Laatste waarnemingen zijn gedaan in 2017.
De wandeling in PDF formaat.
Begin van de wandeling: Rumah sakit Dr. Sutomo, Jl Mustopo (Viaductstraat).
R.S. Dr Sutomo ([Nieuwe] Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting, 1938 – Tideman.).
Nieuwe C.B.Z.![]() Rechts van de ingang lag het “Opname-, directie en administratiegebouw”; links het “Klassepaviljoen”. Helaas is wederom uit bezuinigingsnoodzaak het klassepaviljoen, juist centraal in het plan gesitueerd met een basis voor een capaciteit van 80 bedden, teruggebracht tot slechts 48 bedden en een tijdelijke aanbouw voor dienstruimten. Een verminking van het front van het C.B.Z.-complex aan de noordzijde (voornaamste weg) is hiervan het gevolg. Ik heb hem uitgelegd, wat in het Oosten en in alle havenplaatsen ter wereld venerische ziekten beteekenen en welk een gevaar er ligt in het contact met hoeren. Dat heeft hij noodig, en dat moet hem noodzakelijk gezegd worden! En duidelijk ook, met al de verschrikkingen die in de bijbel ‘het loon der zonde’ heeten. Ik heb hem dat gezegd, omdat ik zijn oom ben en omdat ik alles van die dingen afweet en als ik tijd had gehad, zou ik hem de werkelijkheid hebben laten zien in de Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting van Soerabaia. Meer informatieEen dag later fietste ik naar het CBZ, op zoek naar mijn familie. Mijn moeder en Ella verkeerden in een lichte shock. Ina was gewond aan haar rechterarm en linkerbeen. Een van onze baboes had een hoofdwond. Ze mochten een paar dagen in het ziekenhuis blijven. De bijna vier honderd bij haar studeerenden krijgen hun klinische opleiding aan de C.B.Z. te Soerabaja, evenals haar naamgenoote te Batavia een groot, modern ziekenhuis met duizend bedden en waaraan 23 artsen verbonden zijn. [Insulinde, 84-85] Een van de patiëntjes ontving in het ziekenhuis briefjes van mannen met boodschappen voor hun vrouwen er op; de briefjes kauwde ze fijn en slikte ze door, nadat ze de boodschappen uit haar hoofd had geleerd – die kon ze na haar herstel overbrengen. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11b, 790-791] |
Borstbeeld bij de ingang.
[Koch – Batig slot, 139-140] Voor zijn gemoedsrust was het goed dat hij zich tot zijn opbouwende sociale arbeid te Soerabaia en zijn pogingen om eenheid te brengen in het nationale streven kon bepalen. Daarmee had hij succes. [Koch – Batig slot, 142-143] Hij overleed op 30 mei 1938, vijftig jaar oud, en werd te Soerabaia, de stad van zijn levenswerk, begraven. [Koch – Batig slot, 145] |
‘Aan de overkant’: Fakultas Kedokteran Gigi (Nederlandsch-Indische Artsenschool – 1923, BOW Wiemans).
N.I.A.S.![]() In 1913 benoemde de Regeering een commissie, bestaande uit Dr. De Vogel (toenmalig Sous-chef van den Burgerlijk Geneeskundigen Dienst), Dr. Noordhoek Hegt (Directeur der Stovia) en ir. Hoekstra (Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs) om te adviseeren omtrent de oprichting van een tweede artsenschool ten einde het aantal jaarlijks af te leveren artsen nog meer te vergrooten. Als resultaat van het advies der commissie volgde in 1913 de opening der N.I.A.S. (Nederlandsch Indische Artsenschool) te Soerabaja en werden Stovia en Nias, volgens eenzelfde plan gereorganiseerd, resp. georganiseerd. [Indië, geïllustreerd weekblad, 7, 72-73] Meer informatie
Het einddiploma van deze school gaat zoover als dat van de Stovia voor haar opheffing: het geeft namelijk volledige bevoegdheid aan de bij haar opgeleide Indische artsen tot het uitoefenen der genees-, heel- en verloskunde in Nederlandsch-Indië. Annex aan de Nias is een S(chool) t(ot) O(pleiding) v(an) I(ndische) T(andartsen). Aan beide inrichtingen, waar artsen worden gevormd, wordt in verband met de eischen, die de practijk in het Oosten aan medici stelt, bijzondere aandacht besteed aan preventieve en sociale geneeskunde. [Insulinde, 84-85] De aanbesteding van den bouw der Nederlandsch Indische Artsenschool (N.I.A.S.) te Soerabaja kan binnen zeer korten tijd tegemoet gezien worden. De vertraging in den gang van zaken ten aanzien van dit bouwwerk is te wijten aan de moeilijkheden, die werden ondervonden met de ophooging van het terrein, welke werkzaamheden de aanbesteding moeten voorafgaan. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-22, 233] [1927] Zooals wij reeds hebben gemeld, is de verzakking van het hoofdgebouw van de N.I.A.S. in een dusdanig stadium gekomen dat ingrijpen noodzakelijk werd. Men heeft toen besloten palen onder het gebouw aan te brengen, die in den grond geheid moeten worden, hetgeen binnen in het gebouw diende te geschieden. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-30, 236] Geheel buiten het drukke stadsverkeer ligt een terrein van dertigduizend vierkante meter de N.I.A.S., de Nederlandsch-Indische Artsenschool, met zijn schitterend ingerichte laboratoria, leslokalen, practicumlokaal, musea en de prachtige aula, waar 400 personen een plaats kunnen vinden. Dit gebouwencomplex dateert van 1923. [Nieuw Soerabaia, 336a] |
Ga de Jl Mustopo in westelijke richting.
Rechts: 25-27 Gereja Kristen Jawa Wetan.
![]() |
Ga linksaf: Jl Gubeng Mesjid (Goebeng Koeboeran).
Rechts: Stasiun Gubeng.
Links: Moskee en omgeving: Gubengkuburan, de voormalige Kampong Goebeng Koeboeran.
![]() De gamelang klinkt luider, de verschillende instrumenten zijn te onderscheiden; de lichten zijn nu duidelijker zichtbaar. Aan de kampongpoort hangt een lamp en een papieren lantaren – binnen is ’t stil – want de wajang wordt vertoond; de Dalang is aan ’t woord en dan zwijgt de inlander, eerbiedig luisterend. Nu en dan zet de gamelang zijn verhaal kracht bij. De verlichte dessa ziet er in de verte fantastisch uit. Inlandsche mannen en vrouwen, die voor hun van binnen verlichte huizen zitten, zien ons voorbij gaan en rekken nieuwsgierig de halzen uit. – Blanda’s om dezen tijd in hun dessa, dat gebeurt niet dikwijls – wat voeren die in ’t schild? [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 262, 264-266] |
Ga rechtsaf: Jl Banda (Bandastraat) en ga de spoorweg over.
Ga rechtsaf: Jl Gubeng Raya (Goebeng Boulevard).
Zoo ontstonden tusschen 1906 en 1916 de wijken Goebeng, Sawahan, Julianaboulevard en omgeving en de S.S. wijk Patjarkling. Alleen het bouwklaar maken van Goebeng was gemeente-exploitatie. Het land werd in 1908 aangekocht voor den prijs van f 145.000.--. De andere landen werden door particulieren geëxploiteerd volgens door de Gemeente goedgekeurde wegenplannen. [Nieuw Soerabaia, 5-6] De afstand naar de Goebengboulevard was nog geen twee minuten rijden. Ze wees me waar ze woonde, een ouderwets Indisch huis met een kleine voortuin. ‘Je kunt met de jeep niet het erf op. Parkeer hem liever hiervoor, maar denk om de tramrails’.‘Na tien uur rijdt de tram niet meer’, zei ik met dronkemansexactheid, ‘het is nu al halfeen’. [Van der Hoogte – Het laatste uur, 170-172] |
Rechts: Setasiun Gubeng Lama (Station S.S. Goebeng).
Cervantes, vervolgde hij, terwijl hij vast naar het plafond van het Gubeng-station staarde, Cervantes, die mij op dit ogenblik hoort, die mij ziet en mij zonder twijfel gelijk geeft, Cervantes wist dat reeds! Maar die fout van hem... die fout!... |
Ga de Jl Gubeng Raya terug.
Steek, na het kruispunt, de Jl Gubeng Raya over.
Ga de Jembetan Gubeng over (Goebengbrug).
![]() ![]() In verband met het feit, dat de doorvaarthoogte in het midden van de kali zoo groot mogelijk moest zijn, werd het z.g. Gerber-systeem gekozen, n.l. twee overkragende eindtraveeën met een los middenstuk. De architect heeft het idee van los middenstuk verwerkt in de leuningen, die boven dit gedeelte bestaan uit een ijzeren hekwerk, in tegenstelling met die over de eindtraveeën en het overkragende stuk van de Gerber-liggers, welke zeer massief zijn gehouden. De lantaarnpalen moesten groot en fors worden opgezet, omdat het electrische net van de tram er aan moest worden opgehangen, waardoor op de palen een vrij groote trek wordt uitgeoefend. [Locale Techniek-2-2, 5-11] In het midden ligt de dubbelsporige baan van de electrische tramlijn der O.J.S. [Oost-Java Stoomtram Maatschappij]. [Nieuw Soerabaia, 10]. |
Links: Kali Brantas.
Men heeft echter prachtige watergezichten, daar er zijtakken van de Solo-rivier door de stad heenstroomen, en de met palmen en pisangboomen begroeide oevers, waartusschen het breede water stroomt, leveren een heerlijk staaltje op van den weelderigen tropischen plantengroei, terwijl het eigenaardige van dit schouwspel nog verhoogd wordt door de prauwen, die op de rivier varen.
Wanneer men van het kleine stationspleintje de Goebengbrug over rijdt en rechts en links de kali, vóór zich de Simpangsche allée ziet, voelt men zijn hart luider kloppen van vreugde over zooveel schoons. Links herinnert de heldere kali met haar groene oevers en haar boomen en huisjes in het verschiet aan het kleine rivierke met zijn coquette Betuwsche dorpen; vóór ons herrijst de Velperstraatweg te Arnhem. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift –18, 269] |
Rechts: Monumen Kapai Salam; MONKASEL.
Russische onderzeeër uit 1952, in gebruik geweest bij de Indonesische marine.
Recht vooruit en rechts: Jl Pemuda (Simpang) met Surabaya Plaza.
Oude CBZ![]() Op deze plaats lag de oude Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting. Dat was in 1923 ontstaan door een fusie van het 'Stadsverband' met het op deze plek reeds gelegen Militair hospitaal; een verbouwd landhuis uit de tijd van Daendels. [Locale Techniek-8-2, 60] Meer informatieIn 1906 werd het Stadsverband overgebracht naar Simpang, waar de gebouwen werden betrokken, waarin tevoren het doorgangshuis voor krankzinnigen was gevestigd; dit lag naast het Militair Hospitaal. Toen het laatste in 1923 werd opgeheven, werden de vrijgekomen gebouwen bij het Stadsverband getrokken, waardoor het een belangrijke uitbreiding onderging. Deze vermeerdering van ruimte was dringend noodig, aangezien de toevloed van patiënten steeds grooter werd. In de zalen lagen de patiënten als sardines in een blikje. Zelfs de zijgalerijen moesten in gebruik worden genomen; daar stonden de bedden der zieken in dubbele rijen opgesteld. Ook verbandruimte kwam men tekort, zoodat onder de afdaken van de barakken provisoire verbandplaatsen moesten worden ingericht om de gewonden nog zoo goed mogelijk te kunnen helpen. [Nieuw Soerabaia, 291-292] Van de gewezen administrateur van de Centrale Burgerlijke Ziekeninrichting te Soerabaia, een Indo-Europeaan wiens leeftijd ik op ongeveer zestig jaar schatte, kreeg ik een wonderlijk verhaal, waarin hij in zijn morele nood zelf scheen te geloven. Hij had een bedrag van f 125.000 verduisterd. |
Ga linksaf Jl Kayoon (Kajoon).
Links: Bloemen- en plantenmarkt.
![]() Deze borden worden geplaatst bij de zaal, waar het feest wordt gehouden, bij de nieuw geopende winkel e.d. |
Rechts: 42-44 Daikin. (Huis voor Tan Tjwan Bie. 1929, Citroen).
De Simpangsche weg en de Kajoong leggen daarvan reeds getuigenis af, dáár vindt men fraaie huizen, villa’s met erven en tuinen, ofschoon minder grootsch en rijk dan die te Batavia. De afscheiding tusschen de handelsstad en woonstad is ook minder scherp afgebakend, want tusschen fraaie huizen en villa’s schuilen dikwijls Chineesche toko’tjes of kleine gore warongs als proleeten, die zich geneeren omdat zij zich niet op hun plaats voelen bij de aristocratie. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 119-120] |
Ga rechtsaf Jl Embong Kemiri (Embong Kemiri).
Ga rechtsaf Jl Sudirman (Palmenlaan).
Het jongetje lag op het bruine brancardlinnen alsof het sliep. Ik hoorde van een hulpverpleegster dat het in de Palmenlaan onder de baanschuiver van een tram was geraakt. Maar er was geen bloed en het was helemaal niet griezelig. Het magere lijfje was wat opgerold en het gezichtje was bleek en kalm, en met iets van verwondering. [Van der Hoogte – Het laatste uur, 205-206] De voor dien tijd breede Palmenlaan en de rechthoekig daarop geprojecteerde wegen tusschen Kajoon en Lemahpoetro, waardoor rationeele bouwblokken zijn verkregen, het sparen van een flinke open ruimte (het Scheepsmakerspark) midden in de bebouwing, het sparen van grondstroken voor aanleg van afwateringsgoten, maken dat dit plan gerekend kan worden tot de beste, in latere jaren gemaakte plannen. [Nieuw Soerabaia, 17-18] |
“Bambu Runcing” (Scheepmakers Park).
Vrijheidsmonument, voorstellende de bamboesperen waarmee de pemoeda's bewapend waren.
De wreedheid van de pemoeda’s kende geen grenzen. Qua moedwillig sadisme overtroffen ze dikwijls hun Japanse leermeester. Hele gezinnen werden gemarteld en uitgemoord. Kinderen werden met hun hoofd tegen een putrand geslagen tot hun schedels verbrijzeld waren. Meisjes werden verkracht en vervolgens gedood met bamboesperen die in de vagina geramd werden. Hoeveel mensen er zijn omgebracht is moeilijk te zeggen – de schattingen variëren van 3500 tot 20.000.
Zonder bamboe geen Indonesische revolutie. De Japanners hadden honderdduizenden jongelingen geleerd hoe je in een handomdraai van een lieflijk gewas een geducht steekwapen kon maken. Hak een niet al te dikke stam af, scherp hem aan, hard de punt eventueel in het vuur. |
Zuidwesthoek. (Scheepmakerspark 33, Ned. Rode Kruis Oost-Java.).
![]() |
Ga de Jl Sudirman in noordelijke richting.
Ga linksaf Jl Embong Wungu (Embong Woengoe).
Dat door slecht drinkwater épidemiën bevorderd worden, is bewezen en nog slechts weinig jaren geleden werd Soerabaja èn door gebruik van minder goed drinkwater èn door den gebrekkigen waterafvoer, door de cholera geteisterd. Op één dag brak de ziekte soms in twee- of drie-en-twintig woningen naast elkaar tegelijk uit. En niet alleen in de dichtbevolkte benedenwijken woedde die vreeselijke ziekte, maar ook in de achter het residentiehuis gelegen Embong Woengoe, waar de bewoners ook gedurende dit jaar nog ettelijke overstromingen kregen. [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 270-271] |
Rechts: SMP Kristen Petra 2.
... en het mooie gebouw naast het Hoofdkantoor van de Aniem in Embong Woengoe, in welk gebouw de Christelijke Muloschool is gevestigd. [Nieuw Soerabaia, 334a] Dit is het eerste moderne schoolverdiepingsgebouw in Indië met een vrije en een overdekte gymnastiek- en speelruimte boven in het gebouw. Aan de buitenzijde zijn de muren beschermd tegen overmatige zonnebestraling door doorgaande luifels, die een element vormen van de geheele architectuur. [Nieuw Soerabaia, 335] |
Rechts: Kantor PLN – Persero (1931, Ontwerp Job en Sprey, bouw AIA: Asselbergs – Burhoven Jaspers).
Hij stelde verder vast, welke formatie de Striking Force zou aanhouden en welke tactiek zou worden gevolgd als men de Japanners zou ontmoeten, en riep vervolgens laat in de middag de commandanten van alle tot zijn eskader behorende eenheden bijeen in het door de marine gevorderde hoofdkantoor van de Algemene Nederlands-Indische Electriciteitsmaatschappij. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11a, 903-904] |
Rechts: nr. 10.
![]() [Van der Hoogte – Huis in de nacht, 144-145] |
Ga rechtsaf: Taman Apsari (Djoko Dolokstraat).
Rechts: In parkje Arca Joko Dolog.
|
Ga terug naar de Jl Embong Wungu. en ga rechtsaf.
Ga rechtsaf Jl Basuki Rahmat (Kaliasin).
Ga de voetbrug over en ga daarna in zuidelijke richting.
Ga rechtsaf Jl Tegal Sari.
Links: Polsekta Tegalsari (Politiebureau 2e Sectie).
Het was december 1946. Ik was nog altijd agent der 1ste klasse bij de Algemene Stadspolitie, ingedeeld bij de 2de Sectie aan de Kaliasin. Het werk verveelde me en hoewel het contact tussen mij en Truusje was bekoeld, mocht ik nog altijd de politiemotorfiets van inspecteur Van Meeuwen gebruiken: de Harley Davidson met een tweecilindermotor van 1500 cc. |
Ga linksaf Jl Pregolan (Pregolan).
Ga rechtsaf Jl Pregolan Bunder (Pregolan Boender).
Zoo ontstonden tusschen 1906 en 1916 de wijken Goebeng, Sawahan, Julianaboulevard en omgeving en de S.S. wijk Patjarkling. Alleen het bouwklaar maken van Goebeng was gemeente-exploitatie. De andere landen werden door particulieren geëxploiteerd volgens door de Gemeente goedgekeurde wegenplannen. [Nieuw Soerabaia, 5-6] De weg Tegalsari is eenvoudig op bouwblokdiepte van de grens van het land aangelegd, waardoor deze weg een zonderlinge bocht vertoont, welke bocht weder in het belang van een voordelige exploitatie moest worden gevolgd door Pregolan Boender. [Nieuw Soerabaia, 18]. |
Links: 11-15 Het terrein waar het Hotel Pregolan Bunder was gelegen.
We verhuizen onmiddellijk naar een frisse pas geverfde kamer, waar zelfs een tv-toestel staat. De kamer ligt aan de, opritlaan van het hotel, er groeien de mooiste struiken naast. s Avonds gaan we eten in de kleine eetzaal, met zacht ruisende fans, de tafel is perfect gedekt met kommetjes citroenwater voor de vuile vingers, fraaie glazen borden, kunstig gevouwen servetten, vele gerechten met rijst, koffie na. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 116-117] |
Rechts: 34 (Pastorie – foto van de zijkant).
|
Rechts: 36 Gereja Kristen Indonesia.
Deze kerk, gebouwd in de jaren 1920 en ’21 door het architectenbureau Rijksen en Estourgie *], werd in gebruik genomen op Zondag 26 Juni 1921, met een predikatie door den consulent dezer kerk, Ds. D. Bakker, docent aan de opleidingsschool te Djokja. [Nieuw Soerabaia, 360] *] Het architectebureau Rijksen & Estourgie is opgericht in 1930. |
Rechts 46-48 Gereja Kristen Abdiel Eleyon .
![]() |
Ga linksaf: Jl Duryat (Juliana Boulevard).
Links 10 Pia Matahari Territ (Bond van Suiker-Geëmployeerden).
Suiker-geëmployeerden![]() De Suikerbond had twee kapitale huizen aan de Juliana-boulevard in de wijk Tegalsari aangekocht. In een daarvan waren de kantoren van de bond en de courant gevestigd, het andere daarnaast was bestemd voor de hoofdredacteur. Het waren woningen met een bovenverdieping, zo royaal gebouwd, dat wij alle vertrekken niet nodig hadden en met die van beneden konden volstaan. De Europese geëmployeerde had en tussenpositie, doordat hij weliswaar in dienstbetrekking ten opzichte van de administrateur stond, doch tegenover het werkvolk optrad als vertegenwoordiger en spreekbuis van die administrateur. Meer informatie
De ondernemers beduidden de hoger geëmployeerden dat zij hun bondslidmaatschap ongaarne zagen, en geleidelijk traden velen uit. De contributies voor de bondskas en de weerstandskas werden berekend over het inkomen aan salaris en tantième, zodat het verlies van deze leden op den duur een ernstige vermindering van de ontvangsten der bondskas betekende.
[Koch - Verantwoording, 127-129] “Is dat heusch de reden, waarom U voor de Bond bedankte? Of omdat Uw chef U dreigde met ontslag als U langer lid bleef van die zoogenaamd “revolutionnaire vereeniging?” insinueert hij, de ware oorzaak noemend van Plantinga’s desertie uit de Suikerbond. [Ter Haghe – Iboe Indonesia, 144-145] Het staat ook niet deftig vakvereenigingsman te zijn en de baas houdt er niet van. Het schaadt je in je promotie. Ik was lid van de Suikerbond, maar ze hebben het mij van Soerabaia uit verboden. Leden van de suikerbond zijn volgens hun niet waardig inzage van de correspondentie te hebben en daar ik niet tegen de bierkaai kan vechten sedert ik kinderen heb, bleef me niets anders over dan voor den bond te bedanken, zij het dan ook onder protest. [Walraven – Brieven, 103-104] |
Ga linksaf Jl Basuki Rahmat (Kaliasin)
Ter hoogte van de voetbrug liggen rechts: Dunkin Donuts / Jeremy Baby Centre, vroeger lag daar Restaurant “Biet”.
Zelfs het bier is verhoogd met drie gulden per kist van 48 flesschen, kasian voor Oom. Ik was Donderdag bij Biet en die vertelde het, maar hij had zijn prijzen nog onveranderd gehouden, omdat hij vond, dat niemand nog salarisverhooging had gehad, waarin hij volkomen gelijk heeft. [Walraven – Brieven, 498] |