De laatste waarnemingen zijn gedaan in 2015.
Bijgewerkt in september 2015.
De wandeling in PDF formaat
De geheele provincie of Residentie, wordt naar het lustverblijf van den Gouverneur-Generaal, thans Buitenzorg genoemd. De inlandse naam voor dit distrikt is Bogor, en deze is bij de Javanen nog altijd in zwang.
[Olivier – Tafereelen I, 253-255]
Het zij nog even gezegd, dat de naam ‘Buitenzorg’ eene nieuwigheid is. Inlanders noemen de stad nog altijd bij den ouden naam Bogor, dien zij droeg in de roemrijke tijden, toen zij de hoofdstad was van het Hindoe-rijk Padjadjaran.
[De Wit – Java, 199-200]
Begin van de wandeling: Setasiun Kereta Api, Jl. Raja Permas
De ingang van het (nieuwe) station is aan de overkant van de spoorrails. Het perron is alleen te betreden met een treinkaartje.
Station
Toen de volgende morgen om twaalf uur brood werd aangevoerd, kregen de geïnterneerden, voordat het brood verdeeld kon worden, bevel voor vertrek en werden weer onder zware bewaking naar het station gebracht. Nadat ze eerst in derde-klas-wagons waren ingeladen, ontvingen ze plotseling bevel dat ze moesten overstappen in een vierde-klas-wagon. We liepen langzaam, want we werden deze keer niet opgejaagd. Rudi en ik werden ingedeeld in de achterste wagen. Wij waren de laatsten die instapten in de 'geiteklas'- wagon. Het was er warm en donker, de luiken waren dicht. Altijd moesten de luiken van de treinen met gevangenen gesloten blijven. Zo sleepten ze ons over Java als kostbare en geheime schatten. Meer informatieWas de spoorweg maar gereed! Dan kon ik op gezette tijden naar de stad gaan en zelf het oog houden op het bijwerk der courant, dat ik nu aan anderen moet overlaten. Dat is de eenige schaduwzijde van het wonen hier. Voor het overige genieten wij te Buitenzorg een volmaakte gezondheid, worden we dik en vet, en verteren betrekkelijk weinig geld. De NIS, de particuliere Nederlandsch-Indische Spoorwegmaatschappij, opende in 1873 de lijn Batavia-Buitenzorg. [1897] In ruim anderhalf uur tijds voert een goede spoorlijn van Batavia naar Buitenzorg, langs een aanvankelijk vlakken weg, die echter voorbij het station Tjiloewar langzaam begint te stijgen. ’t Is op den morgen van den achttienden Februari aan het station te Buitenzorg ongewoon vol en druk. Tevens ongewoon deftig, zooals blijkt uit het gelegenheidsgezicht der spoorbeambten met hun nieuwste petten op en hun mooiste jassen aan. In de gereserveerde wachtkamer troont de barones op de ottomane, geflankeerd door haar beide zonen, die bij hooge uitzondering het reisje mogen mede maken, om morgen de parade en het vuurwerk te zien. Ze zitten op heete kolen de arme jongens, want daar buiten spelen de drie jeugdige Bruijnings haasje over. Rustig en genoeglijk wordt de komst van den trein afgewacht; alleen de heer d’Hannecour agiteert zich: hij wenkt den stationschef, die wel andere dingen te doen heeft dan zich te laten wenken, en als deze eindelijk nader komt, bijt hij hem toe, dat men Zijne Excellentie niet wachten laat, waarop de man naar de klok wijst en verzoekt, den luitenant te mogen doen opmerken dat niet de trein te laat, maar de landvoogd te vroeg is. De lijn Batavia-Buitenzorg wordt in 1913 voor acht miljoen gulden overgenomen door de S.S., de Staatsspoorwegen. Op het perron waren er maar weinig mensen, zodat het gezelschap opviel. Nu en dan zei iemand wat, maar het kwam niet van harte, alsof men alles banaal vond op dit moment. In de trein werd naar plaatsen gezocht; dan een laatste handdruk, een groet en een knik, gewuif met de handen, en de trein reed de morgenkilte in. |
Ga in zuidelijke richting en linksaf bij het bord ‘Tourist Information Centre’.
Dit terrein was het voormalige plantsoen voor het station.
Dus ... we rijsttafelden in Batavia of Weltevreden, gingen met den middagtrein door naar Buitenzorg. Altijd vond ik, wat ik van ’t land zag vanuit den trein nog een pooveren banalen indruk maken, maar Buitenzorg deed, behalve ’t prutserig mooie parkje voor het station, al dadelijk aan als iets ouds. Ik vind de boomen in de laan hier precies dingen naar ouderwetsche schilderijen. Pompeus en hoog is alles. [Kooij – Koloniaaltje, 28] |
Houd links aan ‘Taman Topi’, een speeltuin in het groen met o.a. een treintje voor peuters.
![]() [Vuyk – Kampdagboeken, 38-40] |
Houd rechts aan en verlaat het voormalige plantsoen.
Ga linksaf: Jl Dewi Sartika. (Parkweg)
Rechts: 7 Bank BRI.
Een aardige figuur tusschen alles door is ‘Peu’ Van Leur, de (kinderlooze) jonge vrouw van dr. J.C. van Leur, eigenlijk controleur B.B. aan de Alg. Secretarie, maar nu voor den duur van den oorlog luitenant ter zee. ‘Peu’ zit nog in het huis te Buitenzorg, Parkweg 7. Ze is bevriend met Beb Vuyk, Nieuwenhuys en met allen, die uit den kring van Du Perron waren, dus ook met mij. |
Ga rechtsaf: Jl Mekah.
Links: SMP Negeri 2.
![]() Soewarsih en haar zusje verkeerden dus in een uitzonderingspositie. Dat werd door hen ook scherp gevoeld in hun omgang – voor het eerst voor hen – met hun Europese en Indo-europese medeleerlingen. De ervaring ‘minderwaardig’ gevonden te worden door hun klasgenoten, de onmogelijkheid meestal om de scheidlijnen tussen hen en de anderen te doorbreken, versterkte hun gevoel van ‘anders’ te zijn. |
Ga rechtsaf: Jl Gedung Sawah IV (MULO-straat).
Links: op de hoek SD Negeri Pengadilan 5.
Te Buitenzorg is geene andere school als eene voor lager onderwijs, en vooralsnog is hij in het schrijven en het rekenen zoo zeer ten achter, dat hij dat onderwijs niet-alleen nog geruimen tijd zonder schade kan blijven volgen, maar hij het zelfs niet als ten nadeele zijner verdere ontwikkeling thans reeds zou kunnen missen. [Huet – Brieven III,13] |
Ga rechtsaf: Jl Pengadilan (Hospitaalweg).
Rechts: 14 PT Telekommunikasi.
In 1910 nog zeer beperkte verbindingen. [De Locomotief, 15 September 1910] Het Nieuwsblad verneemt, dat het plaatselijk telefoonnet te Buitenzorg met 1 Juli is overgegaan aan het gouvernement voor een bedrag van f 15.000. |
Rechts: hoek Jl Sudirman: SMP Regina Pacis.
Zondag 30 Januari a.s. zal door den Kath. Soc. Bond te Buitenzorg aan de Zusters Ursulinen ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het Klooster en de Kloosterschool aldaar, een feestavond worden aangeboden. |
Vanaf de hoek met de Jl Sudirman – Zicht op een 19e eeuws gebouw, links aan de overkant van de weg.
Buitenzorg, waar, in mijn tijd, gouverneurgeneraal ’s Jacob heerste die wij, op onze hygiënische ochtendwandelingen, somtijds te paard voorbij zagen rijden en, in onze hospitaalkledij – donkerblauwe kapotjas, wit en grijs geruite slaapbroek en kebaya – halt en front makend, eerbiediglijk salueerden ... hetzelfde Buitenzorg waar ik déze keer, kort na mijn aankomst in Indië, gouverneurgeneraal Rooseboom, en, een paar weken voor mijn vertrek, generaal van Heutsz sprak, van Heutsz die mij, in kernachtige krijgsmanstaal, verklaarde hoe hij van de ambtenaren onder zijn onmiddellijke dependentie een prompter bediening had verkregen dan zijn voorgangers op de vice-troon dit vermoedelijk gewoon geweest waren. |
Ga rechtsaf: Jl Sudirman (Pebaton / Groote Weg).
Links: Muur met oude ingangspoort.
[Olivier – Tafereelen I, 256] |
Zicht op: Istana Presiden – Istana Bogor.
BuitenzorgPaleis van de Gouverneur Generaal – Paleis Buitenzorg. Meer informatieDe vroege geschiedenis van Buitenzorg en de rol van Daendels. [Nederlandsch Indië – Oud & Nieuw-1, 47-48, 63-64], [Oude Hollandsche Bouwkunst, 55] Baron van Imhoff een zeer geloovig man, zal niet licht vergeten worden, ten eerste als stichter van Buitenzorg en eerste bewoner van het landvoogdelijk paleis aldaar. Voorts heeft hij den bouw van een Lutherse Kerk te Batavia mogelijk gemaakt, terwijl onder zijn bewind nog zijn opgericht het eerste postkantoor in 1740 en de eerste Bank van leening. Het gebouw: In het middelste gebouw, achter de brede trap, bevond zich de ontvangzaal met rechts slaapkamers en boudoir en links salons en eetzaal. Achter de ontvangzaal was een grote danszaal, die uitstak aan de zuidzijde van het gebouw. De ontvangsten: “Wij zullen onze plaatsen moeten zoeken,” zeide van Marel, toen zij in de groote witte eetzaal stonden, waar de lange tafel plechtig gedekt stond. De in livrei gekleede inlanders trokken geruischloos de stoelen iets naar achteren en schooven die zacht onder de aanzittenden. Na de weigering van resident Jordaan om hun ter wille te zijn vroeg deze voorzitter een audiëntie bij gouverneur-generaal Fock aan, aan welk verzoek onmiddellijk werd voldaan. Met een der andere bestuursleden, een fabrikant, begaf hij zich naar het paleis te Buitenzorg. Daar vertelde hij de G.G. van de ‘communisten’ aan wie de stakingsactie te wijten zou zijn.[…] Maar de gouverneur-generaal nam op gezag van het bestuur der Vereniging van Machinefabrikanten aan, dat te Soerabaia een ‘communistische stakingsactie’ uitgebroken was en nam ingrijpende besluiten. En het grote verschil in soorten bewoners: De Locomotief 15 Maart 1910 Volgens berichten in de inheemse pers deed zich daarbij een tekenend incident voor. De leden van het hoofdbestuur wilden voor de G.G.[Idenburg] gaan hurken, maar hij belette dit en wees op de stoelen die voor hen klaar gezet waren, zeggende: ‘Wij zijn allen mensen'. |
Ga rechtsaf: Jl Juanda (Groote Weg).
Rechts: 2 TK - SD Regina Pacis (Kleuter en lagere school van de Zusters Ursulinen).
In 1942 gedurende enkele maanden interneringskamp voor ongeveer 700 mannen.
Rechts: 4 Badan Koordinasi Pemerintahan dan Pembangunan.
Deze week zijn alle Europeesche vrouwen van Buitenzorg, de Poentjak enz. opgepakt. Ze werden ’s nachts gewekt. Ook veel Indo-Europeesche. Ze moesten 's morgens met een koffertje met lijfgoed met de kinderen op 't residentiekantoor komen en werden later op de dag per trein weggebracht, vermoedelijk naar Bandoeng. |
Rechts: zijweg.
Rechts: 8 Hotel Salak.
Salak![]() Het is een treurig geheel en dat geldt ook voor ons logeeradres hotel Salak, het tophotel ter plaatse. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 62-63] Het door mij als vervallen beschreven hotel Salak heeft een nieuw verfje gekregen en ziet er nu weer heel aantrekkelijk uit. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 212-213] In een inlandsch huis is gewoonlijk alles defect; dat schijnt zoo te hooren. [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 178-179] Meer informatieDe Locomotief 28 November 1910 |
Rechts: 10 Balai Kota (Gemeentehuis).
Rechts: Gebouw Mandiri.
Plaats van de voormalige Sociëteit. De societeit te Buitenzorg, hoe lief gelegen, hoe smaakvol gebouwd, zou moeilijk kunnen bestaan, zoo niet soms plaats vond, wat heden den kastelein zoo genoegelijk stemt: een grote gebeurtenis, die onder het genot van vele bittertjes besproken worden. [Foore – Bogoriana, 299] Ja waarlijk, mevrouw Huet en haar echtgenoot zullen eer het acht dagen verder is op de planken verschenen zijn, zij en hij te zamen als Juliette en Gérard in eene vertaling van le Serment d’Horace door Henri Murger. [Huet – Brieven III, 5-6] Wie in September Buitenzorg bezoekt, kan die rustige genoegens vereenigen met vroolijkheid der jaarlijksche wedrennen, en het grote bal in de societeit, waar ‘heel Java’ komt dansen. [De Wit – Java, 177b] |
Rechts: Jl Kapten Muslihat (Bantammerweg).
En vervolgens links: 22- Gereja Santa Peravan Maria – Katedral.
Te Buitenzorg wordt eene R.K. Kerk gebouwd, ontworpen door den Architect Hulswit, die ook hier de Kathedraal bouwde. [...] Hij is een van de weinige mannen in Indië die bouwen kunnen, d.w.z. die begrip heeft van architectuur: van de schoonheid, zetelend in samenvoegingen van steen en hout. Ook de Waterstaat bouwt in Indië; de Waterstaat telt zelfs architecten, maar deze beoefenen voor het merendeel de beroemde Indische Hondenhokken-renaissance. […] In den gevel van zijne nieuwe Kerk te Buitenzorg mochten geene groote lichtopeningen zijn, met het oog op het daarachter te plaatsen orgel. In het midden van den gevel nu komt eene venstervormige nis, waarin het beeld der Madonna. Aan weerszijden daarvan heeft de architect twee lange smalle 'blinde' vensters geconstrueerd, breed ongeveer 1 Meter en hoog circa 5 1/2 meter. |
Ga verder over de Jl Juanda.
De Groote Weg. [1900:] Het blijkt derhalve dat de in Buitenzorg gevonden cijfers naar het aantal trekdieren per dag op een druk verkeer langs de wegen wijzen. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-3, 265] |
Links: 3 GPIB Zebaoth.
Foto van de perspectief-teekening der kerk, vervaardigd door den Architect W. van Blitterswijk en waarvan Harer Majesteit de Koningin een exemplaar zal en Mevrouw Van Limburg Stirum een is aangeboden. → |
Achter de kerk lagen het ‘logies der bedienden’ en de stallen van het paleis.
Het verhaal van de zieke kebon van het paleis, aan wie mevrouw Van Limburg Stirum persoonlijk lekkere hapjes en bloemen bracht, werd maandenlang als staaltje van lachwekkend wanbegrip opgedist, en de bedden-met-klamboes voor het Indonesische paleispersoneel bleven voorwerp van afkeurend geroddel. [Koch – Batig slot, 21] En zíj was ook al zo half-zacht. Stel je voor, toen de chauffeur ziek was, was mevrouw de gouverneur hem komen opzoeken met een ruiker bloemen. [Breton de Nijs – Vergeelde portretten, 121-122] |
Links: Ingangspoort naar het Paleis.
Eenigszins verwonderd vroeg de heer Sloet van de Beele den adjudant, wie dat was, en een kwartiertje later wandelde hij alleen naar het telegraafkantoor, dat toen nog in den tuin van het Paleis en naast de wacht gelegen was. |
Rechts 22-24 Museum Etnobotani – Herbarium Bogoriense (1940: Herbarium van ’s Lands Plantentuin).
Links: 5 Kantor Pos.
Voorts ontpopte hij zich als een vaardig pianist, die verrukkelijk Chopin speelde, en het daaraan te danken had, dat hij zelfs les mocht geven aan twee dochters van Gouverneur Generaal Pieter Mijer. Daardoor kreeg hij nog meer lessen en werd bovendien organist van de Protestantsche Kerk. |
Ga rechtsaf: Jl Paledang (Pledang).
Een groot verwilderd park leek de stad wel, een mengeling van aanleg en natuur: brede, rechte wegen en kleine bochtige laantjes. De idee van tuin ging nooit verloren, de huizen leken altijd onder het groen verscholen. |
Links: 2 Lembangan Pemasyara Katan Klas II. (Gevangenis).
[Fabricius – Hoe ik Indië terugvond, 109] |
Ga linksaf: Jl Kapten Muslihat (Bantammerweg).
Steek de straat via de voetbrug over.
Rechts: Jl May. Oking Jayaatmaja (Bioskop).
Bioscoopweg [Djojopoespito – Buiten het gareel, 167, 169] |
In dit gedeelte van de straat lag aan de rechterkant: Foek’s Restaurant & Warenhuis.
In de namiddag zat ik met Du Perron bij Foek’s restaurant. Ik dronk bier, hij ijskoude thee in een glas, met wat suiker. Dan schonk hij een beetje van mijn bier in zijn zoete thee en dronk dat zoopje, en ondertussen vertelde hij van Parijse feuilletonisten en toneelcritici, beschreef hun persoon en eigenaardigheden, om dan te besluiten met uit het hoofd opgezegde fragmenten van enkele hunner opstellen, en dat in prachtig Frans, sonoor en meeslepend. [Walraven – Eendagsvliegen, 309] |
Ga de Jembatan Erah over de Cipekancilan over (naam boven de brugleuning).
![]() [Djojopoespito – Buiten het gareel, 169-170] |
Ga rechtsaf: Jl Merdeka (Tjikeumeuhweg).
Rechts: 30-36 Vooroorlogs winkelcomplex.
Rechts: 56 Museum Perjaangan Bogor – 10 november 1957.
Ga na het museum rechtsaf: Jl Kartini (Verlengde Feithweg).
Links: SMA Negeri 9
Lagere school
Vooral voor meisjes waren de onderwijsmogelijkheden zeer beperkt. Heel belangrijk was daarom de oprichting – vanaf 1913 en op initiatief van mr. C. Th. van Deventer en zijn vrouw – van een zevental Kartini-scholen, Nederlandse scholen voor meisjes uit de inheemse aristocratie. Die in Buitenzorg werd in 1914 geopend. Meer informatieDe Kartini-school is waarschijnlijk in de jaren 30 van de vorige eeuw veranderd in de Buitenzorgsche School, Part. 1ste Eur. Lagere School en mogelijk is dit de lagere school van Hella Haasse geweest. |
Links om de hoek: Enkele vooroorlogse woningen in redelijk originele staat.
Ga terug naar de Jl Merdeka.
Rechts: Op de hoek Rumah Makan Bunut Sari – zelfbediening.
Ga rechtsaf en volg de linker van de twee wegen: Jl Dr Semeru (Tjilendekweg).
Op kruispunt linksaf: Jl Cempaka, volg de weg naar links.
Ga op de T-kruising rechtsaf: Jl Semboja (Schenck de Jong weg),
Kota Paris lag aan de rand van een diep ravijn. Vanuit de rottende vegetatie op de bodem kropen de slakken omhoog naar de kleine voortuintjes van de kleine huisjes. Weliswaar was het hele kamp omgeven door een drie meter hoge schutting van bilik, maar daar kropen ze onderdoor. Ze boden ons niet alleen aanvullende voeding, doch bovendien een nieuwe, ongevaarlijke en nooit verboden stof voor discussie: keongs eten of niet. |
Tijdens WO II was de bebouwing links, langs ‘het ravijn’, niet aanwezi