Surabaya 3 – CBZ - Embong-wijk - Tegalsari

Rechts van de ingang lag het “Opname-, directie en administratiegebouw”; links het “Klassepaviljoen”.

Helaas is wederom uit bezuinigingsnoodzaak het klassepaviljoen, juist centraal in het plan gesitueerd met een basis voor een capaciteit van 80 bedden, teruggebracht tot slechts 48 bedden en een tijdelijke aanbouw voor dienstruimten. Een verminking van het front van het C.B.Z.-complex aan de noordzijde (voornaamste weg) is hiervan het gevolg.
[Locale Techniek-8-2, 61] 

Ik heb hem uitgelegd, wat in het Oosten en in alle havenplaatsen ter wereld venerische ziekten beteekenen en welk een gevaar er ligt in het contact met hoeren. Dat heeft hij noodig, en dat moet hem noodzakelijk gezegd worden! En duidelijk ook, met al de verschrikkingen die in de bijbel ‘het loon der zonde’ heeten. Ik heb hem dat gezegd, omdat ik zijn oom ben en omdat ik alles van die dingen afweet en als ik tijd had gehad, zou ik hem de werkelijkheid hebben laten zien in de Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting van Soerabaia.
[Walraven – Brieven, 226] 

Een dag later fietste ik naar het CBZ, op zoek naar mijn familie. Mijn moeder en Ella verkeerden in een lichte shock. Ina was gewond aan haar rechterarm en linkerbeen. Een van onze baboes had een hoofdwond. Ze mochten een paar dagen in het ziekenhuis blijven.
[Birney – Tolk van Java, 116-117] 

De bijna vier honderd bij haar studeerenden krijgen hun klinische opleiding aan de C.B.Z. te Soerabaja, evenals haar naamgenoote te Batavia een groot, modern ziekenhuis met duizend bedden en waaraan 23 artsen verbonden zijn. [Insulinde, 84-85] 

Een van de patiëntjes ontving in het ziekenhuis briefjes van mannen met boodschappen voor hun vrouwen er op; de briefjes kauwde ze fijn en slikte ze door, nadat ze de boodschappen uit haar hoofd had geleerd – die kon ze na haar herstel overbrengen. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11b, 790-791] 

In 1913 benoemde de Regeering een commissie, bestaande uit Dr. De Vogel (toenmalig Sous-chef van den Burgerlijk Geneeskundigen Dienst), Dr. Noordhoek Hegt (Directeur der Stovia) en ir. Hoekstra (Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs) om te adviseeren omtrent de oprichting van een tweede artsenschool ten einde het aantal jaarlijks af te leveren artsen nog meer te vergrooten. Als resultaat van het advies der commissie volgde in 1913 de opening der N.I.A.S. (Nederlandsch Indische Artsenschool) te Soerabaja en werden Stovia en Nias, volgens eenzelfde plan gereorganiseerd, resp. georganiseerd. [Indië, geïllustreerd weekblad, 7, 72-73] 
De bouw van een politie-bureau en van het hoofdgebouw der artsen-school zijn gegund aan den architect Ligthelm, respectievelijk voor f 64 900 en f 486 100. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-23, 19]. 

Om tot de Nias te worden toegelaten moet men in het bezit zijn van het einddiploma eener Muloschool. Na een zevenjarige opleiding kunnen de abituriënten Indisch arts worden. Zij bezitten dan, althans in Indië, dezelfde bevoegdheid tot het uitoefenen van de genees-, heel- en verloskunde als de artsen, die afgestudeerd zijn aan een der hoogescholen in Nederland. Het aantal leerlingen der Nias bedroeg in de jaren 1929, ’30 en ’31 respectievelijk 286, 291, 317. [Nieuw Soerabaia, 294] 

Het einddiploma van deze school gaat zoover als dat van de Stovia voor haar opheffing: het geeft namelijk volledige bevoegdheid aan de bij haar opgeleide Indische artsen tot het uitoefenen der genees-, heel- en verloskunde in Nederlandsch-Indië. Annex aan de Nias is een S(chool) t(ot) O(pleiding) v(an) I(ndische) T(andartsen). Aan beide inrichtingen, waar artsen worden gevormd, wordt in verband met de eischen, die de practijk in het Oosten aan medici stelt, bijzondere aandacht besteed aan preventieve en sociale geneeskunde. [Insulinde, 84-85] 

De aanbesteding van den bouw der Nederlandsch Indische Artsenschool (N.I.A.S.) te Soerabaja kan binnen zeer korten tijd tegemoet gezien worden. De vertraging in den gang van zaken ten aanzien van dit bouwwerk is te wijten aan de moeilijkheden, die werden ondervonden met de ophooging van het terrein, welke werkzaamheden de aanbesteding moeten voorafgaan. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-22, 233] 

[1927] Zooals wij reeds hebben gemeld, is de verzakking van het hoofdgebouw van de N.I.A.S. in een dusdanig stadium gekomen dat ingrijpen noodzakelijk werd. Men heeft toen besloten palen onder het gebouw aan te brengen, die in den grond geheid moeten worden, hetgeen binnen in het gebouw diende te geschieden. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-30, 236] 

Geheel buiten het drukke stadsverkeer ligt een terrein van dertigduizend vierkante meter de N.I.A.S., de Nederlandsch-Indische Artsenschool, met zijn schitterend ingerichte laboratoria, leslokalen, practicumlokaal, musea en de prachtige aula, waar 400 personen een plaats kunnen vinden. Dit gebouwencomplex dateert van 1923. [Nieuw Soerabaia, 336a] 
De onderstaande motie werd ons ter publicatie aangeboden:
De vergadering van leerlingen der Ned. Indische artsenschool te Soerabaia, gehouden in de aula van het N.I.A.S. gebouw op den 28sten November 1922, gelezen hebbende in de verschillende bladen, dat de bezuinigingscommissie het voorstel zou hebben gedaan om de N.I.A.S. en Stovia samen te smelten in dien zin, dat de N.I.A.S. overgebracht zou worden naar Batavia, aannemende, dat dit bericht gronden van waarheid bevatte,
overwegende, [...] [De Taak-6, 1356-1357] 

Op deze plaats lag de oude Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting. Dat was in 1923 ontstaan door een fusie van het 'Stadsverband' met het op deze plek reeds gelegen Militair hospitaal; een verbouwd landhuis uit de tijd van Daendels. [Locale Techniek-8-2, 60] 
Op 17 augustus 1894 stierf Van der Tuuk in het Militair Hospitaal te Soerabaja aan de gevolgen van dysenterie en de slechte verzorging in Bali. De dokter die hem thuis op het laatst behandelde, vertelde dat hij een glas wilde afspoelen, om de toen al zeer verzwakte Van der Tuuk nog wat te drinken te geven, maar deze verzette zich ertegen en snauwde hem toe: ‘dat glas is nog nooit gewassen!'
[Nieuwenhuys – Tussen twee vaderlanden, 152-153] 

In 1906 werd het Stadsverband overgebracht naar Simpang, waar de gebouwen werden betrokken, waarin tevoren het doorgangshuis voor krankzinnigen was gevestigd; dit lag naast het Militair Hospitaal. Toen het laatste in 1923 werd opgeheven, werden de vrijgekomen gebouwen bij het Stadsverband getrokken, waardoor het een belangrijke uitbreiding onderging. Deze vermeerdering van ruimte was dringend noodig, aangezien de toevloed van patiënten steeds grooter werd. In de zalen lagen de patiënten als sardines in een blikje. Zelfs de zijgalerijen moesten in gebruik worden genomen; daar stonden de bedden der zieken in dubbele rijen opgesteld. Ook verbandruimte kwam men tekort, zoodat onder de afdaken van de barakken provisoire verbandplaatsen moesten worden ingericht om de gewonden nog zoo goed mogelijk te kunnen helpen. [Nieuw Soerabaia, 291-292] 

Van de gewezen administrateur van de Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting te Soerabaia, een Indo-Europeaan wiens leeftijd ik op ongeveer zestig jaar schatte, kreeg ik een wonderlijk verhaal, waarin hij in zijn morele nood zelf scheen te geloven. Hij had een bedrag van f 125.000 verduisterd.
[Koch - Verantwoording, 142] 

De Suikerbond had twee kapitale huizen aan de Juliana-boulevard in de wijk Tegalsari aangekocht. In een daarvan waren de kantoren van de bond en de courant gevestigd, het andere daarnaast was bestemd voor de hoofdredacteur. Het waren woningen met een bovenverdieping, zo royaal gebouwd, dat wij alle vertrekken niet nodig hadden en met die van beneden konden volstaan.
[Koch - Verantwoording, 132] 

De Europese geëmployeerde had en tussenpositie, doordat hij weliswaar in dienstbetrekking ten opzichte van de administrateur stond, doch tegenover het werkvolk optrad als vertegenwoordiger en spreekbuis van die administrateur.
[Koch - Verantwoording, 150]