebouwd door A.I.A. in 1928..

Bataviaasch Nieuwsblad

Dit betekende de dood van Het Indisch Vaderland en voor Daum het verlies van zijn broodwinning. Maar hij was er de man niet naar om bij de pakken neer te zitten. Hij ging naar Batavia, onderhandelde met de drukkerij Kolff en reeds aan het eind van hetzelfde jaar (1885) verscheen het eerste nummer van een nieuw dagblad dat het Bataviaasch Nieuwsblad heette.
[Nieuwenhuys – Tussen twee vaderlanden, 77-78] 

Ik herinner mij nog mijn eerste ontmoeting met de heer J. H. Ritman van het Bataviaasch Nieuwsblad. Ik had gehoord dat hij al lang met verlof wenste te gaan, maar weerhouden werd door gebrek aan een geschikte plaatsvervanger. Ik stelde hem bij die eerste ontmoeting vierkant voor (ik was net een maand of drie in dit land terug) mij zijn krant toe te vertrouwen.
[Du Perron – Verzameld Werk VII, 70-71] 

 

Rechts: nr. 36 Hari Bros. Nr. 36 was de plaats van het voormalige Hotel Djokja.

Het Hotel Djokja herinnerde ik me nog wel, het lag achter Pasar Baroe. In de binnengalerij van het kale, ongemeubileerde hotel stonden enkele koffers. Ik zag haar direct aan het eind van de overloop. Ze keek me aan, maar bleef bijna beschaamd staan. Ze was heel bleek en mager, met grote ogen in blauwachtige kassen. Alleen het haar was nog mooi.
[Nieuwenhuys – Een beetje oorlog, 147-149] 

 

Ga de JL Pintu Air terug.
En ga op het eind rechtsaf en onder het spoorwegviaduct door, vroeger: de Spoorwegovergang Noordwijk.

Spoorwegovergang Noordwijk

ILW Jakarta 5 Rijswijk spoorwegviaduct

Wattemeer eergisteren bij de spoorwegovergang Pintu Aer, ook wel Pintu Djèngkèl genaamd, weer ongevraagd een economische les rijker geworden. Alwaar aanschouwd een jeugdige bedelaar door een betjabewoner drie losse centen overgereikt, welke met mata melotot bekeken, daarna de milde gever aangestaard met verbijsterde uitdrukking op het gelaat, waarna knarsetandend rechtsomkeert en centen weggeworpen.
[Robinson – Piekerans II, 99-101] 

Batavia was niet slechts bij donker onveilig. Ook overdag vielen er schoten, soms gansche salvo's, zooals dien middag toen er bij den spoorweg-overgang van Noordwijk, dus in het hartje van de stad, een trein met gewapende pemoeda's stilhield, die zonder tekst of uitleg het vuur openden.
[Fabricius – Hoe ik Indië terugvond, 86]

 

Ga rechtdoor: Jl Juanda (Noordwijk).

Noordwijk

ILW Jakarta 5 Rijswijk Weltevreden boulevard Arnhemsche

[December 1922] Noordwijk, Weltevreden’s boulevard, gezien vanaf het gebouw der “Arnhemsche”.

Noordwijk is Weltevreden’s boulevard. Wel flaneert er zelden iemand, want een fatsoenlijk mensch in Indië loopt alleen ’s ochtends, heel vroeg, wel is er weinig vertier… maar toch is het de Boulevard.
[Wermeskerken – Langs de gordel, 49-50] 

Een totok, die in den vooravond, – als de heete zon achter de palmen gedoken is, en een frisch koeltje aan komt strijken –, langs Noordwijk en door de Fransche buurt gaat, zou zich verbazen in Indië te zijn.
Groote en ruime, helder electrisch verlichte winkels, huis aan huis, waar van luxe-, tot de gewoonste verbruiksartikelen te krijgen zijn… precies als in Europa… feitelijk nog mooier winkels meestal nog ruimer…
[Wermeskerken – Langs de gordel, 61-62, 63-64] 

 

Rechts: nr. 2 DPP HNSI – Indonesian Fishermen’s Association; de plaats van het Hof van Holland.

Veel Inheemsche kijkers op straat voor café's zooals ’t vroegere Hof van Holland waar Europeesche bediensters zijn, die zitten te praten aan de diverse tafeltjes met de Japansche bezoekers. Ze zullen op den duur ook de Inheemsche diensters in Concordia wel vervangen. De Europeesche vrouw schijnt aan de verliefde droomen van de Japanner nog 't best te beantwoorden.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 36a] 

 

Rechts: nr. 12 Bank Dinar. Hier lag het Modehuis Gerzon.

Op een keer had Kitty een nieuw gevlamd badpak gekregen, een nouveauté van het Modehuis Gerzon. Natuurlijk moest John het bewonderen vóór ze het samen in het zwembad zouden inwijden. Het bestond uit een bustehouder en een broekje door slechts een smalle strook aan elkaar verbonden.
[Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 168-169] 

Tussen zachtroze vloeipapier lagen daar de mooiste japonnetjes van Gerzon, de duurste modezaak van Batavia op dat moment. Het leek een bewijs dat het leven steeds beter werd, dat je hier nu langzamerhand alles kon krijgen wat je in Europa ook had.
[Zikken – Indische Jaren, 70] 

 

Rechts: Pizza Hut; op Noordwijk nr. 13 lag de Koninklijke Boekhandel Kolff & Co – Boek- en Kantoorboekhandel, Leesbiblotheek, Antiquariaat, Leesgezelschappen, Tijdschriften.

ILW Jakarta 5 Rijswijk boekwinkel van KolffMaar mijnheer Kolling zit ook met geld in de firma G. Kolff & Co., die ook wel eens een boek uitgeeft. En dan is het uitkijken geblazen! Als het een goed boek is, dan valt het gemakkelijk genoeg er goede woorden over te zeggen. Maar als het een vod is, dan wordt het anders! En dan krijg ik het soms niet eens, want ze kennen mij!!
[Walraven – Brieven, 422-423] 

Mien Soedarpo Sastrosatomo: Buiten de schooluren mochten we niet langer het huis uit. ’s Avonds speelden we bridge en andere kaartspelen. lk leende een grote stapel boeken van de Kolff-bibliotheek, las onder andere de hele detective serie van Leslie Charteris met 'The Saint', en ik genoot van Louis Couperus' Majesteit. [Verboden voor honden, 16-17] 

Milde spot met de kennis van zaken waarmee Kolff geliquideerd wordt door Japansche 'experts' uit de boekhandel die van Westersche boeken misschien de titels en misschien ook dàt niet kunnen lezen. Tienduizenden boeken worden blijkbaar 'geliquideerd' volgens het systeem dat alles wat in 't Hollandsch gedrukt is wel vernietigd kan worden
[Jansen – In deze halve gevangenis, 265] 

 

Rechts: Poort van het Royal Hotel.
In het complex aan de straatkant lag rechts de schoenwinkel Sapi-Ie.

Aan hun stoffelijke welzijn liet ze nooit iets ontbreken en op haar eigen wijze gaf ze ook uiting aan aar genegenheid. ‘Kom meisjes, kleden jelui je maar aan, dan gaan we naar Pasar Baroe, dan mogen jelui stof voor een jurk uitzoeken en jij’, zei ze tegen Deetje ‘moet ook een paar nieuwe schoenen hebben; we zullen straks bij Sapi-Ie kijken’. Maar ze kreeg er nooit iets voor terug. Nooit, nóóit waren die kinderen eens lief voor haar of deden ze iets uit zichzelf; het was alsof ze haar ontweken.
[Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 163-164] 

 

En links lag Rijwielhandel Sneep.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Rijwielhandel SneepDe fietsenhandel Sneep organiseerde regelmatig wielerwedstrijden naar Bogor en terug, waaraan velen deelnamen van allerlei ras, leeftijd en verstand. Eénmaal won nota bene één van onze kornuiten de eerste prijs, de kleine witblonde Kakèh de Bruin, een joch van maar een turf hoog tussen al die formidabele rijders waaronder echte Hollandse amateurwielrenners van de Jannen-compie uit de tangsi.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 6] 

[1927] De bekende Rijwielhandel H.J. Sneep op Noordwijk mag zich in een gestadig toenemende bloei verheugen. Reeds heeft deze Firma acht filialen, terwijl bovendien het hoofdkantoor onlangs met een groot pand is uitgebreid, waardoor een fraai winkelcomplex is ontstaan, zooals onze foto in beeld brengt. [Het Indische Leven, 9, 215] 

Doch wat aan Mina Kruseman in Indië niet gelukte, dat werd eenige jaren later volbracht door... het rijwiel. Het ijzeren paard had namelijk zijn intrede in de wereld gedaan en deze al duidelijk veroverd, Indië incluis. Dezelfde klacht, welke door de oudere generatie van onzen tijd wordt geuit: dat de jonge meisjes er tegenwoordig geen (ouderwetsche) moraal meer op na houden, werd in het einde der vorige eeuw ook al gehoord.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 144-146] 

 

Rechts: naast Sneep, stond op Noordwijk 14-15 het Gebouw Arnhem, waarin o.a. het Consulaat van Zwitserland was gevestigd.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Gebouw Arnhem Consulaat ZwitserlandDe zwitserse konsul-generaal in Batavia behartigde de belangen der geïnterneerde duitsers en zaken die buiten de beleidssfeer lagen, konden door hem met de indische regering worden behandeld, doch verder niet. Het was natuurlijk steeds moeilijk vast te stellen waar hier de grenzen lagen en, gezien de ondankbare taak, die de bemiddelaar altijd en overal heeft, zouden beide partijen zich bij gelegenheid beklagen over de rol die deze speelde.
[Van Heekeren – Batavia seint: Berlijn, 85-86] 

Al kort na de Japanse bezetting werd het de Zwitserse consul-generaal in Batavia onmogelijk gemaakt om contact met zijn regering in Bern te onderhouden. De
consul-generaal ging daarop naar Japan, omdat hij wel wist, dat hij daar beter voor de belangen van de Zwitsers in het bezette Indië zou kunnen zorgen dan in Indië zelf.
[Bouwer – Het vermoorde land, 271-272] 

 

Rechts: Mandiri. Hier, op nr. 16, lag het bekende restaurant Stam & Weijns.

Stam & Weijns

ILW Jakarta 5 Rijswijk restaurant Stam Weijns

[Aug. 1922] Dinsdagavond j.l. vergastte de Heer Leo van Maaren, leider van het strijkje bij Stam & Weijns, vele belangstellenden op een operaconcert dat er zijn mocht. →

Stoeiend, lachend, juichend en gillend gaat het verder… van Versteeg naar Stam en dan weer terug… nu eens tegen den stroom in, dan weer daarmee mede. “Rije, rije, rije in een wagentje… hi-ha-ho!”… zingt men ook vreemd antiek…
[Wermeskerken – Langs de gordel, 103-104] 

Weer enige jaren later, te Batavia, genoot ik van opvoeringen van het gezelschap Cor Ruys; er waren enige charmante jongevrouwen en geestige jongemannen, meende ik, aan dit gezelschap verbonden, die men 's avonds ook wel ‘particulier’ in een restaurant van Noordwijk ontmoeten kon. Zoiets gebeurde mij ; ik zat één tafeltje verder van een groep die ik op het blote gezicht voor de crème van het gezelschap zou hebben gehouden, en ik kon woord voor woord indrinken van wat deze mensen elkaar te vertellen hadden.
[Du Perron – Verzameld Werk II, 541] 

 

 Rechts: Bank BRI, de plaats van Noordwijk 17 – Heerenkleedingmagazijn M. de Koning.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Heerenkleedingmagazijn M de KoningWaarom wil hij geen Japansche maar een Westersche vrouw trouwen? Waarom haasten alle Japansche officieren zich om bij De Koning en de Java-Stores Westersche kleeren te koopen? Het Westen mag sterk geschokt zijn in zijn superioriteitsgevoel door de Japansche militaire overwinningen, maar toch is 't zijn rol van in vele opzichten leermeester te zijn door 't enkele feit van militaire zwakte niet verloren.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 6-7] 

Niettemin uitbundige dankbetuigingen van boeng Karno die, naar men zegt, Hatta begint te irriteren. Ik krijg de indruk dat de beweging Soekarno aan populariteit begint te verliezen. Soekarno is niet de sterke man maar een ijdeltuit, die bijvoorbeeld bij De Koning voor f. 2000,- besteld zou hebben.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 202] 

 

Pal naast het Heerenkleedingmagazijn M. de Koning lag het Bijkantoor van de Nederlandsche Handel Mij. In dat gebouw was o.m. gevestigd de Handelsvennootschap Gutwirth & Zonen.

Vooral door de bemoeienissen van Gutwirth die talrijke relaties had, kon dit subcomité gelden opnemen bij kleine, door Europeanen gedreven handelszaken die toen nog niet door de Japanners waren overgenomen, en vooral bij vermogende Chinezen. Al die gelden werden geleend – zij zouden na de oorlog, verhoogd met 6% rente per jaar en op goudbasis (niemand wist wat dan de waarde zou zijn van de Indische gulden) terugbetaald worden. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11b, 369-371] 

 

Rechts: Jl Pecenongan.

Petjenongan

ILW Jakarta 5 Rijswijk Jl PecenonganZooals wij reeds hebben aangestipt, schijnt het Drosserspad al van 1649 te dateeren; in 1685 heet het reeds “de oude heerenweg”. Vermoedelijk werd dit pad door de patrouille van het fortje Jacatra gevolgd, als zij op drossers, dat is weggeloopen slaven, uitging, wier aanhouding eene premie opleverde; dit zal zijn “de passagie die se (de drossers) nu gemeenlijk nemen”, zooals het in 1682 heet. De verbetering en bebouwing van Gang Patjenongan dateert van 1825. [Oud Batavia I, 442-443] 

Wat het drossen betreft, reeds in 1622 wordt geklaagd over den overlast van weggeloopen slaven, die in het bosch op roof uitgaan. Dit euvel kreeg in de 17e eeuw een verbazenden omvang. Het “Drosserspad”(Gang Petjenongan) dankt er zijn naam aan. [Oud Batavia I, 462] 

ILW Jakarta 5 Rijswijk Petjenongan drukkerij van Kolff

Op Petjenongan lag de drukkerij van de firma Kolff.

Ook hier gaat het slecht met de drukkerijen, maar dat was ook vroeger al. Want er tevens trustvorming, geheel in overeenstemming met de leer van Marx. De groote drukkerijen koopen de kleinere op; de allerkleinste gaan er onder door. Veel van die kleine zijn in Chineesche handen en die leveren slecht werk. Maar op de groote drukkerijen worden alle moderne processen beoefend en er worden hier soms boeken gedrukt, die den toets der kritiek in elk opzicht kunnen doorstaan.
[Walraven – Brieven, 211-212] 

 

Rechts, op de hoek: Toyota, de plaats waar vroeger de winkel van Van Dorp gevestigd was.

Van Dorp

ILW Jakarta 5 Rijswijk winkel van Van Dorp

Heden ochtend zag ik bij Van Dorp in den winkel het eerste (met de mail herwaarts gezonden) exemplaar van Jufvr. Marie Mastenbroek’s ‘Vrouwenleven’.
[Huet – Brieven II, 175] 

Naar de beschrijving te oordeelen, geloof ik dat voor die produkten van art industriel hier in Indië een aardig débouché zou te vinden zijn en mijn vriend Van Dorp daarmede als boekhandelaar zijn voordeel zou kunnen doen.
[Huet – Brieven III, 9-10] 

Vertelde ik u reeds, dat Van Dorp, de uitgever van den Java-Bode zijne geheele
zaak, met boekhandel, drukkerij, courant en al, verkocht heeft aan een neef van hem en diens zwager? Naar men zegt, maakte hij er 182/m. voor; doch dit weet ik zeker, dat een zeer solide bod van 125/m. door hem geweigerd is. Echter zal het wel Maart of April van het volgend jaar worden, eer hij naar Holland terugkeert, want de liquidatie is niet in de overdracht begrepen.
[Huet – Brieven III, 20] 

 

Rechts: DBZ, ooit: Noordwijk 24: Restaurant "Toko Oen, Ice Cream Palace en Banketbakkerij.

Toko Oen

Een Hollandse vrouw stapte dezer dagen het bekende restaurant 'Toko Oen' op Noordwijk in Batavia binnen, waar zij een vriendin ontmoette, die haar vroeg: ‘Heb je het laatste nieuws van de B.B.C. al gehoord?' En meteen draaide zij al het nieuws af. In de buurt zat een Japanner, die het woord 'B.B.C.' verstond, begreep waar het over ging en zich in het Engels tot de vrouwen wendde met de vraag: 'U weer zeker wel, dat U niet naar de B.B.C. mag luisteren?' 'Ja', zei de vrouw, ‘maar ik kán niet anders.
[Bouwer – Het vermoorde land, 133] 

 

Rechts: nr. 25 Mandiri, gebouwd als de Nederlandsch Indische Escompto Maatschappij, kantoor Weltevreden

Escompto

ILW Jakarta 5 Rijswijk Escompto Maatschappij

Na de puin- stof- en zon-chaos buiten is het in de bank, nu echt de ABN, airconditioned, donker luxueus. Een meneer aan het loket begint meteen dierbaar Hollands te spreken hoewel hij nog nooit in Holland blijkt te zijn geweest.
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 19-20] 

Op Noordwijk zal den 2den Juni [1924] het nieuwe Escompto-gebouw geopend worden.
Zoals bekend, werd aan het Architecten- en ingenieursbureau Hulswit – Fermont – Ed. Cuypers opgedragen het plan te maken, terwijl de uitvoering in handen was gegeven van het Ingenieurs-bureau Van den Berg en Groenema.
Volgens het principe der Escompto-bank-gebouwen werd het plan zoo opgezet, dat het publiek in een middenhal komt, waaromheen het personeel wordt gegroepeerd. Deze indeeling wordt algemeen voor banken als de beste erkend, [Het Indische Leven-5, 826-827] 

 

Rechts: KFC. Op Noordwijk 27 lag Foto-, grammofoon- en radiohandel Luyks.

Ik wil platen koopen voor de gramophone voor ’n kennisje. Ze heeft beweerd, dat je de ouverture van Guillaume Tell hier nergens krijgen kunt. Zij is overal geweest.
– Ben je al bij de firma X… geweest?
Ik noem de grootste zaak, zeker met een frontbreedte van 30 M. aan de straat, waar ik die ouverture nog geen week geleden heb hooren afdraaien.
[Wermeskerken – Langs de gordel, 66-68] 

 

Rechts: nr. 28 Bank Indonesia, op de plaats van Brood- en Banketbakkerij Maison Versteeg.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Brood Banketbakkerij Maison VersteegWaar thans avond aan avond “op onze terrassen” van “maison” Versteeg eene stille en benevelde schare hare dubloenen omzet in een vaag amusement, daar knarsten toenmaals de walsen van een suikermolen. [Oud Batavia I, 397-402] 

De te heete dag was omgekomen en wij zaten op het terras van restaurant Versteeg, op Noordwijk, in geestloos doodslaan van den Zondag vóóravond. Een van ons had er gezegd, dat het “warm” was en dat de “kentering” toch feitelijk al voorbij behoorde te zijn…
[Wermeskerken – Langs de gordel, 77-78] 

“Word maar kok bij Versteeg & Rikkers of bij Stam & Weyns”, zegt Ma, “elke dag goed eten en nog geld op de koop toe”. Geloof je nou zoiets, die ouders weten ook nooit wat ze willen. Soms moet je dokter worden en soms kok. Al hebben ze allebei lange messen, daarom is er nog wel verschil, ja toch?
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 182-183] 

ILW Jakarta 5 Rijswijk Maison Versteeg's Avonds na acht uur echter, wanneer ook 't gedistingeerd restaurant Rikkers en Versteeg is gesloten, verandert dit alles als bij toverslag en is het vanaf dat uur een der meest beruchte buurten der stad. Geen fatsoenlijke vrouw kan zich daar dan nog, zelfs niet onder geleide, vertonen, wil zij niet in opspraak komen, en de heren die men er dan nog vindt, zijn meestal boemelaars en losbollen, die op zoek zijn naar een ‘hippie' of een of ander avontuurtje willen beleven, want daarvoor bestaat hier kans te over.
[Van der Heijden in: Omstreden Paradijs, 168-169] 

 

Rechts: nr. 29 Susteran Ursulin – Santa Maria KB – TK – SD – SMP – SMK.

Groote Klooster

ILW Jakarta 5 Rijswijk Koningin Emma SchoolKoningin Emma School. →

Klooster en scholen van de zusters Ursulinen.
Het was een heel waagstuk, toen den 20sten September 1855 de eerste Zusters van Sittard en Maeseyck de groote reis naar het onbekende Java ondernamen. [Ursulinen, 158-159] 
In 1904 werd dit complex “het Groote Klooster” genoemd; het klooster van de andere Ursulinen aan de Postweg heette “het Kleine Klooster” [Jakarta 6].

Daartoe bieden de kloosterscholen op Batavia gelegenheid. Je geeft er les in de vakken van lager onderwijs, en krijgt daarvoor in de plaats eene vrije opleiding voor de hoofdacte benevens vrije inwoning, kost, bewassching en geneeskundige behandeling.
[Kartini – Door duisternis tot licht, 137] .

ILW Jakarta 5 Rijswijk Klooster scholen zusters Ursulinen

 

Rechts: Ongeveer op de plaats van de Indomaret lag banketbakkerij Maison Bogerijen.

Goedbeschouwd was de oude generatie huisvrouwen bij elk feestje de pisang, want dan moesten ze aan het werk. En zowel op het gebied van de Europese als de Indische tafel moesten ze goed werk leveren. Tegenwoordig bel je maar even Otten of Bogerijen op en hij is voor de bakker.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 84] 

 

Rechts: nr. 34 Asuransi Jiwas Raya. Gebouwd als het hoofdkantoor van de NILLMIJ, de Nederlandsch-Indische Levensverzekering en Lijfrente-Maatschappij.

Moojen

ILW Semarang 3 Autorit Ambachtsschool voor Inlanders

Uw onderdanige dienaar kontribueert maandelijks ƒ138.50 aan de N.I. Mij. van Levensverzekeringen en Lijfrente. Zijn jongste ongesteldheid kostte hem ƒ937.50, en zou meer dan het dubbele hebben gekost, zoo hij met achterlating van vrouw en kind een paar maanden in het gebergte had moeten doorbrengen.
[Huet – Brieven III, 126-128] 

’t Is een forsch kantoor van twee verdiepingen, gebouwd in den vorm van een L (juist, levensverzekering); de lange poot van de L ligt langs Noordwijk, de korte vormt de westgrens van de Gang Thiebault [*], terwijl de hoek gemarkeerd wordt door een bescheiden toren, waarin een groote klok U aan den snelvlietenden tijd herinnert. Het is het eerste gebouw, dat te Batavia geheel van beton is opgetrokken. Wie nu dat alles gebouwd heeft, vraagt ge? De tegel in de vestibule geeft U het antwoord: naar een voorloopig ontwerp van den ingenieur S. Snuijf is een definitief project gemaakt door den architect P.A.J. Moojen, die ook verder den bouw heeft geleid, terwijl de heer G.P.N. Elenbaas de aannemer was. [Indië, geïllustreerd weekblad-2, 68-73], * [Oud Batavia I, 442-443] 

 

Rechts: Jl Juanda IV, aangelegd als de doodlopende 'Dordrechtlaan' met 9 huur- en dienstwoningen van de Levensverzekeringmaatschappij 'Dordrecht'. 

ILW Jakarta 5 Rijswijk DordrechtlaanDeze nieuwe weg, welke Dordrechtlaan is genoemd, kan later in Noordelijke richting tot Batoe Toelis worden doorgetrokken. Aan de nu doodloopende Dordrechtlaan zijn een negental woningen gebouwd in verschillende typen. [Het Nederlandsch-Indisch Huis-3, 1-10] 

Mijn bestuurder draaide langs het voormalige Hotel des Galeries het voormalige Noordwijk op, daar was vroeger een heel grappig zijstraatje waarin mijn ouders en ik, toen ik terug was uit Makassar, tot het begin van de Japanse bezetting hebben gewoond. In september 1942 moest het hele straatje ontruimd worden want in de huizen werd een Japans bordeel gevestigd,
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 19a] 

 

Rechts: nr. 39 Jiwasraya. In vroeger tijd de Levensverzekeringmaatschappij 'Dordrecht' en 3 andere verzekeringsmaatschappijen.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Levensverzekeringmaatschappij DordrechtOm een idee van het oorspronkelijke uiterlijk van het gebouw te krijgen: de achterzijde bekijken.

Het nieuwe gebouw van de Levensverzekering Maatschappij Dordrecht te Weltevreden is volgens de plannen van het Architecten Bureau Ed.Cuypers & Hulswit te Weltevreden gebouwd op een terrein aan Noordwijk.
Het hoofdgebouw bevat op den begane grond twee door de Mij. verhuurde winkelhuizen en den ingang met trap naar de verdieping. De ruimte in de kap is bestemd voor archief en wordt door eenige dakvensters en het koepeltje op den nok goed verlicht en geventileerd.
Deze kapruimte zorgt met de galerijen langs voor- en achtergevel er voor dat de lokalen op de verdieping zoo koel mogelijk blijven.
De gehele bouw werd gedurende 1913 door de firma Gaston en van der Horst te Weltevreden uitgevoerd voor een bedrag van ongeveer f 155.000. [Het Nederlandsch-Indisch Huis-3, 1-10] 

 

Rechts: Op de hoek een complex waarin o.a. Hotel des Galeries gevestigd was. (1930 Nix / Dikstaal.

Hotel des Galeries

ILW Jakarta 5 Rijswijk Hotel des Galeries

Gisteravond met Irma langs de Galeries wandelend, uitbundig begroet door 3 djongossen, waaronder Doel. Ze gaven handen en zullen wel niet zooveel fooien als vroeger meer krijgen.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 44b] 

Langs het Molenvliet, van den kant van de Benedenstad, naderde het eerste groepje vruchtenventers. Eén arm rhythmisch meezwaaiend om den zwaren last beter te kunnen torsen, gingen ze als in een geheimzinnigen dans onder mijn balkon voorbij, geruischloos op hun ongeschoeide voetzolen. Al wat ik hoorde, was hun snelle hijgen en het kreunend doorzwiepen van het bamboejuk over hun naakte schouders.
[Fabricius – Hoe ik Indië terugvond, 205] 

 

Steek de Jl Hayam Wuruk over. (Molenvliet Oost).
Ga de brug over de Kali Ciliwung over. (Molenvliet).

In 1661 had de regeering aan deze Binghamsgracht den vaderlandschen naam van Molenvliet gegeven, aangezien er toen reeds ettelijke koren-, papier-, houtzaag-, buskruit- en suikermolens langs de nieuwe vaart waren gebouwd. Doch het verlengde van die vaart, van de Apenwacht naar de Krokot-rivier, heette nog lang daarna Binghamsgracht, evenals de weg naar Tanahabang Binghamsweg werd genoemd, en de heuvel van Tanahabang, waar later de gouverneur-generaal Abraham van Riebeek zijn landhuis had, Binghamshoogte. [Indië, geïllustreerd weekblad-9, 443-444] 

 

Steek de Jl Gajah Mada (Molenvliet West) over.
Recht vooruit: Bank Tabungan Negara. (In 1934 door de Landsgebouwendienst verbouwd tot Postspaarbank.)

Eigen Hulp

ILW Jakarta 5 Rijswijk Eigen Hulp PostspaarbankILW Jakarta 5 Rijswijk Winkelmaatschappij Eigen Hulp

Maandag 16 dezer [Januari 1922] werd hier ter stede geopend het nieuwe winkelgebouw van ‘Eigen Hulp’. Het ontwerp van het nieuwe gebouw is vervaardigd door het Architecten-bureau Schoemaker te Bandoeng, terwijl het werk wordt uitgevoerd door de Heer Kollewijn alhier. [Het Indische Leven,3-460] [Het Indische Leven,1-37, 736] 
De coöperatieve gebruikersvereniging is gericht op het uitsluiten van de tussenhandel en streeft er naar dat alle vakverenigingen zich bij haar aansluiten. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-23, 414] 

 

Ongeveer op de plaats van Bank Tabungan Negara heeft de (tweede) post Rijswijk gestaan.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Brug van Wisse[Detail van] Rach’s teekening van het westelijk deel van de buurt Noordwijk. Op den achtergrond de “brug van Wisse” en de toren van Rijswijk met één kanon aan elke zijde en een bovenbalkon bij wijze van bastion. Het eene stuk is hier gericht op de brug, het andere op de Rijswijkstraat of “weg naar den pasar Tanahabang”. [Oud-Batavia Platen-Album, K 25], [Oud-Batavia Platen-Album, K 26] 

Al lang tevoren echter was meer zuidwaarts eene “buitenwacht” uitgezet, in het Maleisch Djagamonjet of de “Apenwacht” genoemd, denkelijk omdat zij aan den rand van het bosch post hield en onze vierhandige neven zoowat de eenige levende wezens waren, die de schildwacht in het vizier kreeg. Deze buitenwacht stond er al in 1668. Zij diende ter bescherming van de reeds in 1680 vermelde brug, die hier over den Molenvliet liep. [Oud Batavia I, 392-394] 

 

Ga linksaf en daarna rechtsaf: Jl Suryopranoto (Djaga Monjet).

Rechts: Voor de brug lag het terrein van de voormalige Cavalerie kazerne. In 1942 was ‘Djaga Monjet’ een krijgsgevangenenkamp voor inheemse KNIL-militairen en nadien was het een heiho-kampement.

Djaga Monjet

Bij den post Rijswijk behoorde een vrij groot terrein naar het Westen, dat veel gebruikt is voor recrutenwacht. In 1793 werd hierheen de dragonderlijfwacht uit het Kasteel verlegd, hetgeen de oorsprong is van het tegenwoordige cavaleriekampement. Daendels liet in 1809 den toren bij den brug afbreken, maar de rest van de buitenwacht liet hij staan en hij breidde het kampement uit, welke ligging aan de Krokot goede gelegenheid bood voor reiniging der stallen enz. [Oud Batavia I, 392-394] 

Uit het Djaga-Monjet laantje kwam een Amboneesch soldaat eens poolshoogte nemen: wat dat schot te beteekenen had gehad. Na alles rustig te hebben bevonden, keerde hij maar weer terug.
[Fabricius – Hoe ik Indië terugvond, 86-88] 

 

Ga de brug over de Kali Krukut over.

Een stukje verderop rechts: nr. 20 Sekolah Dasar (Hollandsch Inlandsche School).

Na de fröbelschool kwam ter sprake de Hollandsch Inlandsche School te Petodjo, waarvan de hoofdonderwijzer, Moehamad Tahir, het verslag uitbracht. Hoewel pas vier klassen omvattende, is het doel de school te maken gelijk aan de gouvernementsscholen, zoodat er leerlingen afgeleverd zouden kunnen worden voor de K.W.S., de dokter-djawaschool als anderszins. [De Locomotief, 24 Augustus 1910] 

In 1914 werd 0,3 % van de Inheemse jeugd ‘vrij goed voor het leven voorbereid, d.i. op de Holl.-Inlandsche scholen’. [Nederlandsch Indië oud & nieuw-2, 4] 

Wij kunnen slechts een zeer klein deel geven van datgene waaraan werkelijk behoefte is. [Indië, geïllustreerd weekblad-2, 55, 59] 

In 1914 waren er 95 Hollands-Inlandse scholen; in 1939 was het aantal vermeerderd tot slechts 279.

Men had kunnen verwachten, dat de Europeesche scholen thans [bij het invoeren van de H.I.S.] voor de inlandsche jeugd gesloten zouden worden, want onderwijskundige overwegingen maakten haar toelating daar thans niet meer noodig. [Insulinde 169-170, 190-191] 

 

Steek de Jl Suryopranoto over en ga linksaf en daarna schuin rechts: Jl Tanahabang I.
Links: Dit complex was vroeger een driehoekig pleintje.

Nog steeds is in het hartje van Petodjo dat merkwaardige stukje grond van pakweg honderd bij honderd meter met een driehoekig pleintje, een brede erfstrook langs de grote straat en een pasar in Gg. Petodjo Entjlèk, waar het ’s middags en ’s avonds echt gezellig en druk is en waar veel interessants te zien is.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 252-254] 

 

Volg de weg naar rechts.

In de bocht naar links, rechts: Museum Taman Prasasti. (Park van de gedenkstenen).

Tanah Abang

ILW Jakarta 5 Rijswijk Christine Louise Sutorius Wruck

Europesche Begraafplaats Kebondjahe of begraafplaats op Tanah Abang.
In 1975 werd de begraafplaats gesloten en werden de stenen geselecteerd en voor een deel verplaatst. In 1977 werd de plaats heropend als museum.

De wijde poort van het kerkhof staat open. Hoe vroolijk valt de nieuwe zonneschijn op de net onderhouden paden, op de talrijke grafteekenen, waarvan sommigen met bloemen gesierd zijn, als wilde men in vrome zorg voor de afgestorvenen met Père-la-Chaize wedijveren.
[Ten Brink – Oost-Indische dames en heeren I, 148-149] 

De diepe donkere boog omsluit als met een zwarte lijst een vergezicht van verblindende witgepleisterde grafsteenen, zuilen en obelisken, in onregelmatige groepen naast elkaar gezet, met hier en daar een blank marmeren engel-gestalte, zich verheffende op uitgespreide vleugels, en overal eene schittering als van gesmolten metaal: – de kleurlooze ondragelijke gloed, waarin de brandende zonneschijn het blikkerende zink van de daken, die de monumenten beschermen, doet blaken.
[De Wit – Java, 104-106] 

 

Op de voorhof: grafstenen van het kerkhof van de voormalige Hollandsche Kerk aan het Stadhuisplen [Wandeling Jakarta 2].
De stenen van dit kerkhof zijn in een aantal gevallen gemerkt met “HK”.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Pieter Janse van Hoorn

Links: 2de steen: Pieter Janse van Hoorn.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Eewout Verhagen

Links: laatste steen: Eewout Verhagen.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Michiel Westpalm

Onder de overkapping
Links: 1ste steen: Michiel Westpalm.

… doordat van de Sluisbrug oudtijds eene vaart of sloot lijnrecht Noordoost op dit huis toeliep (langs de tegenwoordige Gang Pasar Baroe) welke misschien het oudste Goenoengsarikanaal is geweest, bij welks graving Pieter van Hoorn belang had. De aanleg van den weg, dien wij Gang Pasar Baroe noemen, had plaats in 1665, toen Pieter van Hoorn zijn landgoed aanlegde; deze weg liep rechtdoor tot Sentiong. [Oud Batavia II, 76-77+ noot] 
Klenteng Sentiong is tussen 1665 en 1682 als woonhuis met de naam Goenoengsari gebouwd door Pieter Janse van Hoorn.

De gewijde bouwkunst in de XVII de eeuw is slechts vertegenwoordigd door den Rotterdammer Ewout Verhagen, die in 1690 Fabriek en Hoofd van het Ambachtskwartier te Batavia was. [Oude Hollandsche Bouwkunst in Indonesië, 39] 

De Raad van Indië Pieter van Hoorn, de Oud-Gouverneur-Generaal Camphuijs hadden er nog schik in gehad om een veelregelig gedicht te vervaardigen, eene soort geloofsbelijdenis bij hun afscheid van het ondermaansche, maar het versje op Michiel Westpalm’s steen van 1734, dat het laatste is, spreekt enkel van zijn arbeid. [Oud Batavia II, 163-164] 

 

Rechts: de tweede en de laatste steen.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Christoffel MollILW Jakarta 5 Rijswijk Jaques de Bollan← Christoffel Moll: 
De aannemer van het timmerwerk, Christoffel Moll, wiens grafsteen nog op Tanahabang ligt, een gewezen broodbakker die ternauwernood zijn naam kon schrijven, werkte naar zijn bestek en was er niet aansprakelijk voor dat de kerk, pas drie jaar nadat zij in 1736 geopend was, bij eene aardbeving eene zware scheur kreeg. [Oud Batavia I, 297-301] 

Jaques de Bollan:→
Van de oudste tijden af is te Batavia brood gebakken. Ook den Chineeschen bakker vinden we al in 1634. Tarwe kreeg men uit Bengalen, Japan, Souarte, later ook van de Kaap. Deze werd met handmolens gemalen, totdat Jacques de Bollan en Pierre des Bancs in 1655 hun watermolen bouwden, die spoedig werd gevolgd door den compagnies korenmolen “onder ’t fort Batenburg”. [Oud Batavia II, 34] 
Zelfs Europeesche volbloeds, in Indië geboren, werden niet voor vol aangezien. Men moet den piepjongen Dominé Valentijn, pas te Batavia aangeland, maar eens met neerbuigende goedheid hooren verklaren, dat Henri de Bollan “voor een Indisch kind een ongemeen bekwaam heer” was – en daarbij weten dat Henri de Bollan, wiens grafzerk men nog op Tanahabang kan zien, uit Europeesche ouders was geboren, tien jaar ouder was dan Valentijn en te Leiden in de rechten gepromoveerd; hij heeft het gebracht tot Landdrost. [Oud Batavia I, 543] 

 

Ga na de ingang, op het plein: schuin links, in de richting van een ‘grafhuisje’.
Links: H.F. Roll – Eerste directeur van de Stovia, de school tot opleiding van inlandsche artsen.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Roll“Conscia mens recti famae mendacia ridet – Ovid. Fast. iv 311” – Wie zich van zijn oprechtheid bewust is, lacht om de leugens van de faam.

In 1896 werd Dr. Eykman opgevolgd door Dr. H.F. Roll, van wien de belangrijke reorganisatie-voorstellen van Mei 1898 afkomstig zijn, die door de Regeering en het Opperbestuur onveranderd overgenomen, leidden tot:
1. Verbouwing en vergrooting der bestaande inrichting in het Militair Hospitaal, waardoor reeds dadelijk het aantal leerlingen kon worden opgevoerd tot 150.
2. Bouw van een nieuwe school, waarvoor een geschikt terrein werd gevonden aan den Hospitaalweg. De nieuwe inrichting, die aan 200 leerlingen ruime huisvesting kon verleenen, werd op 1 Maart 1902 feestelijk geopend. [Indië geïllustreerd weekblad-7, 70] 

 

Ga rechtsaf.
Links: Het graf van Kapitein Jas.

Kaptein Jas

ILW Jakarta 5 Rijswijk Vader Jas

Ja, en dan werden er op het kerkhof Tanah Abang ook altijd nog bloemen gelegd bij Vader Jas, het mystieke graf onder de waringin. Het was een soort ritueel dat niemand vergat, ook al wist niemand precies voor wie het nu eigenlijk precies was en waarom.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 106-107] 

Eerst komen we langs vader Jas, een achttiende-eeuws graf aan de voet van een prachtige boom. Het is een heilig graf, al weet niemand precies wie er ligt, er hanger kruisbeelden en Mariabeelden in de boom en er liggen bloemen bij.
[Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 204-205] 

 

Links: op een verhoging, voor het hek rond de begraafplaats, het graf van Olivia Raffles, de vrouw van de Engelse Luitenant Gouverneur.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Olivia RafflesDe zuilen rond het graf zijn afgezaagd.

Eene andere herinnering aan de Hollandsche kerk zijn een aantal oude zerken aan den ingang der begraafplaats op Tanahabang en op die begraafplaats zelve. […] Ook de breede arduinen treden naar Mevrouw Raffles’ graftombe aldaar zijn denkelijk afkomstig uit de afbraak der Hollandsche kerk. [Oud Batavia I, 301] 

 

 

Links: Marius Hulswit – architect.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Marius HulswitVerleden jaar, 10 Januari 1921, overleed te Batavia M.J. Hulswit, die voor de Indische bouwkunde bijzondere verdiensten heeft gehad; zijn dertigjarig werken in de tropen is toch ten nauwste samengeweven met de Indische architectuur-ontwikkeling.
Geboren den 2en Januari 1862 te Amsterdam, genoot hij aldaar zijn vakopleiding aan de toen bestaande kunstnijverheidschool ‘Quellinus’.
Daarna werd hij geplaatst op het architectenbureau van Dr. P.J.H. Cuypers bij den bouw van het Rijksmuseum. Vervolgens werd hij tot leeraar aan de Quellinusschool aangesteld.
In 1880 vertrok hij naar Indië. [Nederlandsch Indië oud & nieuw-7, 131-132] 

 

Ga op T-kruising linksaf.
Rechts: Generaal-majoor A.V. Michiels.

Generaal Michiels

ILW Jakarta 5 Rijswijk Generaal majoor A V Michiels

Dit stuk zou al dadelijk een zo slechte indruk maken op Dekker’s hoogste chef, kolonel Andreas Victor Michiels, civiel en militair gouverneur van Sumatra’s Westkust, dat deze op 10 October ’42 al schreef: “De behoefte aan een goed ambtenaar te Singkel is lang gevoeld en wordt dagelijks grooter. De vraag is echter bij mij gerezen of de controleur E. Douwes dekker wel voor die betrekking geschikt is … (Ook) komt het mij twijfelachtig voor, of hij wel een goed administrateur zal wezen …”
[Du Perron – Verzameld Werk IV, 40-41] 

Multatuli trok in Juli 1842 als controleur naar het afgelegen Natal, hield briefwisseling met Carolina Versteegh, zijn eerste liefde, en kreeg daar de eerste vage visioenen, welke hem tot het schrijven van ‘De Bruid daarboven’ inspireerden. Generaal Michiels was Gouverneur van Sumatra’s Westkust en had Multatuli niet lang na zijn aanstelling tot controleur van Natal uit die betrekking laten schorsen: hij achtte zich door Multatuli gecontrarieerd. Zóó zag het er in Indië’s bestuurswereld uit.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 98] 

 

Ga op T-kruising voor het hek rechtsaf.

Rechts, achter de 7de steen aan het pad:

ILW Jakarta 5 Rijswijk broeders Congregatie H Aloysius Oudenbosch"Hier rusten in God, de broeders van de Congregatie v. d. H. Aloysius, Oudenbosch."

”Men zond mij naar de Boederschool. De oude vooroordelen van mijn ouders spraken weer: ik had met inlandse kinderen mogen spelen zoveel ik wilde, maar ik mocht niet ‘besmet’ worden door de halfbloeds van de buurt, en de katholieke sfeer scheen mijn moeder nog altijd een uitkomst. Ik werd dus op een school gedaan aan het Koningsplein, een groot halfuur met de trein van Meester-Cornelis; ik moest iedere morgen vroeg opstaan, het chinese kamp doorlopen, in een zwart groezelig stationnetje een boemeltrein nemen om in het station Koningsplein uit te stappen, een grote hoek van dit plein omlopen om in een soort klooster binnen te gaan.
[Du Perron – Het land van herkomst, 243-244] 

 

Links van de broeders:

ILW Jakarta 5 Rijswijk J A van Braam Raad van IndieILW Jakarta 5 Rijswijk Kasteel van den Gouverneur Generaal"J.A. van Braam, Raad van Indië, 20 Jan. 1771, 12 Mei 1820".

De G.-G. van der Capellen echter nam zijn intrek in het huis daarnaast, dat gebouwd is door J.A. van Braam en in den Engelschen tijd eene poos bewoond werd door Hugh Hope.
Soms vindt men het paleis aangeduid als het “Kasteel” van den Gouverneur-Generaal. Het bezat destijds nog eene bovenverdieping, die er in 1848 is afgenomen, terwijl het front werd verbreed, waardoor het een vrij zonderling aanzien heeft gekregen. [Oud Batavia I, 396-397] 

 

Rechts: de voorlaatste steen vóór het zijpad:

ILW Jakarta 5 Rijswijk Resident Pieter Sythoff 1Resident Pieter Sythoff.
In Semarang en Surabaya waren er straten naar hem genoemd en in Bandung een park.

Maar de Resident zal ons wel zien en spreken ; ZEd. was 't, die ons 6 jaar geleden tevoorschijn haalde; op zijn verzoek kwamen wij naar buiten; vóór dien tijd kwamen wij nooit in gezelschappen, betraden wij zelfs de pendopo niet, en moesten allen, die ons zien en spreken wilden, bij ons in de binnenkamer of achtergalerij komen. 't Is wel aardig om die periode te volgen, hoe wij stap voor stap den weg der Vrijheid opgingen. De Heer Sijthoff was 't, die ons den eersten stap hielp doen. Nu staan wij op 't punt om een nieuw tijdperk in te gaan. De zes jaren, die achter ons liggen, zijn onze gelukkigste jaren – veel geweend, maar ook veel gejubeld !
[Kartini – Door duisternis tot licht, 153] 

 

Ga bij de ‘achtermuur’ rechtsaf – Rechts: 4de steen.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Jonathan Michielsz 1

Grafsteen (met wapen) van Jonathan Michielsz, overleden 20 Mei 1788.

De grafsteen van deze Mardijker vertoont de merkwaardigheid, eerstens dat hij een familiewapen draagt, waarop de vogelklip van Kalapanoenggal met eene zwaluw, die een takje in den bek draagt als symbool van nestbouw; verder, dat hij niet afkomstig is uit de Hollandsche kerk, maar van het kerkhof der Portugeesche Buitenkerk, alwaar, blijkens de begrafenisrollen, deze Mardijkerfamilie een graf bezat, waarin Jonathan is bijgezet. Dit wil dus zeggen, dat, toen de begraafplaats op Tanahabang werd geopend, Jonathan’s kinderen den steen van papa daarheen hebben laten overbrengen voor een familiegraf, omdat er geen andere steen te krijgen was. De familie bestaat nog heden en de grafkelder op Tanahabang zal nog wel door haar worden gebruikt. Men noteere dat de man zijne qualiteit even goed op den steen heeft laten beitelen als een Gouverneur-Generaal. [Oud Batavia Platen – Album, E 13] [Oud Batavia I, 531-532], [Oud Batavia II, 344 noot a] 

 

Ga, met het pad rechtsaf en daarna linksaf.
Rechts: Dr. J. L. A. Brandes, beoefenaar van taal en kunst van de Javaanse oudheid.

ILW Jakarta 5 Rijswijk BrandesOnlangs reisden wij samen met den heer Brandes, broer van Dr. Brandes; hij stelde veel belang in de kunstvoortbrengselen van ons land. Toen ik sprak van een tokootje van Inlandsche kunstvoorwerpen op Semarang, was hij er dadelijk voor te vinden. U moet n.l. weten, dat 't Semarangsche publiek er tegen op ziet naar Batavia te bestellen, wat toch zoo in de buurt ligt.
[Kartini – Door duisternis tot licht, 331] 

ILW Jakarta 5 Rijswijk den heer Brandes

 

Ga terug en ga linksaf.
Ga bij het groene monument rechtsaf.
Rechts, wat van het pad af: Mr. J.A. van der Chijs.

ILW Jakarta 5 Rijswijk van der ChijsOp ’n keer trok hij de stoute schoenen aan, meldde zich op het kantoor van den toenmaligen Landsarchivaris Mr. J.A. van der Chijs aan, en vroeg of hij dezen als volontair mocht assisteeren.
Dat bleek een uitkomst voor den grijzen Landsarchivaris, die handen te kort kwam voor de samenstelling der eindelooze reeks Daghregisters uit den Compagnie’s tijd. […]
Het heeft dan ook geen verwondering gewekt, dat na den dood van Mr. J.A. van der Chijs in 1905, Dr. de Haan op 24 November van dat jaar tot Landsarchivaris werd benoemd.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd II, 201, 202-204] 

Een vol jaar te voren waren de voorbereidingen getroffen door eene vereeniging van zeer vele autoriteiten en notabelen, welke zich noemde “De Tentoonstelling te Batavia in 1893”. 
Zoover ik het mij herinneren kan, was daarvan de vice-president van den Raad van Indië R.C. Kroesen eere-voorzitter, terwijl in het Hoofdbestuur zitting hadden de president van de Javasche Bank, S.B. Zeverijn(voorzitter), de oud-Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid, Mr. W. Stortenbeker (directeur-generaal). Mr. A.W. Jacometti (secretaris), de notaris H.J. Meertens (thesaurier) en de Landsarchivaris Mr. J.A. van der Chijs (voorzitter der algemeene Jury).
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 157-160] 

Met o.a. Borel, v.d. Wall en Zaalberg, was Van der Chijs redacteur van Het Weekblad voor Indië (1904-1920).

 

Ga linksaf en ga langs het bruine monument.
Rechts, de achterkant van het monument van Pieter Erberveld.

Pieter Eberveld

ILW Jakarta 5 Rijswijk Pieter Erberveld

Doch een jaar later stapte ik voorbij de schandzuil, die men den verfoeilijken Pieter Elberfeld had gebouwd. Uwe vaderen, vriendlief, hadden met de hun eigen beradenheid het gevaar weten af te wenden. Zij hadden het moordkomplot ontdekt, de samenzweerders gegrepen.
[Nievelt – Onder de palmen, 187-188] 

Sedertdien heeft deze doodskop op de zerk gestaan. Nu hebben de Japanners hem stukgeslagen. Elberfelt was toch eigenlijk hun bondgenoot en verdiende deze schande niet.. .
[Bouwer – Het vermoorde land, 71] 

Erberfelt (Pieter) was een vermogende halfbloed Europeaan die (naar op de pijnbank verkregen bekentenissen) een uitgebreide samenzwering op touw zette om alle Europeanen te vermoorden en daarna zelf hoofd van de regeering te Batavia te worden. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 297-298] 

Deze, hier ingemetselde, steen is een kopie. De originele steen werd na Erbervelds dood geplaatst op het terrein waar zijn huis had gestaan. Die steen staat achter museum Fatahilah [Jakarta 2] en de plaats waar de steen oorspronkelijk heeft gestaan is aangegeven in wandeling Jakarta 3.

 

Ga richting de ingang.

ILW Jakarta 5 Rijswijk functionaris kerkhofToen wij in 1906 op Batavia kwamen, nam mijn moeder ons mee op een bedevaart naar Tanah Abang. Daar liet ze zich door een functionaris van het kerkhof een groen heuveltje aanwijzen als het graf van haar vader en wij keken het met lege twijfel aan, hoe ze daar snikkend voorover gebogen onder de hete zon echte tranen vergoot.
[Romein-Verschoor – Omzien, 14-15] 

Opeens voelde ik tranen in mijn ogen. Ik veegde ze af, ik wilde niet sentimenteel doen. Ik had mijn grootmoeder niet gekend. Maar misschien huilde ik, omdat de beheerder zo bescheiden op de achtergrond was gebleven en alleen dichterbij gekomen was om te helpen met de vaas.
[Gomes – Sudah, laat maar, 57-58] 

Eenmaal heb ik Leo [Vroman] meegenomen naar het grote Europese kerkhof Tanah Abang, ook tegen het vallen van de avond, een macaber genoegen dat aan Leo welbesteed was.
[Nieuwenhuys – Een beetje oorlog, 118-120] 

 

Links van de ingang.

ILW Jakarta 5 Rijswijk marmerHij keek maar links en rechts het kerkhof over en vond het zonde dat hier zoveel marmer lag. En wat een volte op zo'n begraafplaats, het leek wel een uitdragerij van graftomben! Hoe goed was toch een oven voor de lijkverbranding!
[Daum – Nummer elf, 90-91] 

Samen gingen ze in de coupé en iedereen haastte zich nu naar huis om uit dat verschrikkelijke zwart lakense pak te komen, dat zo weinig “voor het klimaat is vervaardigd" en waarop in haast alle rijtuigen met een enkel woord werd afgegeven.
[Daum – Nummer elf, 146-147] 

 

Ga, bij het verlaten van het ‘Museum’, rechtdoor: Jl Tanah Abang I (Kerkhoflaan).
Ga linksaf: Jl Abdul Muis (Tanah Abang West).
Links: D’ Cost.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Maatschappij Zaken Fuchs Rens[Advertentie:] Maatschappij t.v.d. Zaken v/h Fuchs en Rens.
Gevestigd sedert 1886
Hoofdkantoor: Weltevreden, Tanah Abang West 14
Kantoren te: Soerabaja, Semarang, Medan, Bandoeng, Djokjakarta, Amsterdam.
Telegram-Adres: Fuchsrens.
Eenige Importeurs voor geheel Nederlandsch Oost-Indië van:
Hudson Super-six / Essex – Renault / Packard – Chrysler
Personen-Automobielen
White – Renault
Vracht-Automobielen […]

 

Links: een waterloop, Saluran Air.

De in het verlengde van Molenvliet gegraven Binghamsgracht, die doorliep tot aan de Krokot (aan het einde van Kebonsirih) en thans langs Tanahabang Oost stroomt, werd in de Rijswijkstraat dichtgeworpen en aan het boveneind dier straat verbonden met de Krokot. Dientengevolge loopt tegenwoordig deze rivier eerst (aan het einde van Kebonsirih) in de Bingamsgracht en later (aan het boveneinde der Rijswijkstraat) er weer uit. [Oud Batavia I, 393 Noot 1] 

 

Vanaf hier heet de weg: Jl Maja Pahit (Rijswijkstraat).

Rijswijkstraat

ILW Jakarta 5 Rijswijk Hoofdkantoor KadasterILW Jakarta 5 Rijswijk Rijswijkstraat 1Rijswijkstraat, gezien naar Tanah Abang: 1876 en 1939. Links: Hoofdkantoor Kadaster. De oude winkelbebouwing vertoonde een sterke overeenkomst en hoogte en stijl en paste bij de Harmonie; het gebrek aan eenheid in de huidige maakt het stadsbeeld rommelig.

 

Links: Ongeveer op de plaats van “Gita valasa” lag Apotheek en Chemicaliënhandel Rathkamp & Co.

Rathkamp – de eenige apotheek in de stad waar de meeste medicijnen (zij 't alleen tegen recept, zelfs voor 'n stukje verbandgaas) nog te krijgen waren – is gesloten. Een slag voor de gemeenschap. Ook de nog beschikbare medicijnen worden gereserveerd voor de Japanners.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 216] 

 

Links: Ongeveer op de plaats van MG-group was de 2e handsche boekhandel Wigerink.

Annejet had een vader met een tweedehands boekhandel, niet ver van het Koningsplein. Ze kwam in mijn ogen, uit een bevoorrecht nest. Zo’n vader was niet minder dan een godheid. Zelfs het feit dat hij zijn dochter in mijn bijzijn wel eens een trap gaf, deed daar niets aan af. Om hem heen stonden duizend boeken, een door niets te dempen glorie.
[Zikken – Landing op Kalabahi, 89-90] 

Vanachter mijn mica herkende ik íets van het Koningsplein, we reden zelfs door de voormalige Rijswijkstraat nu Jalan Modjopait, héél even ving ik een glimp op van de winkel-naast-Rathkamp, de boekhandel van mijn ouders waarin nu een Chinese curio-shop gevestigd is, en in gedachten zei ik tegen mijn ouders, ‘weet je dat de winkel er van buiten net zo uitziet als vroeger?
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 19] 

Ik wil oversteken om op mijn gemak het pand te bekijken waarin een boekhandel gevestigd is geweest; in het begin van de Japanse bezetting konden mijn ouders de zaak met hangen en wurgen voortzetten. Daar speelden zich soms vreemde taferelen af.
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 20-21] 

 

Links: Twee panden verder lag op nr. 12 Fotografisch Atelier F. von Felde.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Fotografisch Atelier F von FeldeMaar er is een foto, kort vóór haar huwelijk gemaakt bij Charles & Van Es in de Rijswijkstraat. Zij staat daarop tegen een achtergrond die alles te raden geeft. Park, wildernis of berglandschap? In een smetteloos witte rok en bloes, met weinig fantasie en garnering opgemaakt, in de linkerhand een waaier, de rechter steunend op een rank tafeltje. Eerder klein dan groot, met iets afgemetens.
[Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 54-55] 

Tentoonstelling van oorlogsfoto's in etalages van winkels in de Rijswijkstraat. Het interessantst zijn de foto's van de overgave van Kalidjati en Bandoeng. Ter Poorten probeert zich een houding van nonchalance te geven. De sympathiekste figuur op de foto van Kalidjati is de Japansche opperbevelhebber Imamura, die er soldatesk en tegelijkertijd als een gentleman uitziet.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 7] 

Foto ± 1927: v.l.n.r. Boekhandel, Fotowinkel, Fotowinkel.
In 1939: Boekhandel, Modemagazijn, Fotowinkel.

 

Links: Op de plaats van ‘Aja Sertifikasi” lag vroeger Java Stores, Heerenmodeartikelen.

Gisteren werd me in de 'Java Stores' gevraagd hoe lang de oorlog nog duurt. Ik zei, dat het definitieve einde vóór 1944 me wel bijna uitgesloten lijkt, dat 't voorzichtig is op nog minstens 2 jaar te rekenen, dus tot 1945 en dat 'n veel langere duur niet uitgesloten is. Vandaag waarschuwde 'Erica’ me voor 'iets' wat ik gezegd had, omdat ’t verhaal rondgegaan was in 't vrouwenkamp
[Jansen – In deze halve gevangenis, 102-103] 

 

Links, vóór het gebouw op de hoek.

Oger frères

ILW Jakarta 5 Rijswijk kleermaker Johannes Kuyt

ILW Jakarta 5 Rijswijk Oger FreresVoorheen …. en thans. Op Noordwijk vestigde zich in 1825 een jonge kleermaker, Johannes Kuyt uit Zutphen, die, later in samenwerking met den Parijzenaar Pierre Oger, zijn zaak een levenskracht zou geven, waardoor alle concurreerende firma’s in duur zouden worden overtroffen. Beide mannen stichtten de firma, die door geheel Indië bekend werd, wier eeuwfeest men nu viert: Oger Frères – Maison fondée 1825.In de brochure leest men dan verder hoe zich uit deze vestiging de zaak ontwikkelde tot op het tegenwoordig peil, tot haar bekendheid door haar superieur werk en tot de vlucht die zij genomen heeft. [Het Indische Leven, 7, 1266] 

 

Links, op de hoek, o.a. Singer. (Nitour – 1938, Nix).

Nitour

ILW Jakarta 5 Rijswijk Nitour

Nu is er een voortreffelijke toeristen-organisatie, de ‘Nitour’, die tochten naar alle belangrijke gebieden van Java, Bali en Sumatra samenstelt, voor een groot deel met privé-auto’s en eigen chauffeurs en verder met treinen, booten of vliegtuigen, welke de groote verbindingen op- en tusschen de eilanden onderhouden.
[Ammers-Küller – Wat ik zag in Indië, 11] 

Daar op die hoek van de Nitour. En je krijgt in de gaten dat die nauwe koker naar Petodjo toch maar een gevaarlijk verkeersspuitertje is, waar van alles in gaat en van alles uitkomt.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 71-72] 

 

Rechts lag Sociëteit de Harmonie.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Societeit de HarmonieOp de andere hoek ligt de sociëteit De Harmonie, ook dit witte – nu vuilwitte en verwaarloosde – gebouw een bolwerk van koloniale grandeur, dat ook in de jaren 1930-1940 bij de Europeanen al nostalgie opriep naar tempo dulu toen het leven nog zoveel kalmer en poëtischer was. Ik ben er nooit geweest, hoewel we er schuin tegenover woonden. Mijn ouders, die een tweedehandsboekhandel dreven, hoorden tot de middenstand en die werd niet toegelaten als zijnde een te banale maatschappelijke laag in deze, ondanks een uiterlijke openheid, hoogst hiërarchische vooroorlogse samenleving.
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 20a] 

Stel u voor: een royale tuin met palmen, struikage en zo meer, een bijna tastbaar heldere sterrenhemel, salonmuziek door een strijkje van Midden-Europeanen, hierheen uitgeweken in de jaren ’20, vrolijk gewoel, scherts, dans en consumptie in tropische, dus niet hinderlijke uitgaanskleding [Nieuw! 156-157] 

 

En tot slot.

ILW Jakarta 5 Rijswijk Harmonieplein 1876ILW Jakarta 5 Rijswijk Harmonieplein 1937


ILW Jakarta 5 Rijswijk Harmonieplein 1939Harmonieplein, gezien naar de Rijswijkstraat: 1876, 1937 en 1939. Veranderingen: verbreeding van de overkluizing van den Molenvliet – andere bebouwing langs de Rijswijkstraat doch met behoud van de Sociëteit Harmonie – asfalteering en palen. Het nieuwe beeld is minder dorpsch, doch ook minder stijlvol dan het oude; opmerkelijk is de verbetering na ’37 o.a. door het verdwijnen van reclames.


Even voorbij Hotel Des Indes komt men te Weltevreden en nu staan ons tal van wegen open. Links afslaande kan men langs de Tji Liwoeng òf den noordelijken oever volgen, langs Noordwijk, dat steeds meer een winkelstraat wordt en waar zich in den laten namiddag en de eerste avonduren iets van mondain leven vertoont, geconcentreerd in de ververschingsinrichtingen van Versteeg en Rikkers, òf langs den zuidelijken Rijswijk, met de Sociëteit ‘de Harmonie’, het Gouvernementshotel (paleis) van den G.G., te weten het voor officieele recepties bestemde deel, verschillende hotels en groote winkels. Gaat men van het Hotel des Indes rechtuit naar het zuiden dan komt men door de zoogenaamde Fransche buurt, op den fraaien, lommerrijken weg naar Tanah Abang, waar o.a. het Europeesche kerkhof gelegen is. [Indië, geïllustreerd weekblad-3, 158]