De laatste waarnemingen zijn gedaan in 2018.
De wandeling in PDF formaat.

Begin van de wandeling: de brug over de Saluran Ciliwung, aan de zuidkant van de Jl Pasar Baru.

Pasar Baroe

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein brug Saluran CiliwungILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Pasarbaroe

Het terrein van Pasarbaroe is reeds door Daendels in 1809 aangekocht en geaplaneerd. De pasar is aangelegd in 1821 en volgende jaren. Hij werd het eerst verpacht met 1 Jan. 1825, inclusief het recht tot het houden eener paarden- en beestenmarkt. Oorspronkelijk bestond hij uit evenwijdige en onderling even lange blokken winkels, beginnend bij de brug tegenover den Schouwburg. [Oud Batavia I, 445 noot] 

De onderscheidene markten, maar vooral de vroeger gemelde pasar-bahroe, zijn eene soort van kermissen, waar niet alleen, in eene tallooze menigte kleine kramen en opstallen, allerlei eetwaren, ververschingen, snuisterijen en andere voorwerpen te koop zijn, maar waar ook allerlei vermakelijkheden met inlandsche muziek, zang en dans gepaard, tot laat in den nacht plaats vinden.
[Olivier – Tafereelen I, 167-168] 


Links:
Jl Antara 57, Graha Bhakti (Expositieruimte), open: 10 – 20, behalve maandag.

Ga rechtdoor: Jl Pasar Baru.
Rechts: 2 – Garuda Sports & Music (Aaga Sports) NB: zijgevel van Chinees huis.
Links: 7 – Sutra Puti (Apotheek “De Gedeh”) Glas in lood in de voorgevel, te bekijken van binnenuit de zaak.
Rechts: 18a – Toko Kompak.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Toko KompakLim Peng alias Lim Wun Man, Meubelmakerij merk Kong Lie.

Na Glodok en omgeving bieden Pasar Bahroe en Pasar Senèn aan den vreemde de gelegenheid zich te overtuigen, dat de Chineezen te Batavia het grootste deel van den kleinhandel in beslag hebben genomen. De magazijnen van den bekenden Lao-Po-Seng en Tjio Tjeng Soei en zoovele andere kleinere, zijn ruim voorzien van alle mogelijke artikelen. Japanse toko’s, Bombay, British-India magazines e.a. vormen een paar lange straten vol winkels – waarvan de eigenaars, met beleefden aandrang tot koopen noodend, u beloven: dat bij hen alles goedkoop en goed is en dat gij gerust binnen kunt komen zonder te koopen. Als meneer maar eens zien wil, zijn ze al tevreden! En als meneer koopt gaat meneer voldaan heen!
[Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 117] 


Rechts:
(26/28) “Hijab & Aksesories”. Dit is zeer waarschijnlijk de plaats waar “Het Hoenkwee Huis” heeft gelegen.

In een bètjak zocht ik de plekjes op die mij bekend moesten zijn. Pasar Baroe, de winkelstraat waar ik in het Hoenkwee-huis tjendol gedronken had, klappermelk met Javaanse suiker en rode en groene glibbertjes. Ik was er vaak met mijn neefje geweest. Maar hij had altijd ijs genomen, hij lustte geen tjendol, hij vond het te Indisch. Als kind van de zuster van mijn vader was hij een echte tòtok. Hij kon zijn vingers niet laten knakken.
[Gomes – Sudah, laat maar, 57a] 


Rechts: 44-46 Buccheri. Ongeveer de plaats van Toko Bombay, Dames Modemagazijn Wassiamull Assomull & Co. 

Ciska heeft weer iets beleefd op Pasar Baroe. Duitsche matrozen gaan een Bombay-winkel in en uit en spreken Engelsch om verstaan te kunnen worden. Een katjong die de vreemde uniformen ziet, hoort 't en zegt tegen een andere katjong: 'Apa goa bilang, Amerika datang'. (‘Wat ik zeg, Amerika komt’).
[Jansen – In deze halve gevangenis, 84] 


Rechts: 52-58 – Van “Ratu Busana” tot “Sinar Terang” ongeveer de plaats van Toko de Zon, Dames-, Heeren- en Kinder Modemagazijn.

We gaan naar Pasar Baru, en werkelijk, dat is bijna ‘net als vroeger’, een enorm gezellige winkelstraat. Maar ik weet nu wel wat mijn lust of onlust bepaalt: hier worden geen auto’s toegelaten, dus je kunt op je dooie gemak gaan wandelen een kijken en de straat oversteken en er is niet dat afgrijselijke verkeerslawaai. Mijn vergelijkingsmateriaal tussen vroeger en nu blijkt steeds eenvoudiger, en hoe ego-centrisch!
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 225] 

6 September 1932. Ziezo, net van den Pasar Baru terug. Ik heb het land aan boodschappen doen, ik snap niet wat mijn moeder daar nu voor leuks aan vindt. Wim moest een broek hebben, en dus gingen we eerst naar Toko de Zon, waar we zoo ongeveer drie kwartier zijn geweest. Daarna naar den Japanner, Toko Yamato, waarvoor weet ik niet meer.
[Haasse – Krassen op een rots, 12-13] 

… de levensmiddelenwinkels en warenhuizen, zoals Toko de Zon; wanneer mijn moeder dáár inkopen deed, dronken mijn broer en ik de ene beker ijswater na de andere aan een electrisch gekoelde fontein, de speciale attractie van die zaak. Ik wachtte ook graag in een tweedehands-boekwinkel daar in de buurt; tussen de planken met stapels en rijen stoffige en veelal uit-elkaar-hangende banden had ik geen besef van tijd.
[Haasse – Zelfportret als legkaart, 130-131] 

Er blijkt altijd wel iets te bestellen of te zoeken in de winkels van de Japanner en de Bombayer, bij de drogist of het warenhuis Toko de Zon.
[Haasse – Sleuteloog, 65-66] 

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Toko de Zon

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Toko de Zon BovenverdiepingBovenverdieping.

Johanna (‘Jos’) Masdani-Toemboean: Het was een opwindende tijd voor ons jongeren. Ik moet ook lachen als ik er aan terugdenk. Als ik naar politieke bijeenkomsten wilde gaan vroeg ik onze strenge directrice altijd of ik boodschappen mocht doen in de winkelwijk Pasar Baroe. Dat vond ze goed. Ik had ook altijd een pakje met boodschappen bij me dat ik nooit gebruikte en dat als voorzorg diende voor het geval ze wilde weten of ik ook iets had gekocht. [Verboden voor honden, 34-35] 


Links:
69 Ratan Sports, ongeveer de plaats van Ice Cream Palace en Banketbakkerij Luilekkerland.

Deze ‘snoephuizen’ en ‘luilekkerlanden’ worden druk bezocht in de voormiddag. De percelen op Pasar Baroe zijn er eigenlijk te smal voor, Zodat men in ‘Luilekkerland’ soms als haringen in een ton gepakt zit.
[Walraven – Eendagsvliegen, 295-296] 

De dames hier hebben een aanzegging gekregen dat ze niet meer in Toko Oen en Luilekkerland mogen komen.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 227-228] 


Rechts:
80-82 Matahari is ongeveer de plaats van Modemagazijn Toko Europa.

Intusschen zag het er met de damesmode treurig uit.
De bébé, een afgrijselijke jurk voor volwassenen van de vrouwelijke kunne, deed haar intrede in Indië, en maakte van elke jonge en oude vrouw een onooglijk wezen.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 192-193] 


Rechts: 104 Probitas (waarschijnlijk de plaats van Mode Atelier Tiong Ho).

“Is ze nog altijd bij die modiste op Pasar Baroe?“
"Ja. Och, ze heeft 't daar goed, hè."
"Hoeveel krijgt ze daar ook weer?"
“Tien gulden."
“Schandelijk betaald. 'n Goeie baboe verdient nog meer."
“Naar ze is 's avonds vrij."
[Ido – De paupers, 24] 


Links: 119 Lee le Seng – “1873”; een vooroorlogs pand.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Lee Ie SengNu kantoorartikelen maar voor de oorlog was Lee Ie Seng een winkel voor “provisiën en dranken”. In die tijd waren op Pasar Baroe, voor zover bekend, twee winkels voor kantoorartikelen – anders genoemd: Handel in kantoor en school-schrijfbehoeften – gevestigd: op nr. 30 de Firma. A.B.G. en op nr. 75 Nam Sin.

Het is een schrift zoals we er altijd kochten bij Toko Nam Bie, een rijk gesorteerde Chinese kantoorboekhandel op Pasar Baroe.
[Haasse – Sleuteloog, 130-131] 

De Chinees toont in alle opzichten een zeldzame volharding, als het geld verdienen aankomt. Hij is matig, arbeidzaam en niet veeleischend, en brengt het daardoor verder dan menig ander, die rijker begaafd, meer ontwikkeld en beter opgevoed, de voor Indië zoo noodzakelijke eigenschappen, volharding en soberheid mist. De Chinees pakt alles aan wat hij krijgen kan – of ’t zijn vak is of niet, hij probeert het tenminste. In een woord hij is alles en is overal.
[Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 108-112] 


Links:
127 de plaats van Sigarenhandel Toko Elite.

Een typische kijk op zijn mentaliteit geeft me ook zijn verzuchting, dat hij alle Chineezen graag zou afmaken, omdat ze listige uitzuigers zijn. (Hij wist van een tokohouder op Pasar Baroe een pakje cigaretten tegen de dubbele prijs los te krijgen en zorgde er toen voor, dat de voorraad in no time door passeerende soldaten tegen de vooroorlogsche prijs werd leeggekocht.).
[Jansen – In deze halve gevangenis, 8-9] 


Rechts: Voormalig hoekpand (Djamoe Industrie, Tjap Portret Njonja Meneer Semarang).

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Njonja MeneerOp Pasar Baru brengt Jopie op haar beurt mij naar een winkel waar je vermageringskruiden kunt krijgen, tjap Portret Njonja Meneer. Het is de galiang singset die in Bandung ook al voor me is gekocht, maar hier zijn het pillen in plaats van poeders.
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 231] 

Kortom er zit een heel bijzondere en uitgebreide therapie aan vast, die geloof ik nergens in medische boekwerken vastgelegd is, maar die op de een of andere wijze toch wel zeer doeltreffend moet zijn, want Tante Koos en haar vriendinnen, alsmede alle Indische en Indonesische dames die ik ken en die er verkapt of openlijk aan doen, zijn gezond of in elk geval nooit langer dan twee dagen gammel.
[Robinson – Piekerans II, 17] 


Rechts: NO-hoek van Pasar Baru (Kouwe hoek).

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Kouwe hoekOver die tatouage duldt Oom Djing geen grapjes. Die is de ‘arsenic’ van zijn ‘old lace’. Maar voor alle andere zaken heeft hij een ruim hart, een royale verdraagzaamheid en een gulle lach. Vooral als hij achter een bel koffie zit. De ‘kouwe hoek’ op Pasar Baru en haar directe omgeving. Krekot en Sawahbesar heeft Oom Djing in zijn zak. De hele dag kan hij daar rondzwerven en hij kent talloze verkopers, betjakvoerders en straatslijpers bij naam.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 61-62] 

Als je bij Wie Sin aan de Kouwe Hoek zit en je laat je piekeraarsoog dromerig de steeg oversteken naar Sin A (denkend aan zijn pauw hi tja tito, die al zo lang te duur geworden is), dan moet je wel zijn uithangbord zien, waarop staat: restaurant Sin A, Pasar Baru Lost. Dat klinkt vreselijk somber.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 68-69] 

Op een dag was hij weg. Nooit heeft iemand hem meer teruggezien. Didi wachtte drie jaar op hem. Als ik haar op de hoek van Pasar Baroe zag staan met die kleine Teddy van haar, kijkend en wachtend, was ik ziek van ellende. Ze werd ook gauw lelijk.
[Mahieu – Verzameld werk, 51] 


Tegenover Jl Pasar Baru: Winkelcentrum.

De driehoek die de Jl Krekot Bunder met de Jl Samanhudi maakt en waarbinnen nu een groot winkelcentrum ligt, die driehoek is aangelegd als bastion in de defensielinie van Van de Bosch.

Politiebureau Sectie III

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Politiebureau Sectie III

Het nieuwe Commissariaat van Politie op Krekot tegenover Pasar Baroe is onlangs voltooid. →
[Het Indische Leven, 9, 259]

Het politiegebouw [Politiebureau Sectie III] op Krèkot tegenover Pasarbaroe staat binnen een bastion dezer geprojecteerde linie. [Oud Batavia I, 444-445] 

Verder is Kemplang gewoon een badjingan first class, beurtelings chauffeur, kaartjescontroleur, verkoper van gouden tandschuifjes, makelaar, militair, mandoer, tot moendoer in het arrestantenhok van Seksie Tiga, waar hij negen van de tien wandelingen op Pasar Baru met een onvrijwillige opsluiting beëindigt.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 147] 


Links: Jl Samanhudi, vroeger genoemd Pintoe Besie. Aan het begin van deze straat lag, op nr. 4, bioscoop “Globe”.

De tweede voorstelling van de bios is ook in de Krekotbuurt op zaterdagavond altijd stampvol, Hendrik zit maar te zweten maar laat mijn hand niet los en stuurt die waar hij hem hebben wil. Daarna gaan we een uurtje dansen, meestal in het Prinsepark, nooit in Des Indes waar de sjieke lui komen. Zover krijg ik hem nog wel.
[Ferguson – Hollands-Indische verhalen, 48-49] 

's Middags met Koyama naar Globe waar een film over de val van Singapore wordt vertoond in al zijn dramatische werkelijkheid. De enorme vitaliteit waarmee de Japanners iedere terreinhindernis overwinnen, zware kanonnen door modderkuilen trekken, noodbruggen slaan en door moerassen waden is goed weergegeven.
[Jansen – In deze halve gevangenis, 213-214] 


Ga rechtsaf:
Jl Samanhudi (Pintoe Besie).
Schuin rechts: zicht op Gereja Pniel.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Haantjeskerk 2Hervormde, Nieuwe Kerk of 'Haantjeskerk’. (1913-1915, Cuypers - Hulswit)

Na het herstel van het Nederlandsch gezag is de Maleische dienst hervat. De laatste Predikant der Maleische gemeente was Dr. W.R. van Hoëvell, benoemd in 1837, ontslagen in 1848. Daarna vinden wij een Maleischen dienst in een huis op Noordwijk. Anno 1856 werd daarvoor de kerk achter Pasarbaroe gebouwd, de zoogenaamde “Haantjeskerk”. [Oud Batavia II, 244-245] 

Voor WOII had Jakarta naast deze kerk nog drie Hervormde kerken. De Buitenkerk [Jakarta 3], de Willemskerk [Jakarta 7] en de Nassaukerk [Jakarta 10]. De enige gereformeerde kerk was de Kwitang kerk [Jakarta 9].

Om eenig denkbeeld te geven van den omvang van het werk moge hier eerst volgen een opsomming van de thans in Oost-Indië werkzame Nederlandsche Protestantsche Zendingscorporaties (in volgorde van het jaar van ontstaan). [Indië, geïllustreerd weekblad -7, 379-380]


Steek Jl Samanhudi over.
Ga de (smalle) Jl Pintu Besi I in (Gang Tepekong).

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Gang TepekongIn de kleine, donkere badkamer van John's huis, dat achter Pasar Baroe lag en uitzicht had op een sawah met hier en daar oude Chineesche graven, waren Nini en Dal bezig zich te kramassen. Zij hadden niets anders aan het jonge, welgevormde lijf dan een sarong, die onder de armen even boven heur boezem was vastgedraaid in een knoop. Heur weelderig, lang, zwart haar hing los en was zoodanig langs een zijde van het hoofd neergelaten, dat zij het gemakkelijk wasschen konden boven een aarden kom, met inktkleurig water gevuld. Dit water was een atreksel van gebrande marang. Op den rand van den mandibak stonden twee kleinere, witte kommen gereed, vol bloemenwater; er dreven kenanga's, melatti's en rozenblaadjes in.
[Ido – De paupers, 91-92] 


Ga, na enige tijd, rechtsaf: Jl Lautze
(Chineesche Kerkweg).

Rond 1920 was dit gedeelte van de stad, ter weerszijde van de Chineesche Kerkweg, nog onbebouwd. Het was een drassig gebied, waar de oude loop van de Ciliwung verschillende moerasachtige gebieden had doen ontstaan. Men vond het toentertijd een geschikte plaats voor o.a. de “Pestbarakken” en de “Bedelaarskolonie”.

Links: De Chinese tempel: Vihara Buddhayana – Wang Kap Sie.

Sentiong

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Klenteng Sentiong

Klenteng Sentiong – tussen 1665 en 1682 als woonhuis met de naam Goenoengsari gebouwd door Pieter van Hoorn en verbouwd door zijn zoon Joan van Hoorn.

Het was tamelijk vroeg in de morgen, toen wij per taxi Gang Sentiong inreden om te gaan naar het oude landhuis van Frederik Coyett, nu een Chinese klenteng. Gelukkig maar, dat een Chinese klenteng is! Ware dat niet zo, het zou reeds lang niet meer bestaan. In Batavia is eigenlijk alleen datgene over – wijlen Dr. De Haan heeft het vele malen geschreven! – wat niet kòn verdwijnen, omdat het eigendom was van het Gouvernement, of omdat men er een bijgelovige, dan wel een eenvoudig gelovige verering voor had. Al het andere is gevallen onder de hamer van de sloper, of is versjacherd door geldzuchtige lieden.
[Walraven – Eendagsvliegen, 285] 


Vervolg de Jl Lautze.
Ga bij de kali linksaf: Jl Kartini Raya ( Kartiniweg).
Links: SMK Kartini.

Kartinischool

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Bataviasche school

De Bataviasche school werd op 11 Januari 1914 geopend door eene bij Gouvernementsbesluit van 21 Nov. 1913 als rechtspersoon erkende Vereeniging […].
Een eigen schoolgebouw was nog niet verkregen. [Nederlandsch Indië oud & nieuw-1, 308] 

Hollandsch-inlandsche school voor meisjes met fröbelschool (1918, arch. A.D. Evenhuis).
Een bouwtekening is te zien op de vaste expositie van het Tropenmuseum in Amsterdam.


Ga de Jl Kartini terug en linksaf: de brug over de Saluran Ciliwung over. (Goenoengsahari kanaal)

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Goenoengsahari kanaalWeliswaar reed deze eerste betja tenslotte van de Kartiniweg af het Gunung Saharikanaal in, maar de inzittenden verdronken nèt niet en als reclamestunt hielp dit ongeval de algemene namaak te bespoedigen.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 123-124] 

Waren onze middagen niet gevuld met spel of met strooptochten in groter verband, dan stelde Lip veel prijs op een middag vissen voorbij de sluis van Gunung Sahari. Dat was dan de middag van geestelijke verdieping van Lip. Ik moest een boek meebrengen, hij zorgde voor de hengels.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper II, 274] 


Ga linksaf: Jl Gunung Sahari Raya (Goenoeng Sahari) en via de voetbrug naar de overkant.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Goenoeng Sahari

Goenoeng Sahari [1925] → 

Een kleine jongen liep over Goenoeng Sahari in de richting van Antjol, dus in de richting van de zee. Het was bijna middernacht en de weg was verlaten. Er waren maar weinig gaslantaarns aan deze straat, die liep langs een gekanaliseerde rivier, aan de overkant waarvan slechts klappertuinen waren en een enkele, doodstille kampong met hoogstens een rood oogje van een olielamp, waar een garnalenvisser zich aan het uitrusten was voor zijn nachttocht.
[Mahieu – Verzameld werk, 291] 

Hoogstens maakten we korte uitstapjes naar het achter Pasar Baroe gelegen Goenoeng Sari, waar het huis van Wasito lag, ergens in een lange rij van vermoeid uitziende, slecht onderhouden Indische huizen met boomrijke erven. We gingen er nooit binnen.
[Zikken – Landing op Kalabahi, 104-105] 

 

Facultatief: ruim 800 m. v.v. in noordelijke richting.
Rechts: nr. 24 “Isuzu”. Het huis van Robinson is niet meer aanwezig.

Zo heb ik als knuppeltje van vijf stiek hoog met twee grote kameraden, Nono Leidelmeyer en Edmond de Rochemont (een naam die geurde als de Graaf van Monte Christo, maar Etje zelf niet), een toiletvlot losgemaakt aan Pasar Baru Oost en zijn we fier de rivier afgevaren, met Edmond in het w.c.-tje als de Ruyter op de campagne voor Chatham, Luisterrijk meneer. Toen we langs ons huis voeren, Gunung Sahari 23, hurkte ik neder in het lavabotje en loerde angstvallig door reten in de kadjang naar ons huis, maar niks geen onraad hoor.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 9-10] 

... Mevrouw komt trouwens in de achtergalerij / en kijkt naar de vreemde sinjeur die / al terugkomt van zijn sentimental journey / en stamelt van ‘Ik dank U wel. Dat was voor mij / (een armgebaar), ziet U, eh, ik bedoel ...
[Robinson in: Indië – Indonesië, 85-86] 


Ter hoogte van de voetbrug lag de Modelslagerij van Jenne.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Modelslagerij JenneDe eerste nieuwe grote vriend in mijn cocon was dus Mijnheer de Dood. Hij leefde ook in de opgezwollen krengen van verdronken dieren, die in de kali bij ons huis voorbij dreven. In de kudden dodelijk vermoeid en triest loeiend vee, die langs ons huis gedreven werden op weg van de haven naar de enorme modelslagerij van Jenne. Ja, het was een vreemde, bizarre vriend, Mijnheer de Dood.
[Mahieu – Verzameld werk, 12-13] 

Jenne & Co – Fabrikanten van zuivere voedingsmiddelen
Een der vultafels. →


Maak
onder aan de trap een U-turn en ga de Jl Gunung Sahari Raya in zuidelijke richting.
Links: Jl Gunung Sahari VI (Goenoeng Sahri Binnen).

Op het eind van deze straat ligt een plein. Rond dit plein lagen de Vroedvrouwenschool met een internaat en “Palang Doewa”, de I.E.V.-Vrouwenkliniek van de vereniging “De Twee Kruisen”. Maar het plein wordt nu omzoomd door woonhuizen.

De doktoren kunnen haar hier slechts tot vroedvrouw opleiden, die onder toezicht van een dokter werkt. En 't maakt in de oogen van ons helaas voor groote idealen en verheven denkbeelden weinig vatbare volk, dat alleen glans en glorie eert, groot verschil of ze zich hier of in Europa tot accoucheuse heeft bekwaamd. In Europa gediplomeerd, zou men niet op haar werk neerzien, en zou haar voorbeeld allicht navolging vinden.
[Kartini – Door duisternis tot licht, 129-131] 


Links:
Jl Ankasa (Schoollaan). 150 meter verder lag de noordoost hoek van de defensielinie van Van de Bosch.
Steek de Jl Angkasa over.
Links: “Lamindo Sakti” – grijs pand – tankstation.
Dit is ongeveer de plaats van Goenoeng Sahri nr. 57, in 1919 de woning van J.H.F. van de Wall.

U spreekt nu met Hans van de Wall. De voornamen van mijn zoom, die oudheidkundig ambtenaar is, luiden Victor Ido. lk koos, toen gelijk met zijn geboorte mijn eerste roman verscheen, die voornamen tot mijn pseudoniem. Mijn stoffelijk kind en mijn geesteskind voeren dus denzelfden auteursnaam. Zoo is het nu al bijna vijf en veertig jaar.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd II, 161-162] 

Ik borg het ding in een der onderkastjes van mijn schrijftafel op, achter slot, en was het gauw alweer vergeten, toen ik op een avond – het was heldere maneschijn – terwijl ik met een huisgenoot en een logee in de voorgalerij zonder lamplicht zat ‘klimaat te schieten’, zoals men dat vroeger noemde, opeens muziek hoorde.
[Ido in: Omstreden Paradijs, 135-138] 


Ga rechtsaf de voetbrug over en de brug over het kanaal over.
Recht vooruit: Jl Kelinci I (Gang Horning).

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Gang HorningKen je Gaga? En oma Poet en oma Kobboy? Ken je Tojip Sinting en Tettet? En Sauer Saraber en Oj-oj-Potdomme? Je denkt zeker dat ik gek ben. Zulke namen bestaan niet, denk je. Je bent niet goed wijs. Ga de wereld in en leer! Deze mensen leefden werkelijk. In Gang Horning. Een van de Gang Hornings dan. Want je moet weten dat er vier Gang Hornings waren. Met Romeinse cijfers erbij op de naambordjes ten behoeve van postboden en zoekers die geen tong hebben. Want die vier gangetjes werden bovendien nog gevierendeeld en op dwaalsporen gebracht door andere gangetjes met andere namen.
[Mahieu – Verzameld werk, 132] 


Links: Jl Pasar Baru Timur (Pasar Baroe Oost) met een foto van “zo maar een huis” aan Pasar Baru Timur.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Pasar Baroe OostHet huis stond op Pasar-Baroe-Oost, één van de kleinere Europeanen-woningen, dicht aan de straat gelegen, en meer in de diepte gebouwd, met een smal erf. Ik kan het ook nu nog tussen alle gelijksoortige huizen aan dezelfde weg gemakkelijk terugvinden. Een boom, waarvan ik de naam niet meer weet, met glanzend geelachtig-groene bladeren, zou als oriëntatiepunt moeten dienen.
[Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 23-24] 

Zoals zijn vader het hem gedaan had, zo leerde hij zijn zoons ook op zeer jeugdige leeftijd zwemmen, schieten en jagen. Vlak voor het huis stroomde een bruinachtige kali, waarin pisangstammen, stukken hout, soms ook wel een kadaver dreven. Als het stil was in de trillende hete namiddag, commandeerde hij zijn zoons op. Met ontbloot bovenlijf en met niet meer dan een slaapbroek aan, zwom hij tot midden in de stroom en riep de jongens dan toe zijn voorbeeld te volgen.
[Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 27-28] 


Ga terug over de voetbrug en ga verder langs de Jl Gunung Sahari.
Steek de Jl Gunung Sahari V (Marinelaan) over.
Links: Gugus Tempur Laut. (Het Departement van de Marine.)

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Departement van MarineDe instrukties voor deze schepen – dus ook voor de Van Imhoff – gingen uit van de afdeling Handelsbescherming van het departement der marine te Batavia, welke afdeling de bevoegdheid had haar telegrammen met CZM (Comm. Zeemacht) te ondertekenen. Maar de beslissing over de afvoer van de geïnterneerden zelf lag natuurlijk op het hoogste niveau en daar moest het besluit in principe worden genomen. Men mag aannemen dat dit geschiedde door de goeverneur-generaal in overleg met de prokureur-generaal, de legerkommandant en de CZM, welke laatste in de kommissie 'Zeeverkeer' in overleg trad met de K.P.M., die voor de uitrusting verantwoordelijk bleef, en het departement van ekonomische zaken. 
[Van Heekeren – Batavia seint: Berlijn, 165-166] 

De vlootvoogd verklaart in den Volksraad dat volgens zijn persoonlijke meening een behoorlijke macht van onderzeeërs wel opgewassen zal zijn tegen de ‘nieuwe en beperkte’ taak der vloot, namelijk het opvangen van den eersten vijandelijken stoot. [De Taak, 3, 154] 


Ga rechtsaf: steek de Jl Gunung Sahari over en ga rechtdoor: Jl Sutomo (Schoolweg).
Rechts: aan de overkant van de Saluran Ciliwung: Jl Pasar Baru Selatan (Pasar Baroe Zuid).

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Pasar Baroe ZuidDe jongste en aardigste vrouwelijke koristen hielden gezamenlijk een druk bezocht, zeer gastvrij ‘pension’ in enkele huisjes op Pasar Baroe tegenover den Schoolweg, terwijl de mannelijke een baantje kregen in de meergemelde sigarettendraaierij van Joseph Eli, Boulevard des Italiens no. 11.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd II, 95] 

Op den weg Passar Baroe Zuid vond de Politie een inlander, die in ziekelijken en uitgeputten staat verkeerde. De man werd naar de Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting vervoerd. In Holland sterft niemand van honger; de armsten der armsten kunnen er altijd nog wel iets krijgen om te eten of zich te verwarmen. Te Batavia is het iets heel gewoons, en onze politie heeft het drukker met het vinden en transporteeren van hen, die langs den weg sterven, dan het waken voor de veiligheid der burgerij.
[Het Indische Leven-1-38, 758-759] 

 

[1920] Pasar Baroe Zuid, gezien vanaf Goenoeng Sahari.
Let op de vervuiling van de kali, welke op weg is dicht te groeien.

 

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein SchoolwegHet toeval wilde dat in die tijd aan de overkant van de kali, in de asembomen aan de Schoolweg, veel blekoks huisden, die de straat bevuilden en de voorbijgangers de andere kant van de weg deden kiezen. Een van deze “ooievaars” moest de brenger van het onwelkome zusje zijn. Vóór het zover komen kon, moest deze gevonden en gedood worden (het beest moest natuurlijk op een of andere manier van de andere te onderscheiden zijn!). Op een middag slopen de jongens in hun hansop het huis uit, gewapend met de nieuwe windbuks van Charles. Als veiligheidsmaatregel had ‘Oom’ de hagels onder zijn berusting genomen, maar als je in de loop katjang-idjoe-pitten liet vallen, ging het net zo goed, meende Charles. De expeditie eindigde in een groot fiasco! De blekoks lieten zich noch door de knallen noch door de katjang-idjoe-pitten verschrikken. Zij bleven eenvoudig zitten om hun onzindelijke bezigheden voort te zetten en toonden een ware doodsverachting,
[Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 31-32] 


Links: SMP Negeri 5.

Mulo-school

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Junior highschool

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Mulo school Postweg2015 – Junior highschool (15 – 16 jaar).

Mulo-school Schoolweg. 1919 – BOW, Van Hoytema


Links: SMK 27.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Schoolweg 2De school die Linda en haar adiks bezochten, stond aan de Schoolweg, tussen Pasar Baru en Gunung Sahari. In een gehuurde deleman gingen ze er elke morgen heen. Na schooltijd werden ze er weer mee afgehaald. In die tijd onderging Linda de sensatie van het eerste schoolvriendje.
[Scholte – Anak kompenie, 96-97] 

[G.G.] Van der Capellen legde een nieuwen grondslag voor Indisch onderwijs door de oprichting in 1817 van eene school te Weltevreden. [Indië geïllustreerd weekblad-3, 151] 
Deze school stond aan de zuidzijde van het paleis aan het Waterlooplein. Einde 1818 zakte hij in. Toen is de school aan de Schoolweg gebouwd. [Oud Batavia II, 260] 
Naar deze gouvernementsschool is vervolgens de weg genoemd: Schoolweg.


Steek de Jl Kedung Kesenian (Komediebuurt) over.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein KomediebuurtLinks: Komediebuurt nr. 7 was de plaats van de Bataviaasche Leesbibliotheek – Openbare Leeszaal. 

Hij was lid van de volksbibliotheek tegenover de Schouwburg, waar hij met suffe gelijkmatigheid elke drie dagen een boek geleend had, afgaande op de verlokkelijkheid van de titel. Tussen de zoete romans door was er af en toe wel een zwaar werk bij geweest en menigmaal had de ouweheer Martherus gepoogd zijn vrouw te imponeren door het afsteken van oraties – meestal na het middagdutje bij de kopi toebroek en de pisang goreng – over wijsbegeerte of godgeleerdheid.
[Mahieu – Verzameld werk, 279-281] 

Zondagmorgen 10 dezer [Juni 1928] had nabij den Stadsschouwburg de start plaats van de wielrijders, die een wegren van Batavia naar Bandoeng gingen ondernemen. 11 Deelnemers kwamen binnen den gestelden tijd van 10 uur rijden aan, als eerste F. van Loon en als tweede met slechts 1 sec. verschil, E. Raes. [Het Indische Leven, 9, 1215] 


Links: Gedung Kesenian (Schouwburg).

Schouwburg

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Gedung Kesenian

De toneelvereeniging ‘Ut desint’ heeft voor alle tijden het Bataviaasch publiek aan zich verplicht door den bouw op haar kosten van den schouwburg niet alleen, maar zij maakte zich gedurende haar langdurig bestaan – ruim twintig jaren – zeer verdienstelijk door de burgerij zoowel in dagen van voorspoed als in die van tegenspoed gelegenheid te bieden zich te ontspannen, en zeker ook geestelijk te ontwikkelen in den kunsttempel.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 39-40] 

Een tekort van circa f 6000 op de beschikbare geldmiddelen werd gedekt door eene leening, waarin door den gouverneur generaal Baron v.d. Capellen en eenige handelsfirma’s werd deelgenomen. De werkzaamheden werden zoo spoedig verricht, dat het gebouw ter lengte van 144 en breedte van 60 voet op 7 December 1821 geopend kon worden met de opvoering van ‘Othello of de Moor van Venetië’, gevolgd door het vaderlandsch blijspel ‘De Trommelslager’. [Nederlandsch Indië oud & nieuw-6, 229-236] 

[G.G. Van der Capellen:] in 1820 deed hij den Schouwburg bouwen. [Indië geïllustreerd weekblad-3, 149b] 


Ga de Jl Pos (Postweg) in westelijke richting.
Rechts: aan de overkant van de Saluran Ciliwung: Gestetner.

Aneta

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein ANETA

ANETA: Algemeen Nieuws- en Telegraaf-Agentschap (1920, Reijerse en De Vries). [Het Indische Leven-1-31, 613] 

Telegram – De heer Berretty, redacteur van de Javabode, verlaat dit blad in verband met de oprichting van een Algemeen Indisch Persbureau, waarvan de directie in zijn handen wordt gelegd. [De Locomotief, 21 Februari 1917] 

Die periode was nog lang niet achter de rug toen Berretty zijn persbureau oprichtte en trachten moest in die chaos een weg te vinden die leiden zou naar een monopolie van berichtenlevering. Dat is hem gelukt. Maar men vrage niet wat dat aan geduld, volharding, vindingrijkheid, afwezigheid van scrupules, vechtlust en bedenkelijke streken kostte. Berretty toonde zich tegen de moeilijkheden opgewassen.
[Koch – Batig slot, 186-187] 

Die kranten werden van 1918 af door een en hetzelfde persbureau bediend: het Algemeen Nieuws- en Telegraaf-Agentschap, oftewel Aneta. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11a, 106 noot] 
De positie, die Aneta in Indië inneemt, is een positie van macht[Indië geïllustreerd weekblad-6, 37] 


Links: Gedung Filateli (Kantor Pos Besar Baru).

Oude Postkantoor

Hoofdpost- en Telegraafkantoor Batavia-Centrum. Bouw in 1913 en uitbreiding in 1921 door Van Hoytema.

[1921] Het nieuwe Postkantoor te Weltevreden is eindelijk gereed gekomen en zal dezer dagen in gebruik worden genomen. Het staat op dezelfde plaats als het oude, met de verbouwing waarvan circa 12 jaren geleden een aanvang werd gemaakt. [Het Indische Leven-2-44, 870]

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Kantor Pos

“Bij goeverment ze nemen nu allemaal sjineezen en inlanders. Kijk maar bij de post. Vroeger postzegel, briefkaart, gollandsche commiezen verkoopen, maar nu ..."
“Natierlijk", sprak Krol, 'n stoere Indo, met oogen, die zijn Mongoolsche afkomst verrieden, “dat is immers goedkooper werken. Tjoba, ’n blanda moet minstens vijftig pop traktement hebben, maar zoo’n inlander of zoo'n sjinees, wat kan 't de kerel verdomme, als-tie twintig pop krijg, is-tie tevreden.”
[Ido – De paupers, 62-64] 

Neen, die Inlanders kregen hoe langer hoe meer praats. Was haar laatst niet op het postkantoor het volgende overkomen: een Inlander had tegen haar gezegd (in het Hollands n.b.!): ‘Mevrouw u moet op uw beurt gaan!’. Stel je vóór! Ze had hem direct op z’n nummer gezet; in het Maleis natuurlijk. Echt brutaal werden ze.
[Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 121-122] 


Links: TB – TK – SD St Ursula.

Ursulinenschool

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Zusters

(“Kleine”) Klooster Zusters Ursulinen, R.K. H.B.S. 5j.c., H.B.S.3j.c., M.M.S., Kweekschool en Lagere School. (1932, Taen). De Ursulinen van Weltevreden vestigden zich in 1859, maar traden pas in 1939 – onder zeer zware druk van Rome – toe tot de Romeinse Unie.

Voor wij weer naar de Zandbaai teruggingen, zou ik nog even naar school gaan. Ik was toen zeker wel 8 jaar, want ik was iets te oud voor een beginneling, en mijn lot van herenzoontje dat behoed moest worden voor slechte omgang werd ook hier gehandhaafd: men zond mij naar het Ursulinen-instituut, waar jongetjes boven de tien al te mannelijk geacht werden om te blijven of te worden toegelaten.
[Du Perron – Het land van herkomst, 169-171] 


Rechts: Bocht van de Saluran Ciliwung.

Ciliwung

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Ciliwung

En het allerliefste plekje is geloof ik wel De Grote Wasplaats, zoals mijn kleine clubje van vrienden die plek toen noemde: het stuk oever aan de bocht van de kali achter Capitol. Daar wordt nu lang niet meer zoveel gewassen als in het drill-tijdperk, toen alle mannen toetoeps droegen of “open jé” van drill. Daar stonden toen wel twintig wasmannen in het water met de broeken en de jassen te meppen op de wasplaatsen dat de knopen in het rond vlogen. Daar lagen de oevers vaak geheel wit onder de blekende spreien en beddelakens. Daar baadde de ordinaire straatjeugd en daartussen zag je toch ook wel vaak een net jongetje, al zou je aan de taal die dat jongetje uitsloeg niet zo zeggen. Soms wel een hele tros nette jongetjes, sommige zo bruin dat je ze van straatboefjes niet onderscheiden kon, sommige zo wit als de Witte van Ernest Claes.
[Robinson – Piekerans II, 270-271] 


Ga linksaf: Jl Kathedral (Roomsche Kerkweg).
Links: Gereja Kathedral.

Kathedraal

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Kathedraal

Kathedraal Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming. (1898-1901, door Hulswit naar tekeningen van A. Dijkmans S.J. en gerestaureerd door Han Awal in 1992.)

Daar ik er nog wel iedere Zondag van mijn ouders heen moest en er altijd kennissen waren die mij gezien moesten hebben, nam ik kleine boeken mee om in plaats van mijn gebedenboekje te lezen; een editie in zakformaat van De Ellendigen in zes of acht deeltjes was hiervoor ideaal en onuitputtelijk.
[Du Perron – Het land van herkomst, 263-264] 

De twee torens verschillen en zijn qua bouw geïnspireerd door twee verheerlijkingen uit de litanie van Maria. De rechter: ‘Ivoren Toren’, de linker: ‘Toren van David’. Boven de hoofdingang: “Beatam me dicent omnes generationes”; een tekst uit het Magnificat, “Alle geslachten zullen mij gelukkig prijzen”.


Rechts: Mesjid Istiqlal (1961-1978, Silaban) op het terrein van het voormalige Wilhelminapark [Jakarta 5].
Ga linksaf: Jl Lapangan Banteng Utara (Waterlooplein Noord).

Waterlooplein

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein

Ter herinnering aan Waterloo

Dit alzoo is de strekking van myn schryven, dat ik myn zeer geachte landgenooten wenschte optewekken tot rechtmatige dankbaarheid aan den Heer, die door het schenken van de overwinning te Waterloo (waar de overweldiger werd verslagen door Prins Willem van Oranje den Groote) dankbaarheid aan den Heer, zegge ik, die door het schenken van de Overwinning te Waterloo, ons volk heeft bewaard voor de liederlykheid, waartoe het onmisbaar zou vervallen zyn, als niet Prins Willem de Groote den Overweldiger had verslagen te Waterloo; A.Z. Amsterdam, Juni 1865, Lauriergracht naast 37 en elders.
Dit schetsje van den waanzin waarmee men in ’63 den val van Napoleon herdacht, kan nog altyd dienen tot karakterizeering van ’t leuterparoxisme waaraan een geïdiotizeerd volk zich gaarne overgeeft.
[Multatuli – Verspreide stukken, 68] 

Vlak bij het groote Willemsplein [Koningsplein] in het midden der stad is een tweede groote vlakte, die zijn naam ontleent (waarom ook niet) aan de plaats van Napoleon’s laatste veldslag. Een dergelijke combinatie van twee groote openingen in het centrum eener stad, is stedebouwkundig onverdedigbaar. Niet alleen als ruimteverspilling, maar ook als oorzaak tot onnoodige vergrooting der afstanden tusschen haar verschillende wijken. [Mijn Indische Reis, 32] 


Rechts:
Monumen Pembebasan Irian Barat. Monument Bevrijding van Nieuw Guinea (1962).

Leeuw

ILW Semarang 3 Autorit Ambachtsschool voor Inlanders

… op het plein – eens Waterlooplein, nu Lapangan Banteng, met het centrale autobusstation van de stad – staat in plaats van de mormelachtige Nederlandse Leeuw met Aardbol (ter herinnering aan Napoleons val) een niet minder monsterlijk monument, voorstellende de Mens van West-Irian, die zijn koloniale ketenen verbreekt.
[Haasse – Krassen op een rots, 59-60] 

En weer werd de oplossing gebracht door een soort van politiële actie. Nederland zond versterkingen. Indonesië brak de diplomatieke betrekkingen af en infiltreerde. Nederland zond nog meer versterkingen en toen het geheel op een complete rimboe-oorlog dreigde uit te draaien werd opnieuw van buitenaf ingegrepen. Opnieuw door de Verenigde Naties, maar ditmaal in feite door Amerika, dat de Nederlandse regering wist over te halen het bestuur op Nieuw-Guinea over te dragen aan een door de secretaris-generaal van de Verenigde Naties tijdelijk geschapen gezagsorgaan, dat op zijn beurt enige maanden later dit gezag zou overdragen aan Indonesië. Het eerste gebeurde op 1 oktober 1962, het laatste op 1 mei 1963. De verhouding tussen Nederland en Indonesië was verdwenen. Ze zou opnieuw geschapen worden.
[Alberts – Het einde van een verhouding, 124, 126-127] 

De zaak ging verloren en we weten, dat onze minister Luns de eigenlijke verliezer was. Nu kan men van deze bewindsman een heleboel zeggen, in het bijzonder over zijn Indonesische politiek maar hij wist bliksems goed, wat hij van een verloren positie uit moest doen. In dit geval ging hij zo gauw mogelijk na de overdracht van Nieuw Guinea een bezoek brengen aan Sukarno.
[Alberts – Een kolonie, 122-125] 


Links:
SMP - SMA Santa. Ursula.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Prinses JulianaschoolILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein klooster scholencomplexAchterkant van het klooster en scholencomplex: Prinses Julianaschool (1910, B.O.W.). [Geïllustreerde Encyclopaedie, 1019-1023] 

Zooals reeds vroeger is medegedeeld, zullen de zusters Ursulinen van het kleine klooster te Batavia met het begin van het nieuwe schooljaar een H.B.S. met drie jarigen cursus voor meisjes openen. [De Locomotief, 3 Mei 1910], [De Locomotief, 5 Juli 1910], [De Locomotief, 4 April 1917] 

De oud-minister Loeff verklaarde na zijn bezoek aan het Kleine Klooster dat dit in geen enkel opzicht achterstaat bij dergelijke instituten in Nederland. [De Locomotief, 1 December 1910] 


Links:
Pos Pusat – Central Post Office.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Central Post OfficeWe groeten de dominee en rijden naar het Kantor Pos besar waar ik tot mijn grote tevredenheid en tegen alle bange verwachtingen en voorspellingen in voor mijn betaalcheque 50.000 rupiah krijg uitgekeerd. Een heel bedrag: een minimumloner moet van 24.000 per maand zien rond te komen. De vele werklozen halen dat nooit. 
'Berg maar goed op', zegt de chef die de uitbetaling regelt. 'Kijk uit voor zakkenrollers, die zijn sophisticated, hier in Jakarta.' Ik woon op de Walletjes, waar ze ook erg sophisticated zijn en ik klem mijn dichtgeritste tas stevig onder mijn arm.

[De Vreede – Mijn reis, 22-23] 

NB. Het beeld van een postbeambte met een herenrijwiel en links van de trap een oude brievenbus.


Ga via 2 oversteekplaatsen, rechtsaf: Jl Lapangan Banteng Timur (Waterlooplein Oost).
Links: Kementerian Keuanganri. (Hooggerechtshof van Nederlandsch-Indië.)

Hooggerechtshof

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Hooggerechtshof

Multatuli: Dit is alles zooveel civiel als crimineel, en de vonnissen worden door den raad van justitie te Ternate of in sommige gevallen door het Hooggeregtshof te Batavia gereviseerd en desnoods, zoo als zij het noemen, gecorrigeerd, dikwijls met overwijzing tot Hugo de Groot, of Justinianus, of v.d. Linden en meer dergelijke lieden, die nooit een Alfoer gezien hebben, en dus zeer bevoegde regters zijn. Alweêr God betere het!
[Du Perron – Verzameld Werk IV, 147-148] 

Omdat de Indische wereld eene wereld van geüsurpeerde reputatiën is; omdat Mr. B. De Groot, laatstelijk advocaat-generaal, thans lid van het Hooggeregtshof, jaren lang doorgegaan is voor een erg knap man; omdat niets of niemand tot hiertoe het tegendeel had doen vermoeden; omdat men het naschrijven van een paar volzinnen uit een niet-genoemde bron voor een groot bewijs van domheid houdt; eigenlijk, omdat men hier niets amusanter vindt dan dat een gevestigde grootheid er ‘van langs’ krijgt.
[Huet – Brieven II, 212-213] 


Links: Gedung Keuangan – Departemen Kenangan (Departement van Financiën).

Departement van Financiën

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Weltevreden

Een jaar nadat Daendels Weltevreden had verkocht, werd den 7 Maart 1809 besloten, een nieuw paleis voor den Gouverneur-Generaal te bouwen aan de Paradeplaats. De Luitenant-Kolonel J.C. Schultze, dezelfde die ook de Harmonie heeft ontworpen, maakte de plannen op. Ondanks den nijpenden geldnood ging alles op reusachtige schaal. Het hoofdgebouw was uitsluitend voor den Gouverneur-Generaal bestemd.
Toen het hoofdgebouw reeds gedeeltelijk onder dak was en de beide vleugels half klaar, werd Daendels vervangen door Janssens, die van de voltooiing afzag, op de halfklare gebouwen een atapdak zette en ze verder liet staan zooals ze waren. Dat heeft zoo vijftien jaar geduurd. Eerst in 1826 belastte Du Bus den hoofdingenieur Tromp met de voltooiing ten gerieve van de gouvernementsbureaux, die op Gaanderijenburg of Kantor Baroe zeer slecht gehuisvest waren. [Oud Batavia I, 413-414] 

Hier legde hij ook den grond tot een groot paleis, voor de Gouverneur-Generaal bestemd, welk gebouw reeds kort daarna gestaakt werd, doch onder het bewind van Commissaris-Generaal du Bus voltooid, of liever afgebouwd is geworden, in dier voege echter, dat het binnenste tot de onderscheidene bureaux van het Gouvernement bestemd is geworden, en uit dien hoofde geenszins in denzelfden wijdschen, prachtigen stijl uitgevoerd werd als de buitenzijde.
[Olivier – Tafereelen I, 157-159] 

Aldus heeft men nu een kolossaal en leelijk gebouw gekregen, in zijn witheid blakerend op het kale Waterlooplein. Tot paleis heeft het nooit gediend; thans [1919] zijn de Raad van Indië, de Departementen van Onderwijs en Eeredienst en van Financiën en ’s Lands Depôt van Leermiddelen er in gevestigd. [Indië geïllustreerd weekblad-3, 149a] 


Voor het departement van Financiën stond het beeld van Jan Pieterszoon Coen.

Beeld Coen

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Jan Pieterszoon CoenGezicht op het Waterlooplein met de gedenkzuil [het leeuwtje], de R.k. kerk en het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen.


Ga terug naar het kruispunt Jl Lapangan Banteng Timur / Jl Lapangan Banteng Utara.

Voorbij het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen aan het Waterlooplein moest Hans rechtsaf de Vrijmetselaarsweg in naar zijn school, de K.W.S. Op dat kruispunt scheidden zich hun wegen. Met een lach, een ‘dag’ en een brede armzwaai van Hans … De aanbidding duurde niet langer dan een paar weken, maar Linda werd zich voor het eerst bewust dat een meisje geen jongen was.
[Scholte – Anak kompenie, 96-97] 


Ga rechtsaf: Jl Budi Utomo (Vrijmetselaarsweg).
Links: Kimia farma.

Vrijmetselaarsloge

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Vrijmetselaarsloge

Muziek-, Tooneel- en Sport Vereeniging Concordia Resparvea Crescunt, “C.R.C.”
Na WO II: Hoofdkantoor Pharmaceutische Handelsver. J van Gorkom & Co.
Gebouwd als Vrijmetselaarsloge 'De Ster in het Oosten' (1858, Maarschalk) en tot 1934 als zodanig in gebruik geweest. In dat jaar verhuisde de loge naar een nieuw gebouw aan het Burgemeester Bisschopplein. [Wandeling Jakarta 12].

Dat perceel was erg gunstig gelegen, vlak bij het paleis van de Gouverneur-Generaal te Weltevreden en aan de openbare weg, de latere ‘Vrijmetselaarsweg’. [Vrijmetselarij, 87-88] 

Onder de leiding van de genie-officier D. Maarschalk ging een en ander vlot in zijn werk en zo kon op 26 april 1858 het nieuwe logegebouw worden ingewijd. [Vrijmetselarij, 103] 


Links: P2 KPTK2. 

Ambachtsschool

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Ambachtsschool

1e Gouvernements Ambachtsschool Batavia.

De oprichting in 1886 der Bataviasche Ambachtsschool. [Nederlandsch Indië oud & nieuw-1, 294] 

Het is heel noodig, dat we ambachtsscholen oprichten, maar wees nu niet stom verbaasd, als niettegenstaande ambachtsscholen en niettegenstaande volksonderwijs in alle ambachten en in nijverheid de brave Kromo verdrongen wordt door den singkèk.
Aan rijk worden heeft Kromo een broertje dood.
[Gonggrijp – Brieven van Opheffer, 60] 


Rechts: Kementerian Keuangan.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Algemene RekenkamerWaarschijnlijk het gebouw van de Algemene Rekenkamer. (1928, Rientsma)

Bij het ontwerp van het gebouw moest o.m. rekening gehouden worden met het feit, dat de blinde gevel van het bestaande archiefgebouw, waarvan de hoogte van den topgevel circa 12 m. bedroeg, door het nieuwe gebouw volkomen aan het oog moest worden onttrokken. De oplossing hiervan is gevonden door het maken van een dak met een helling van ongeveer 60º.

Te Batavia wordt hij [Multatuli] al dadelijk – op 15 Jan. 1839, dus 11 dagen na aankomst – geplaatst als klerk bij de Algemene Rekenkamer, aanvankelijk zonder bezoldiging. Maar op 1 Maart krijgt hij een maandelijks traktement van f 80, op 17 April wordt dit verhoogd tot f 125, lang niet slecht voor een jongmens, heet het.
[Du Perron – Verzameld Werk IV, 30-31] 

Op 31 Jan. 1840 werd hij bij de Regering aanbevolen omdat hij “zich door bijzondere vlijt en werkzaamheid heeft onderscheiden, niet alleen, maar ook de onbetwistbaarste bewijzen van vlugheid, doorzigt en kunde, in al hetgeen hem wordt opgedragen, heeft aan den dag gelegd”.
[Du Perron – Verzameld Werk IV, 38-39] 


Links: SMK 1. – “Anno 1906”.

KWS

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Koningin Wilhelmina School

KWS: Koningin Wilhelmina School, Gouv. Techn. School 5 j.c.; 1893, BOW (Hulswit).

In Batavia werd door de loge [in 1865] een ambachtsschool gesticht. De school leidde in het begin technisch kader op voor de suikerfabrieken, maar kreeg later een breder vakkenpakket. Na een aantal jaren [in 1901] is de school aan het gouvernement overgedragen en kreeg zij de naam ‘Koningin Wilhelmina School’. [Vrijmetselarij, 118] 

De nieuwe richting te Batavia zal niet alleen voor Europeesche jongelui toegankelijk zijn. Integendeel heeft, ook bij de voorbereiding van deze zaak in Indië, de bedoeling voorgezeten, dat ook Inlanders en vreemde oosterlingen zullen worden toegelaten en dit ligt mede ook in de bedoeling ten opzichte van verdere speciale vakscholen. Het is het streven der Regeering de deelneming van deze zoo veel mogelijk te bevorderen. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-3, 253] 


Links: SMA 1.

PHS

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Prins Hendrik School

Prins Hendrik School, H.B.S. A 5 j.c. Lit. Ec. Afd. [Geïllustreerde Encyclopaedie, 1019-1023] 

Nadat ik op een zo heel bevredigende manier geslaagd was, ging ik dus naar de H.B.S. en moest weldra merken dat ik ongeveer idioot was op het gebied van wiskunde. Mijn tekort aan scherpte bij meetkundige vraagstukken trachtte ik te verhelpen door mijn superioriteit in opstellen; ik maakte kleine novellen van mijn oplossingen, die soms langs een grote omweg nog juist waren.
[Du Perron – Het land van herkomst, 265] 


Links: Braakliggend terrein waarop lang geleden de gevangenis stond.

Iets huiselijkers, iets gezelligers bijna, dan die gevangenis op Weltevreden kunt gij u niet voorstellen. Zij bestaat uit een aantal blokken huisjes, die door binnenplaatsen (met gegrendelde deuren svp.) van elkander gescheiden zijn, welke aan drie of vier of meer patienten tot woning verstrekken. Precies een Haarlemsch hofje. Heeft de cipier den toegang voor u ontsloten, dan staat gij aan den ingang van een kleinen tuin, volgeplant met pisang- en andere lage vruchtboomen.
[Huet – Brieven II, 187-188] 

Het boekbinders bedrijf ten behoeve van de landsdrukkerij in het civiel en militair gevangenhuis te Weltevreden gaf ook bevredigende resultaten. De winst bedroeg de laatste drie jaren f 21.000, f 24.000 en f 21.000; het aantal ingebonden boekwerken 564.186, 791.288 en 670.228. [De Locomotief, 19 October 1911] 


Ga rechtsaf: Jl Wahidin I. (Tuin Du Bus I).

du Bus de Gisignies (Leonard Pierre Joseph, burggraaf) geb. 1 Maart 1780 op het kasteel Dottignies (Oost-Vlaanderen), overl. 31 Mei 1849 op het kasteel Oostmalle (Antwerpen), [Geïllustreerde Encyclopaedie, 195] 


Links: (Ter hoogte van rechts nr. 12) zicht op Jl Gunung Sahari Raya nr. 86, tussen Jl Gunug Sahar II en Jl Gunung Sahari III.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein HalkemaGebouw tussen Gang Cornelius en Gang Halkema.

Robert had zijn intrek genomen in het Hotel de Provence, een van de twee groote logementen met verdiepingen op Goenoeng Sari, waar nu laan Halkema en laan Cornelius uitkomen. In de andere gastvrije woning, het Hotel Willem II logeerde en kampeerde het meerendeel der overige leden van het gezelschap, dat druk bezoek kreeg van heeren kooplui, ambtenaren en officieren, en leefde als een vroolijk Fransje. Zij waren vaak hoofdpersonen bij gastmalen en drinkgelagen, die niet zelden op kloppartijen en duels uitliepen.
[Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 23-24] 

J.T. Halkema was in 1861 eigenaar van het Hotel Willem II op deze plaats. [Oud Batavia I, 442-noot] 


Rechts: nr. 12 en de volgende twee huizen waren oorspronkelijk officierswoningen.

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Tuin Du BusEen jaar nadat Daendels Weltevreden had verkocht, werd den 7 Maart 1809 besloten, een nieuw paleis voor den Gouverneur-Generaal te bouwen aan de Paradeplaats.
Men begon met grooten ijver en gebruikte voor de fondamenten de afbraak van het oude Gouvernement in het Kasteel. Toen het hoofdgebouw reeds gedeeltelijk onder dak was en de beide vleugels half klaar, werd Daendels vervangen door Janssens, die van de voltooiing afzag, op de halfklare gebouwen een atapdak zette en ze verder liet staan zooals ze waren. Dat heeft zoo vijftien jaar geduurd. Eerst in 1826 belastte Du Bus den hoofdingenieur Tromp met de voltooiing ten gerieve van de gouvernementsbureaux, die op Gaanderijenburg of Kantor Baroe zeer slecht gehuisvest waren. Achter het anno 1828 voltooide paleis werd in 1829 een plantentuin en wandelpark aangelegd, die mislukten, omdat de planten er niet groeien en de Batavianen er niet wandelen wilden. Dat terrein werd bij Resolutie van 7 April 1829 Tuin Du Bus genoemd. (Ongeveer in 1853 zijn de officierswoningen in Tuin Du Bus gezet.) [Oud Batavia I, 413-414] 


Ga rechtsaf: Jl Wahidin (Sipayersweg).

Aan den Engelschen tijd herinnert de Sipajersbrug, dat is de brug aan het eind van den Sipajersweg, welke weg in 1823 nog geen naam had en genoemd is naar de brug. De pasar voor de Sipajers, de Military Bazar, was waar thans de Loge en de gevangenis staan. [Oud Batavia I, 412 Noot] 


Rechts: Jl Wahidin II (Tuin Du Bus II).

Meer informatie

Aan de linkerkant van deze straat lag de Landsdrukkerij en aan de rechterkant het Instituut Pasteur.

De eigen drukkerij der Regeering verviel daarmee. Maar toen Hunter zeer spoedig overleed, nam zij de zaak over en begon weder voor hare rekening te werken. Deze Landsdrukkerij is op Gaanderijenburg of Kantor Baroe gebleven, tot zij naar het paleis aan het Waterlooplein werd overgebracht, waar zij nog heden is gevestigd. [Oud Batavia II, 286] 

De Javabode heeft van deskundige zijde vernomen dat er reeds gedurende de laatste tien jaren proeven zijn genomen met het thans hier gebruikte inentingsmiddel tegen cholera. [De Locomotief, 18 Augustus 1910] 

De inentingen tegen cholera volgens de methode Kolle, zooals die thans in het Instituut Pasteur te worden toegepast, zijn een middel, waardoor de kans om de ziekte te krijgen, aanmerkelijk minder wordt. [De Locomotief, 2 September 1910] 

Voor het Instituut Pasteur staan op het bepaalde uur de menschen als haringen opeen gepakt. Men moet soms uren wachten voordat men aan de beurt komt om met het choleraserum ingeënt te worden. [De Locomotief, 3 September 1910] 

De Preangerbode verneemt, dat bij een gouvernements besluit van eind December beslist werd, dat de landskoepokinrichting en het instituut-Pasteur naar Bandoeng zullen worden overgebracht. [De Locomotief, 2 Januari 1917] 


Rechts: Kementerian Keuangan, plaats van de Militaire Sociëteit Concordia.

Concordia

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Concoor

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Societeit ConcordiaILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Militaire Societeit

Van de Concoor kan ieder lid zijn, die een salaris van circa ƒ500 geniet en er geen winkel op na houdt. Oorspronkelijk bedoeld als militaire societeit, is langzamerhand het civiel element er ook in toegelaten, wijl de officieren de groote kosten ervan niet alleen konden dragen. Thans is het militair element verre in de minderheid.
[Wermeskerken – Langs de gordel, 55-57] 


Links: Jl Senen Raya.
Ga rechtdoor: Jl Lapangan Banteng Selatan (Waterlooplein Zuid).

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein TamarindeboomenOp het Waterlooplein, in de schaduw der Tamarindeboomen. Men ziet hier een openlucht scheergelegenheid en dito voor restauratie. Evenals de Javaansche scheerbaas hebben zich hier de houders van wandelende gaarkeukentjes neergezet. Aan den overkant verrijst de R.K. kerk. →

De buitenbarbiertjes waren heertjes, die naar hun werk togen met doktersvaliesje of leren handkoffertje in den hand en met een plank onder de arm. Op het plankje was geschilderd “Salon de coiffeur”. Dat bordje werd op de boom gehangen, waar ook het tafeltje kwam te staan met het servet, de scharen, scheermessen, tondeuzes, de crême-potten en de botol-semprot. Een stoeltje erbij, een spiegeltje aan de boom en daar had je het salon. Af, meneer! Spot niet met deze asemboomcoiffeurs.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 159-160] 

Ondertussen keek je – op het Waterlooplein – uit naar de voetbalwedstrijden van Sparta of BVV, naar de voetballende schooljongens, de ravottende kinderen en de verkopers van aroemanis of katjang goreng.
[Robinson – Piekerans van een straatslijper, 161] 


Rechts:
Hotel Borobudur.

Aan de zuidzij van het plein vond men zeven kazernen, met hare smalle zijde naar het plein gewend, de middelste van steen, de andere van hout; daarachter nog zeven houten kazernen. Langs drie zijden van het plein waren officierswoningen, waaronder heele blokken reeds in steen opgetrokken. [Oud Batavia I, 411] 

Nog dienzelfden dag verhuisde ik naar no. 86, in het eerste blok huizen van het 10e bataillon aan het Waterlooplein. Er waren meer officieren dan woningen, zoo luidde het, en daarom had men bepaald dat twee officieren bij elkander moesten wonen. De een kreeg dan huishuur-indemniteit, en deelde dat met zijn contubernaal, tot vergoeding voor de ontbrekende ruimte. Goed.
[Rees - Herinneringen uit de loopbaan van een Indisch officier I, 116-117] 

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein rijtuigjpg klAan het einde van de middag, als het wat koeler werd, kleedde men zich netjes aan en maakte een rit met het open rijtuig door het plaatsje. Er bestaat daarvan nog een foto: mijn moeder wat bleek en tenger onder een toren van een hoed met kunstbloemen, mijn vader correct en martiaal in wit uniform en mijn zusje Bé, die toen een jaar of twee was, als een blonde pop tussen hen in geklemd. Op de bok van het rijtuig een geduldige koetsier met hoofddoek en daar bovenop een strooien hoed, op de achtergrond de baboe en een kinderwagen, waarin ik mijn zuster Let vermoed. Het huis op de achtergrond is waarschijnlijk een van de rij officiershuizen aan het Waterlooplein in Batavia.
[Trekkers en Blijvers, 23-24] 


Ga rechtsaf: Jl Lampangan Banteng Barat (Waterlooplein West).
Links: Op de plaats van de rechter hoek van het gebouw “Kementerian Agama’’ lag het door Van Rees genoemde gebouw.

Aan den kant van het Waterlooplein die tegen het ‘Groote Huis’ ziet, rechts van den breeden weg naar het Koningsplein, stond indertijd een groot houten huis, met pannen gedekt, dat een reeks van jaren door de eerste militaire autoriteit in de afdeeling bewoond maar sedert eenigen tijd afgekeurd was. Ruime voor- en achter-, binnen- en buitengalerijen, een achttal kamers, een groot erf met vruchtboomen, dat zich tot aan de snelstroomende Tjiliwong uitstrekte, een stal voor acht paarden, een breed koetshuis en een menigte bijgebouwen, ziedaar ten naastenbij de woning, die voor hare bestemming ongeschikt was geworden en eerlang zou worden gesloopt.
[Rees - Herinneringen uit de loopbaan van een Indisch officier II, 275-277] 


Links: Driehoekig ‘pleintje’.

Michiels Monument

ILW Jakarta 6 Pasar Baroe Waterlooplein Michiels

De wagen rijdt het vierkant om, westelijk langs het monument van Michiels, temmer van West-Sumatra en vijand van Multatuli.
[Ter Haghe – Iboe Indonesia, 288] 

Dat leelijke, onoogelijke en grappige ding is – ‘de Leeuw van Waterloo’ en wanneer ik iets te zeggen had te Batavia, liet ik die parodie op 1815 per eerste scheepsgelegenheid naar ’t veld van Waterloo brengen en daar diep onder den grond begraven, opdat het niet langer ‘de Koningin van ’t Oosten’zou ontsieren.
Het monument van generaal Michiels, een soort Gothisch-Indisch-Hollandsch gedenkteeken, zou daardoor beter uitkomen dan nu, omdat wanneer men er langs ziet, die groote witte kaars er zoo zonderling bij afsteekt.
[Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 96-97] 


Links op de noordhoek van de zijstraat, de Jl Perwira (Willemslaan), lag het Kantoor Commandant 1e Divisie.

Voorts is de openlegging door de Japanners geëist van de registers van ruim 80.000 krijgsgevangenen en burgergeïnterneerden op Java. Het hoofdkantoor van alle kampen op Java is gevestigd in het huis van de commandant van West-Java aan het Waterlooplein.
[Bouwer – Het vermoorde land, 393] 

“Ik heb hem hier niet bij, mevrouw, maar vraagt u eens aan die juffrouw daar in de hoek: die heeft lijsten uit Siam. O, daar is u al geweest … Hebt u de Philpppijnen al geprobeerd?” Een zwijgend hoofdschudden, en de vrouw, die vier jaar geleden haar man vaarwel had gezegd, ging de Philippijnen proberen – daar zaten ook nog krijgsgevangenen.
[Fabricius – Hoe ik Indië terugvond, 24-26]