Laatste waarnemingen zijn gedaan in 2016.
De wandeling in PDF formaat.
Begin van de wandeling: Jl Keputran (Dinojo) hoek Jl Jasin Polisi Istimewa.
De handwerkslieden woonden in kampongs bijeen, zooals de pottenbakkers in kampong Kepoetran, enz. Van deze belangrijke Inlandsche handwerkconcentraties zijn er niet veel meer overgebleven. [Nieuw Soerabaia, 25]
 Dinojo was een gevaarlijke buurt geworden. Wanneer het donker werd trokken groepen extremisten de straat op. Ze sloegen met stokken tegen lantarenpalen om elkaar te laten weten in welke straat ze waren. Waar blanken woonden werd halt gehouden; ze verzamelden zich voor het huis. De blanken verstopten zich in alle mogelijke schuilplaatsen, maar ze werden altijd gevonden en dan konden ze alleen nog maar hopen dat het niet te lang zou duren...We gingen vroeg naar bed en luisterden in het donker naar het rumoer. Op een avond hoorden we hen komen. Het geschreeuw kwam dichterbij. We vluchtten door de achterdeur naar buiten. Het was volle maan geworden. Verschrikt stonden we in een betoverde tuin. [Gomes – Sudah, laat maar, 76-78] |
Ga rechtsaf: Jl Jasin Polisi Istimewa (Coen-boulevard).
Links: 7 SMA Katolik St Louis (Broederschool).
|
Een groot aantal particuliere lagere scholen, zoowel confessioneele als neutrale, voorziet verder in de behoefte aan lager onderwijs. De meeste van die scholen zijn opgericht in den tijd, dat de subsidieregeling bijzonder gunstig was, zoodat een aantal van deze onderwijsinstellingen beter ingericht zijn en in fraaier gebouwen zijn ondergebracht dan de openbare scholen. Katholieke z.g. Broeder- en Zusterscholen vindt men in de benedenstad, maar ook in de nieuwere wijken. Zoo staan er aan den Coen- (vroeger Anita-) Boulevard en aan Darmo (vroeger gedeeltelijk Koepang-) Boulevard kapitale gebouwen, die zeer bijdragen tot de schoonheid van het stadsdeel. [Nieuw Soerabaia, 334] |
.jpg)
.jpg "Zondag10 Juni [1923] werd de Broeder-school op Darmo geopend,")
NB “1923” – Josefbeeld boven de deur.
Links: SVD – Societas Verbi Divini (Sociëteit van het Goddelijk Woord).
|
|
.jpg)
Links: Gereja Hati Kudus Yesus.
H. Hart.jpg)
[1921] Dezer dagen is aan de Anita-boulevard te Soerabaja de nieuwe Katholieke kerk geopend. De plannen voor het fraaie gebouw werden ontworpen door [H. Estourgie, werkzaam bij] het architecten-bureau Hulswit-Fermont-Ed. Cuypers te Weltevreden terwijl de uitvoering was opgedragen aan den Heer Voets te Soerabaja. In elf maanden werden kerk en pastorie gebouwd. Pastoor Fleerakkers, de energieke pastoor van de nieuwe kerk, toegewijd aan het H. Hart van Jezus, kan zeker met voldoening terugzien op zijn onvermoeiden arbeid: het stichten van dit R.K. Kerkgebouw. [Het Indische Leven, 3-1, 14] Hij herinnerde zich hoe hij naast haar geknield had in de kerk aan de Coenboulevard in Soerabaja. Zij hield van zulke dingen en zij prevelde gebeden met de ogen opgeslagen naar het wit-met-gouden Mariabeeld. Ook hij hield de handen gevouwen, maar de enige die hij aanbad was zij. En hij herinnerde zich zijn triomf dat hij haar toch gewonnen had. Meer informatieIn de vergadering van 11 Februari 1919 werd een ernstig voornemen besproken: het aankoopen van een terrein bestaande uit twee perceelen, het eene gelegen aan den Anita-Boulevard, het andere aan de Van den Boschlaan, samen groot 7.200 m² [Nieuw Soerabaia, 362-363] Toen hij er maar twee kreeg, Marcus en Mattheus, en de reeks dus niet voortgezet werd, had hij dit als een soort contractbreuk van de zijde van God gezien. In het vervolg, wanneer hij langs de kerk op de Coenboulevard kwam, lichtte hij zijn tropenhelm met een koel gebaar. De Apostolische Prefectuur van Soerabaja, met hoofdzetel te Soerabaja, omvattende de residenties Soerabaja, Bodjonegoro, Kediri, Madioen van de provincie Oost-Java en de regentschappen Rembang en Blora van de residentie Japara-Rembang der provincie Midden-Java. De geestelijke verzorging is opgedragen aan de Paters Lazaristen. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I., 856-860] |
| Bij de viersprong van de Dharmo boulevard en de Coen Boulevard riep ik Wim en zijn vrouw toe dat ze verder naar de kazerne moesten rijden. Ik sloeg af in de richting van kampong Kepoetran en ging op zoek naar de woning van de gebroeders Madjoe en Bolang. [Birney – Tolk van Java, 447, 450-451] |
Ga linksaf: Jl Raya Darmo (Darmo Boulevard).
Links: 41-49 TK–SD–SMP–SMA 'Santa Maria'. (R.K. Zusterscholen van de zusters Ursulinen, 1922, Estourgie / Voets).
|
Het groote werk werd in 1923 door 43 Zusters trouw voortgezet voor ruim 800 leerlingen, die op dat tijdstip de Lagere scholen en de andere inrichtingen der Zusters bezochten. [Nieuw Soerabaia, 365] De meeste van die scholen zijn opgericht in den tijd, dat de subsidieregeling bijzonder gunstig was, zoodat een aantal van deze onderwijsinstellingen beter ingericht zijn en in fraaier gebouwen zijn ondergebracht dan de openbare scholen. Katholieke z.g. Broeder- en Zusterscholen vindt men in de benedenstad, maar ook in de nieuwere wijken. [Nieuw Soerabaia, 334] |
.jpg)
Mijn verjaardag valt in Februari. Ik was dus al zes en een half jaar, toen ik naar de eerste klas van de lagere school ging. Uit practische overwegingen kozen mijn ouders de school die het minst ver van ons huis lag. Dat dit een katholieke school was, vonden zij een kwestie van ondergeschikt belang. In de geheimen van Aap, Noot, Mies en van het telraam werd ik dus ingewijd door de nonnen.
Steek de Jl Raya Darmo over via de voetbrug.
.jpg) Wat weet ik nog van die jaren? De alles-overheersende indruk is die van rechte nieuwe pas-geasfalteerde straten in de buitenwijken van Soerabaja, van witte huizen achter palm- en pisangbomen en dichte heggen en gekalkte muurtjes. Tuinen vol kleur van canna's en bougainvillea, en boengoer als verfrommeld vloeipapier in pasteltinten, kembangsepatoe: rode klokvormige kelken met lange meeldraden, hangend tussen het groen als balletdanseressen die in tutu's hoog op slanke benen balanceren. De gloed van de zon op al dat witte en groene en bontgekleurde. Boven alles, verblindend licht, de hemel. De geuren van gemaaid gras en melatti, van overrijpe mangga's en doerians, van trassi en etenskruiden en de rook van houtskoolkomforen, de kookwalmen van warongs langs de weg, de lucht van heet asfalt en kalimodder.[Haasse - Zelfportret als legkaart, 22-23] |
Ga de Jl Raya Darmo in zuidelijke richting.
Rechts: Jl Bintoro (Merkusstraat).
.jpg) Met z’n vieren vormden zij een lief gezin, zoals onder Indo-Europese stand van kleine ambtenaren veel worden gevonden. Zij woonden in de Merkusstraat, te midden van veel stand- en soortgenoten. De buurt was knus en niet erg proper. Hun huis was ook eens witgekalkt geweest, maar nu, na de oorlog en de bersiaptijd, was het erg verwaarloosd, evenals het erf en de pagger. Maar het was er gezellig en ’s avonds klonk er vaak gezang en snarenspel van vriendjes.[Van der Hoogte – Het laatste uur, 98-99] Zij liepen de Merkusstraat uit, de jonge dag in, rank en hoog, zoals zij het leven zouden willen ingaan. Deze dag was het begin van het Grote Avontuur. Het leven was goed, alles was mooi, de huizen, de bomen, de modderige wegen, het tinkelende stoomtrammetje, alles. Zij hadden slechts oog voor elkaar. [Van der Hoogte – Het laatste uur, 102] |
Ga in zuidelijke richting verder op de Jl Raya Darmo.
Rechts: R.S. Darmo. (Darmo Ziekenhuis).
|
[1919] De Vereeniging ‘Soerabajasche ziekenverpleging’ te Soerabaja. Het doel dezer vereeniging is de uitzending uit Europa, de aanneming en opleiding van ziekenverpleegsters, de beschikbaarstelling van ziekenverpleegsters door de vereeniging ter verpleging in particuliere woningen en in andere stichtingen of hospitalen, zoo in als buiten Soerabaja, alsmede de verpleging van alle godsdienstige gezindten in een of meer daartoe in te huren of aan te koopen inrichtingen voor ziekenverpleging. [Indië, geïllustreerd weekblad, 3, 14-15]. [Birney – Tolk van Java, 106-108] |
.jpg)
NB. De aarden wallen tegen het geluid van de weg zijn uit 1922.
Steek de Jl Raya Darmo over bij de oversteekplaats.
.jpg) De opzet van de stad was royaal, met brede verkeersaders en ruime winkelstraten. In mijn jeugd gaf het de indruk van rust en ruimte. De rust is weg, maar de ruimte is toereikend gebleken om de verkeersdrukte aan te kunnen. Nog steeds is er ook op de drukste wegen plaats voor de schaduwrijke angsanabomen en een groene middenstrook, en de huizen langs de vroegere Darmoboulevard en Reiniersboulevard zijn nog steeds herkenbaar ‘Hollands koloniaal’: grote koele huizen met het karakteristieke piramidedak dat als buffer tegen de hitte dient.[Vervoort – Retourtje tropen, 205] Teneinde de dienst zoo vlot mogelijk te doen verloopen en het andere verkeer zoo min mogelijk te hinderen werd overal, waar zulks mogelijk was, de tram op een eigen baan aangelegd; zoo liggen de lijngedeelten Wonokromo-Palmenlaan en Griseesche weg-Tandjong Perak geheel op vrije baan. [...] Alles bijeen werd door de Mij in de aanlegjaren 59.000 m² wegverharding met asfalteering in de stad gemaakt. [Nieuw Soerabaia, 279] Den 15en Mei 1923 werd lijn I, loopende van Wonokromo naar het Willemsplein in exploitatie genomen. [I. Terminal Joyoboyo – Jl Raya Darmo – Jl Sumoharjo – Jl Sudirman – Jl Gubernur Suryo – Jl Tunjungan – Jl Gemblongan – Jl Pahlawan / Jl Kramat Gantung – Jl Kepanjen / Jl Veteran – Jl Jembatan Merah.] [Nieuw Soerabaia, 275-277] |
Ga linksaf Jl Kapuas (Kapuasstraat).
Ga rechtsaf Jl Serayu (Serajoestraat).
Links: 9 – Warga Theosofi “Penerangan”.(Maçonnieke Loge).
.jpg) .jpg) De co-maçonnieke Loge “St. Germain”. De eerste steen van het gebouw werd gelegd op 3 Aug. 1929 door den Z.V. Br. C. W. Leadbeater. De inwijding had plaats op 23 Augustus 1930 door den V. Br. A. G. Vreede, gemachtigde van den Opperraad voor Ned.-Indië. [Nieuw Soerabaia, 369] |
Links: 11 – Gereja Katolik St Bonifacius (Vrije Katholieke Kerk “St. Bonefacius” – 1926, Job & Sprey).
.jpg) .jpg) Het kerkgebouw der Vrije Katholieke Gemeente ligt in een rustgevende sfeer en werd een tiental jaren geleden gebouwd door de Nedam, volgens ontwerp van Job en Sprey,en op 9 Mei 1926 ingewijd door de toenmaligen regionairen Bisschop van Ned.-Indië Mgr. J.L. Mazel. [Nieuw Soerabaia, 369a] |
Ga rechtsaf: Taman Bungkul (Boengkoelpark).
Steek Jl Darmo over en ga linksaf.
Ga rechtsaf Jl Ciliwung (Tjiliwoengstraat).
Links, op de hoek: Jl Darmo 118 (Woning van C. Heringa, Directeur van het Marine Etablissement).
.jpg) Woensdag, 18 maart [1942] Nederlandse marine-officieren vertelden mij, dat de vernieling van de vlootbasis Soerabaia grondig is geweest. Volgens hen is er geen sprake van, dat de vijand de etablissementen voorlopig zal kunnen gebruiken. Alle dokken, waaronder drie drijvende, zijn tot zinken gebracht, een met een torpedojager die in reparatie was, er nog in. Niet minder dan 123 kleine en grotere vaartuigen, die niet tijdig konden wegkomen, zijn in de havenbekkens tot zinken gebracht. Alle werkplaatsen en opslagplaatsen zijn opgeblazen. De Japanners is een grote puinhoop in handen gevallen.[Bouwer – Het vermoorde land, 33] Zondag, 25 september [1942] De marine-etablissementen in Soerabaia zijn nu in Zoverre door de Japanners hersteld, dat zij kunnen worden gebruikt voor de reparatie van vele Japanse oorlogsschepen, die gehavend uit de strijd in de wateren van de Salomons-eilanden komen. [Bouwer – Het vermoorde land, 125b] Het Marine-Etablissement, dat aan den Oedjoeng zijn eigenaardig karakter en levendigheid verleent, is van 1846-1852 tot stand gebracht; [Indië, geïllustreerd weekblad, 7, 219] |
Volgende kruising: Jl Diponegoro (Reiniersz Boulevard).
| Men meende voorts, dat het belangrijke verkeer van de landstreek ten Zuiden van Wonokromo met de stad Soerabaia – in hoofdzaak marktverkeer – niet door de stad zou moeten worden geleid en dat dit verkeer het best door een stoomtram zou worden bediend. In verband hiermede werd een stoomtramlijn ontworpen, welke te Wonokromo van de bestaande lijn zou afbuigen en verder langs Koepang en Passer Toerie, westelijk om de stad loopende, door de Regentstraat aan de bestaande stoomtramlijn naar den Oedjoeng zou aansluiten. Daar in de meeste gevallen bij den aankoop der voor de trambaan benoodigde gronden de eisch gesteld werd, dat door de Maatschappij langs de trambaan een weg voor gewoon verkeer zou worden aangelegd, kwam met de tramlijn buiten de stad om tevens een groote verkeersweg tusschen Wonokromo en het centrum tot stad, waardoor de nauwe stadswegen zooals Toendjoengan, Gemblongan en Passer Besar van het buitenverkeer ontlast werden, hetgeen uiteraard voor het stadsverkeer een groote verbetering beteekende. [Nieuw Soerabaia, 275-277] |
Links: op ± 75 m. Jl Diponedoro 24 Gereja Kristen Jawi Wetan.
.jpg) De “Christ Church” der Engelsche gemeenschap te Soerabaia, gelegen aan den Reinierszboulevard. De eerste steenlegging had plaats op 31 Mei 1930 en de ceremonieele inwijding op 31 Mei 1931. Volgens het “Dedication Handbook”, waarin men meer data en feiten omtrent de “early beginnings of church work in Sourabaya” opgenomen vindt, dan ik hier kan vermelden, is de “total cost of land, building and furniture approximately f 46.000,--“. Het kerkje werd ontworpen door den architect C. Citroen. [Nieuw Soerabaia, 37] |
Steek de Jl Diponegoro over en ga rechtdoor: Jl Ciliwung.
Links: Jl Setail (Setailstraat).
|
[Scholte in: Bersiap, 24-33] |
.jpg)
Uit kampung Pakis waren veel Indo's vertrokken; ze waren naar de stad verhuisd. Ook ik was op zoek geweest naar een ander onderkomen. Ik vond dat in een garage die nog bezet was door een andere vrouw met twee kinderen. Zodra in het hoofdgebouw een kamer vrijkwam, zou Connie die nemen, zodat ik mijn kinderen dan bij me kon halen in de garage.
Ga terug naar de JL Diponegoro en ga daar linksaf.
Rechts: (bij de voetbrug) R.S. William Booth.
|
Eerste steen naast de deur. → [1934] Leger des Heils. Deze organisatie werkt reeds sedert een 40-tal jaren in den archipel. Zij verricht er zendings- en maatschappelijk werk onder alle landaarden en op elk gebied. Bovendien voert zij het beheer over een viertal melaatschen-kolonies. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 758] |
.jpg)
.jpg)
Vrouwen- en Kinderziekenhuis van het Leger des Heils.
Links: R.S. Vincentius a Paolo (R.-k. Ziekenhuis “St. Vincentius a Paolo”, 1934, Taen, Logemann en Nix van Bureau Fermont-Cuypers).
|
Na een hele tijd (misschien wel een uur) kwam ik tot mezelf, en ik zag aan de wand tegenover me een bruin houten kruis hangen. En ik formuleerde bijna hardop: Een rooms ziekenhuis. Ze hebben me naar een rooms ziekenhuis gebracht. Hm, niet zo gek. Je wordt daar goed verpleegd, al zeggen ze dat de nonnen je proberen over te halen om ook rooms te worden. En dat ze je aan je lot overlaten als ze naar de kapel gaan om te bidden. |
.jpg)
.jpg)
1993 →
Ga linksaf Jl Kutai (Koeteistraat).
|
Het kamp ‘de Wijk’ werd begrensd door de volgende straten: Koeteistraat, Tjipoenegarastraat, Ringweg Kembang Koening, Wissestraat, Van Hoornstraat, Patrasstraat, Camphuyslaan en Reinierszboulevard. (Jl Kutai, Jl Cipunagara, Jl Padmo Susastro, Jl Kanwa, Jl Hamzah Fansuri, Jl Amir Hamzah, Jl Chairil Anwar en Jl Raya Diponegoro.) Ik fietste als een razende zonder op of om te kijken, met maar een doel: de wijk te bereiken voor er geschoten werd. |
Ga rechtsaf Jl Opak (Opakstraat).
Ga linksaf Jl Sambas (Sambasstraat).
Ga rechtsaf en meteen linksaf Jl Bodri (Bodristraat).
Ga na bocht naar rechts (de weg heet Jl Susastro).linksaf Jl Pakis Wetan II.
|
[Scholte in: Oost-Indische inkt, 332-333] De huizen zullen ongetwijfeld dichter bevolkt zijn dan vroeger, maar dat is van buitenaf niet te zien. Wat je als blanke toerist helemaal nooit ziet, is natuurlijk de toestand in de kampongs, die tussen de stenen bebouwing onzichtbaar weggewerkt zijn. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 125-126] |
.jpg)
De voormalige rand van
Ga rechtsaf Jl Pakis (Pakisweg) en houd rechts aan.
Ga een bruggetje over en blijf de weg volgen.
Op de viersprong: links aanhouden: Jl Kembang Kuning.
Ga, na moskee rechts, linksaf Jl Kembang Kuning.
Na de brug: links: bloemenstalletjes met zeer beperkt assortiment.
Pekuburan Pakis Kuning (Europese Begraafplaats Kembang Koening).
.jpg) In 1914 werd toen het terrein der tegenwoordige begraafplaats Kembang Koening, groot ruim 150.000 m² tegen den prijs van f 0.20 per m² aangekocht en onmiddellijk daarna een aanvang met den aanleg der nieuwe begraafplaats en den daarheen leidenden toegangsweg langs de Goenoengsarileiding gemaakt. In 1916 werd de nieuwe begraafplaats voltooid en in gebruik genomen. De eigenlijke begraafplaats ligt in het heuvelachtige gedeelte van het terrein, terwijl het daarvoor gelegen lagere en vlakkere deel bestemd werd voor den bouw van een opzichterswoning met kantoor en enkele dienstgebouwen. Ook werd hier [rechts van de toegangspoort] een pendopo gebouwd, bestemd voor het houden van redevoeringen, vooral in den regentijd, waarvan echter zelden of nooit gebruik gemaakt wordt. De aanlegkosten der nieuwe begraafplaats bedroegen, met inbegrip van de koopsom van het terrein, rond f 100.000,--. [Nieuw Soerabaia, 186-187] Zoals de Verordening aanduidt, zijn de Europeesche begraafplaatsen niet alleen bestemd voor Europeanen, doch ook voor “Inlanders en Vreemde Oosterlingen, die het Christendom belijden”, terwijl ook meestal de Japanners hier begraven worden. [Nieuw Soerabaia, 190] |
Rechts: bij de zuil met “E”.
|
[Birney – Tolk van Java, 106-108] |
.jpg)
Monument
Op wegkruising: Monument Burgemeester Dijkerman (1929 – Citroen; NB het engeltje is niet volgens het originele ontwerp).
.jpg) .jpg) ’n Ideale laatste rustplaats voor den man met een warm voelend hart voor zijn medemensch én voor de stad, aan het hoofd waarvan hij zoovele jaren heeft gestaan. Het eenvoudige inschrift onder de beeltenis luidt: “Aan de nagedachtenis van Burgemeester G.J. Dijkerman. De Soerabaiasche burgerij”. [Nieuw Soerabaia, 187] Ir. G.J. Dijkerman. [1885-1929] Op 23 October 1920 benoemde de Regeering hem tot burgemeester, in welke functie hij zeer veel ten bate van de stad heeft gedaan. Dat de burgerij zijn grooote verdiensten op velerlei gebied hooglijk waardeerde, bleek o.a. na zijn overlijden uit de oprichting van monumenten op de begraafplaats en op het Jaarmarktterrein en uit de plaatsing van zijn borstbeeld in de vergaderzaal van het gemeentehuis op Ketabang [Nieuw Soerabaia, 97]. |
Ga op de kruising linksaf.
Ereveld Kembang Kuning: 5028 doden [OGS-40 jaar, 16-19] (1947-51, Gmelig Meijling).
.jpg) Ik loop door en als ik de zee van witte kruisjes zie weet ik het weer, tenslotte ben ik hier twintig jaar geleden ook al geweest. En natuurlijk ligt hij op het militair kerkhof, want was mijn vader immers niet militair? Op de eerste rij vind ik hem, te midden van de zes kinderen Engelbert en naast ene Bronsgeest, R.A.A. Vervoort, zeven jaar oud.[Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 127-128] Ik raak ontroerd door de Last Post-sfeer op dit grote oorlogskerkhof met de onafzienbare rijen witte kruisen en keurig aangeharkte paden. Mijn broertje Robbie ligt op het kinderkerkhof, de kruisen zijn daar wat kleiner dan die van de volwassenen en bij de meisjes is een bloemmotief in het hout gesneden. Jongens en meisjes liggen gelukkig wel door elkaar. [Vervoort – Retourtje tropen, 212-213] Vervolgens gingen Ben de Lima en ik voor de laatste maal naar het ereveld Kembang Koening. Geëmotioneerd liepen we alle graven van onze maten af. [Birney – Tolk van Java, 469]. De Nederlandse regering heeft na de oorlog gesteld dat er in Indië ruim honderdduizend geïnterneerden zijn geweest – vast staat dat de Japanners aan het Internationale Rode Kruis in de loop van de oorlog hebben doorgegeven dat er ca. acht-en-negentigduizend geïnterneerden waren en dat van hen ca. zestienduizend-achthonderd waren gestorven: 17%. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11b, 734-735] |
.jpg) .jpg) |
|
.jpg) .jpg) |
|
| Ter herinnering aan de slag in de Java Zee werd het “Karel Doorman” monument opgericht. Aan de voorzijde van het gedenkteken, dat in 1954 werd onthuld, bevinden zich een drietal bronzen platen, voorstellende: - Schout bij Nacht K.F.M. Doorman; “Ik val aan volg mij” - Het Admiraalsschip van Michiel Adriaanszoon de Ruyter “De Zeven Provinciën”; “De Heeren hebben my niet te verzoeken maar te gebieden, en al wierdt my bevoolen ’s lands vlagh op een enkel schip te voeren. Ik zou daarmee ’t zee gaan en daar de Heeren Staaten hunne vlagh betrouwen, zal ik myn leven waagen” Michiel Adriaanszoon de Ruyter. - De kruiser Hr. Ms. “De Ruyter” die met de Schout bij Nacht en de zijnen op 28 februari 1942 tijdens de slag in de Java Zee ten onder ging. “In eerbied opgedragen aan alle mannen der Koninklijke Marine die niet uit de strijd terugkeerden”. Slag in de Java Zee 27 februari 1942 [OGS-40 jaar, 57] |
| Felix Jans, de man die bij de marine was gegaan omdat matrozen ‘een leuk uniform’ hadden, maakte de ellende van nabij mee. ‘Die angst toen we uitvoeren’ – hij liep wacht aan boord van de Kortenaer – ‘echt ik wens het niemand toe.’ Op het moment van ons gesprek was hij de laatste overlevende van de Slag in de Javazee. ‘Wij waren kansloos.’ [Reybrouck – Revolusi, 172-173] |
|
Op 26 februari [1942] wist [Admiraal] Helfrich door luchtverkenning dat de gebruikelijke Japanse convooien Java naderden. Hij was zich bewust dat het resterende Geallieerde eskader onder Doorman een ongelijke strijd tegemoet ging. Abda-Command was opgeheven. Wavell had Java verlaten, wat daar nog restte aan Amerikaanse viermotorige bommenwerpers (van die ‘Vliegende Forten’ waren in januari en de eerste helft van februari 61 onder grote moeilijkheden naar Java overgevlogen), was op Australië teruggevallen en moderne jagers waren er nauwelijks meer. De Combined Chiefs of Staff (het hoogste Geallieerde militaire college dat eind december door Roosevelt en Churchill in het leven geroepen was) hadden evenwel instructie gegeven, Java tot het uiterste te verdedigen – Helfrich gaf op 26 februari Doorman bevel aan te vallen.In de nacht van de 26ste op de 27ste kon Doorman de Japanners in de Javazee niet vinden. Hij keerde naar Soerabaja terug maar liet de stevens weer wenden toen hij in de middag van de 27ste vernam dat zich Japanse marine-eenheden in de Javazee bevonden (de Japanners hadden daar hun invasie-convooien een dag opgehouden). Het kwam toen in de namiddag en avond van de 27ste tot de Slag in de Javazee waarbij Doormans eskader: twee Nederlandse kruisers (de ‘De Ruyter’ en de ‘Java’), een Amerikaanse, een Engelse en een Australische kruiser alsmede negen torpedobootjagers (waaronder, behalve twee Nederlandse, vier Amerikaanse waren die nog uit de eerste wereldoorlog dateerden), het moesten opnemen tegen een Japans eskader dat twee zware en twee lichte kruisers alsmede veertien torpedobootjagers telde. De enige schade die de Japanners leden, was dat een van hun torpedobootjagers een treffer kreeg waardoor de vaart tijdelijk verminderde – Doormans eskader daarentegen werd praktisch vernietigd: alleen de vier stokoude Amerikaanse torpedobootjagers die, nadat zij al hun torpedo’s verschoten hadden, de strijd hadden mogen afbreken, wisten, zonder ontdekt te worden, Australië te bereiken. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 9, 278-280] En men zou de vloot, die men in de Java-zee liet ondergaan, heel wat nuttiger hebben kunnen gebruiken om de transporten te beveiligen waarmee men de Europeanen en misschien ook andere delen van de bevolking van Java naar Australië zou hebben kunnen overbrengen.[Kadt, de – Indonesische tragedie, 59-60] |
| De Slag in de Javazee hield de Japanse opmars niet tegen, maar zorgde ervoor dat de Japanse invasiemacht één dag later dan gepland Java bereikte. Met zo’n schamel resultaat moet de vraag worden gesteld of admiraal Helfrich er niet beter aan had gedaan de beschikbare schepen naar veilige wateren te sturen, bijvoorbeeld naar Australië of Ceylon, om daar te wachten tot de tijd rijp was voor een geallieerd tegenoffensief dat vele malen serieuzer kon worden dan deze onzinnige zelfmoordmissie, die meer van laat-koloniale tros dan van militaire realiteitszin getuigde. Java niet zonder slag of stoot gewonnen geven? Tja. Er is een punt waarop gezond eergevoel een vorm van destructieve waanzin wordt. Het is niet door een krankzinnige operatie ‘Slag’ te noemen, met hoofdletter en al, dat het roemrijke zeeverleden van een land herleeft. [Reybrouck – Revolusi, 172-173] |