De laatste waarnemingen zijn gedaan in 2018.
De wandeling in PDF formaat

Begin van de wandeling: Jl Dalemkaum, de Pendopo Kota Bandung, met daarachter de Kabupaten.

ILW-Bandung-Woning-Regent

Woning van de Regent.

Zes brieven aan Tine uit Buitenzorg en Bandung, van eind 1856, geven een goed beeld van één maand uit [Douwes] Dekker's laatste indische tijd. [...] 'Ik bouw echter een beetje op den regent. Ik heb eene visite bij hem gemaakt. Hij was zeer vriendelijk en kende mij nog, zeide hij, van 1846 op Tjanjor. Ook zeide hij (wat die menschen toch op alles letten en onthouden) dat ik zulk een mooi rapport over Krawang had geschreven'. [Du Perron – Verzameld Werk IV, 418, 424-425] 

Haar moeder was als klein meisje door de ouders toegezegd aan de regent van Bandung, de Wiranata Kusuma waarover ik al eerder sprak, maar had kort voor de feitelijke voltrekking van het huwelijk scheiding aangevraagd toen zij in de Bandungse kabupáten de kinderschaar zag die haar echtgenoot in afwachting van de komst van zijn huwbaar geworden Tjianjurse bruid bij zijn bijvrouwen had verwekt. [Fabricius – Een reis door het nieuwe Indonesië,108]

Een voorbeeld van ander vooruitstrevend gedrag. [Indië, geïllustreerd weekblad-6, 167]
De verlening van den Adipati-titel aan de regent. [Indië, geïllustreerd weekblad, 7, 790-793][Het Indische Leven 1, 713]

De regent van Bandoeng heeft zich – na enige aarzeling – nu ook openlijk achter de aktie voor een Indonesisch volksleger geschaard.
[Bouwer – Het vermoorde land, 210-211]

Vooraan ligt de pendopo met hoog dak en verhoogde vloer. Op het lage omgevende gedeelte, 30 à 50 cm. hoog, staan de buitenstijlen op steenen voetstukken. De daarop volgenden zijn eenigszins grooter. En eindelijk de vier middelste, als de grootste, dragen ook het middelste plafond, dat verdeeld is in twee rijk versierde velden op trapsgewijze opgelegde balken. Men lette op de ananasvormige tusschenstukken, en de straalsgewijs opgelegde dakribben met de panlatten, waaraan de sirappen worden bevestigd. [Mijn Indische Reis, 102-103] 


Zicht op
: Taman Alun-alun

Een Aloon-aloon

Een Aloon-aloon ILW Bandung Aloon aloon[Locale Techniek-5-3,72-74] 

Ook te Bandoeng viel het mij op, dat de straathandel met al zijn levendigheid en kleur, met zijn lichtjes bij avond en zijn vrolijk gewemel van en opgedirkte vrouwtjes, niet meer bestaat. Ook daar is de aloen-aloen woest en ledig bij avond, en de eetgelegenheden zijn teruggedrongen naar particuliere erven, waar zij veel moeilijker zijn te bereiken dan vroeger. [Walraven – Eendagsvliegen, 106]

De aloon-aloon zelf, vroeger vermoedelijk toch wel beplant met waringins, is helaas gereduceerd tot een plat grasveld met wat struikjes en een toeristen-informatiekantoortje erop waar we met open armen ontvangen worden als we wat gegevens willen hebben over treinen en bussen. [Vervoort – Vanonder de koperen ploert, 38]

De onvrede over de inrichting van het plein is al oud. [De Locomotief 27 Juni 1910], [De Locomotief, 7 April 1917]

 

Zicht op: de Masjid Raya Bandung.

De moskee is in 1942, aan het begin van de oorlog, gebombardeerd, maar is daarna weer in gebruik genomen. 
[Bouwer – Het vermoorde land, 15][Bouwer – Het vermoorde land, 243-244] 
Het gebouw is na de oorlog drie maal verbouwd en vergroot.

Soekarno [...] richtte met een studiegenoot, ir Anwari, een ingenieurs- en architectenbureau op. Hun kantoor hadden zij op de aloon-aloon, in een der aan de moskee grenzende huizen. 
[Koch - Verantwoording, 191-192]

In ’26 ontving Soekarno zijn diploma als civiel ingenieur. Hij wilde uit beginsel niet bij het gouvernement in dienst treden, werd leraar op een van de scholen die Douwes Dekker had opgericht en trachtte vervolgens door middel van een particuliere praktijk enig geld te verdienen. Hij had toen al in Bandoeng een nieuw type inheemse organisatie helpen oprichten: een studieclub. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11a, 322-324] 

De drie grote stromingen die hij bij Tjokro had geconstateerd waren uitteengevallen in een ruzie tussen moslims en communisten, terwijl het nationalisme beperkt bleef tot verwesterde, gestudeerde jongeren in de steden. Zo schoot het niet op. Soekarno wilde de drie stromingen bundelen tot een grote massabeweging onder aanvoerderschap van het nationalisme. In juli 1927 stichtte hij de PNI, de Partai Nasional Indonesia, en gaf hij talloze lezingen.
[Reybrouck – Revolusi, 121-122] 

Een hartenkreet uit 1935 over het verdwijnend stadsschoon: [Locale Techniek-4-3, 4]


Ga
, met de rug naar de Pendopo Kota Bandung, rechtsaf: Jl Dalemkaum.
Rechts: nr. 56 Kantor Wiranatakusuma.

ILW Bandung Bioscoop

Bioscoop.

Wanneer wij in de bioscoop kwamen, was die gewoonlijk al halfvol met kinderen en opgeschoten jongens en meisjes, die ijs of lollies zaten te eten of tussen de rijen stoelen heen en weer liepen.
[Haasse, Zelfportret als legkaart, 96]

Morgen worden 4 Bandoengse bioscopen heropend. 'Blood and Sand' in twee, Indonesische films in de twee andere theaters. Twee voorstellingen per dag. Hogere rangen alleen voor Japanners, midden-rangen voor Indonesiërs, laagste rangen voor Europeanen, de pariahs en 'outcasts' van Indië ...
[Bouwer – Het vermoorde land, 59]


Steek
de Jl Dalemkaum over en ga rechtdoor: Jl Alun-Alun Timur.( Aloon-aloon Oost).
Rechts
, op de hoek met de Jl Asia Afrika, aan de voormalige Postweg Oost 54-56, stond Drukkerij en Boekhandel Mij. Vorkink.

Boekhandel Vokink

In het pand waren tevens gevestigd: het Hoofdbestuur en Administratie van de Spoorbond, het Algemeen Indisch Dagblad de Preangerbode en het Dagblad Kaoem Moeda.

Beide bladen werden in de Japanse tijd opgeheven.
[Bouwer – Het vermoorde land, 86b] 

 
Ga linksaf: Jl Asia Afrika
 (Groote Postweg).
Rechts: nr. 61 Bank Mandiri.(Nederlandsche Handel Maatschappij). "NEDHANDEL NV" is na 2012 aangebracht.

ILW Bandung NHM 02

Het nieuwe agentschapsgebouw der Nederlandsche Handel Maatschappij te Bandoeng is [in 1912] gebouwd op een terrein aan den Grooten Postweg in de nabijheid van de agentschappen van de Javasche Bank, de Ned.-Ind. Escompto Mij en der Ned.-Ind. Handelsbank. Het is het tweede agentschapsgebouw door het Architecten-Bureau Ed. Cuypers & Hulswit te Weltevreden ontworpen voor genoemde Maatschappij. [Het Ned.-Indisch Huis-1, 254-256] [Cuypers]  

De Nederlandsche Handelmaatschappij, op initiatief van Koning Willem I uit het huis van Oranje-Nassau opgericht in 1824 (de Koning garandeerde een rente van 4½ % en tekende in voor 4 miljoen gulden), is een naamloze vennootschap van koophandel. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 96, 99] De maatschappij speelde een cruciale rol in het cultuurstelsel. [Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 231-233] 

Wie Willem I goed wil kennen, heeft Colebrander gezegd – en ik voeg er bij: wil waarderen – moet hem vooral waarnemen als financier. Als minister van financiën of misschien eer nog als bankdirecteur zou hij geen slecht figuur gemaakt hebben. [Alberts – Twee jaargetijden, 13-28] 


Rechts
: nr. 55 PT Waskita Karya (Aanneming Mij Volker e.a.).
Rechts: nr. 53 Asuransi Jiwasraya. (Gebouw Nillmij).

ILW-Bandung-Nillmij

Gebouwd door de architecten Snuijf en Wiemans in 1920. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift - 27, 78] 

Bandoeng heeft ook een gebouw van Snijf en Nieman, dat der ‘Nillmij’, waarin iets meer leeft van het mysterieuse, de eigenschap, die nu eenmaal het kunstwerk verraadt. [Mijn Indische Reis, 106-107] 

1942 – De Nederlandse Handelsmaatschappij is ook gesloten en 'dibeslah'. Ook het hoofdpostkantoor en het Nillmy-gebouw. Hier heeft de 'Barisan Propaganda', de propaganda-afdeling van het Japanse leger, zich gevestigd. [Bouwer – Het vermoorde land, 22-23] 

In het Nillmy-Gebouw werd ik toegelaten tot mevrouw Van der Elst, de Japanse echtgenote van de oud-resident van Bantam, die – ofschoon zeer pro-Hollands – als liaison-persoon een grote rol op het kantoor der Japanse propaganda speelt. [Bouwer – Het vermoorde land, 36b]


Steek
 over bij het stoplicht (of via de voetbrug) en ga in dezelfde richting. 
Rechts: nr. 51 Bank Mandiri. In 1912 gebouwd voor de Nederlandsch-Indische Escompto Maatschappij door Moojen en Elenbaas. [Het bankwezen, 108-116] 
Links op de hoek: Het voormalige Hotel Suarha. In 1954 (in de stijl van architect Aalbers: Hotel Savoy-Homann) gebouwd om deelnemers aan de Asia Afrika Conferentie onder te brengen. 
Rechts: Jl Banceuy. 
Rechts: Kantor Pos Besar Bandung. (Post- en Telegraafkantoor

Postkantoor

ILW Bandung Postkantoor

Gebouwd in 1927-28 door J. van Gendt, werkzaam bij de Landsgebouwendienst.

Plannen voor een nieuw kantoor waren er al in 1917 en 191.9 [De Locomotief, 17 Februari 1917][Indisch Bouwkundig Tijdschrift-22, 235]

Zoals de toestand thans is, laat de tucht bij het personeel veel te wenschen over. Vooral vrouwelijk personeel (de goeden niet te na gesproken) maakt misbruik van het vrouw zijn. [De Locomotief, 30 October 1911] 
De mening over Indo-medewerkers in 1917: [De Locomotief, 25 Juni 1917]

Op de Grote Postweg is het postkantoor, ik herinner me alle gebouwen, witgeel en pompeus, ik herken ze op de manier waarop ik hier zoveel herken – een nauwelijks bewust waargenomen maar toch ingeprent decor van vorm en kleur. Ook vroeger zullen de onderste randen van deze officiële stenen gebouwen bontgekleurd zijn geweest door menselijk aangroeisel. [Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 159-160].


Ga terug en 
linksaf: Jl Banceuy (Oude Kerkhofweg of Bantjeuj). 
Rechts: het terrein van de voormalige Banteuj-gevangenis.

ILW-Bandung-Gevangenis-2ILW-Bandung-Gevangenis-1Gevangeniscel 5, de 'Cel van Soekarno'.

Ir. Soekarno werd in 1930 door een buitengewone rechtbank tot vier jaren gevangenisstraf veroordeeld, maar toen hij twee jaren opgesloten geweest was werd de rest van de straf hem kwijtgescholden.
[Koch – Batig slot, 38]

In een roman heet Soekarno 'Halim'
Op een zoo'n ochtend, midden Juli, juist na Van Westens heengaan, keert Halim, gevolgd door een waker met rammelende sleutels, langzaam naar zijn cel terug.
[Ter Haghe – Iboe Indonesia, 86-87]
 

 

ILW Bandung 1A Postweg Braga SoekarnoSoekarno, wiens naam als eerste zou prijken onder de Onafhankelijkheidsverklaring van 17 augustus ’45, had een Javaanse vader en een Balinese moeder. Zijn vader, Raden Soekemi, een man van laag-adellijke afkomst dus, had op Oost-Java een kweekschool kunnen bezoeken, was onderwijzer op Bali geworden, was daar, ondanks weerstanden uit Balinees-Hindoese kringen, met een Balinees meisje uit een familie van aanzienlijken getrouwd en was omstreeks de eeuwwisseling naar Soerabaja overgeplaatst waar het tweede kind uit het huwelijk, een zoon, op 6 juni 1901 werd geboren. Zijn naam werd Koesno, enige tijd later (naar een heldenfiguur uit de in het wajangspel uitgebeelde Hindoese epen) Karno en daar werd toen het begrip soe (jong) aan toegevoegd: Soekarno dus. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11a, 322-324] 

Begin december sprak Soekarno een lange, twee volle dagen in beslag nemende verdedigingsrede uit die hij in zijn cel grondig had kunnen voorbereiden. Hoewel hij het Nederlands uitstekend beheerste, sprak hij in het Maleis (Onder de titel Indonesië klaagt aan! publiceerde de Arbeiderspers in '31 een Nederlandse vertaling.) – hij richtte zich immers tot de Bandoengse Landraad die uit een Nederlandse voorzitter en twee inheemse leden bestond, en hij wilde bovendien over hun hoofden heen zijn eigenlijke publiek bereiken: de inheemsen; wat hij betoogde, bevatte dan ook menige bloemrijke passage en veel aan de wajang-verhalen ontleende beeldspraak. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11a, 338-342] 


Links:
Raharjo.

Vendukantoor

ILW Bandung 1A Postweg Braga VendukantoorILW Bandung 1A Postweg Braga Vendukantoor 21920 – Het nieuwe gebouw van het Vendukantoor Wijs. →

Hare vendutie is afgeloopen en heeft bizonder veel opgebracht. Indische menschen zijn voorbeeldig goed in zulke gevallen, van heinde en ver kwamen de bewoners van plantages om, zooals men zegt, de prijzen op te jagen. Iedereen gevoelde sympathie voor het arme weeuwtje en in lndië bewijst men die door daden. De heer Wessels, die zich in alle opzichten als een waar vriend heeft betoond, had zich met de regeling harer zaken belast en de goede man spaarde geen moeite. Het geld der vendutie ontvangt men pas over drie maanden, dat is de manier hier, doch hetgeen Theodoor nog bovendien naliet is meer dan voldoende voor de reis en de eerste onkosten in Holland. [Adinda – Vrouwen lief en leed, 261-262] 


Ga rechts af
: Jl Naripan (Verlengde ABC straat. [De Locomotief, 3 Mei 1917].
Zicht op een hoektoren van de voormalige gevangenis.

Meer informatie

De Japanners hebben een nieuwe bron van inkomsten aangeboord. Als je tegenwoordig uit voorarrest wordt ontslagen of je straftijd hebt uitgezeten, krijg je een rekening gepresenteerd voor kost en inwoning gedurende de tijd van je voorarrest of straftijd à raison van 60 cent per dag.
[Bouwer – Het vermoorde land, 278-279] 

De cellen van de politie zijn leeggemaakt, wat meestal verhoogde aktiviteit voorspelt. Alle arrestanten zijn naar de Bantjeuj-gevangenis overgebracht. De stormbal zal vandaag of morgen dan ook wel moeten worden gehesen. Insiders menen te weten, dat het weer eens zal gaan om clandestiene radiotoestellen.
[Bouwer – Het vermoorde land, 283] 

De Europeanen zijn weer in grote onrust. Clandestiene contacten met gevangen vrouwen en mannen in de Bantjeuj-gevangenis zijn uitgelekt. De Kenpeitai heeft de zaak in handen. Als je dan de verhalen hoort, hoe de Japanners met hun vrouwelijke gevangenen omspringen, slaat de schrik je om het hart.
[Bouwer – Het vermoorde land, 306a] 

Van de meesten van deze bejaarden is hun enige misdaad, dat zij 60 of meer jaren geleden in Holland werden geboren. Ook is een aantal Ambonezen in arrest gesteld onder wie ds. Uniputty. Allen zijn in de Bantjeuj-gevangenis opgesloten. In de afgelopen nacht is daar al een van de oudjes overleden.
[Bouwer – Het vermoorde land, 321]

In augustus '45 worden ook de vrouw, de schoonmoeder en een vriend van de schrijver gevangen genomen

Na een doorwaakte nacht volgde een eindeloos lange dag van tevergeefs wachten en talloze teleurstellingen. Ze zijn nog niet terug. Ze zijn gistermiddag regelrecht naar de Bantjeuj-gevangenis gebracht. Dat betekent: voorarrest voor onbepaalde tijd, tot de een of andere Japanner het eindelijk eens in zijn hoofd krijgt om hen te verhoren of een zaak aanhangig te maken.
[Bouwer – Het vermoorde land, 369-372] 

Ivy, schoonmama en Hans moeten uit de Bantjeuj-gevangenis vóór de Indonesiërs die overnemen. Nieuwe pogingen om hen vrij te krijgen zijn mislukt.
[Bouwer – Het vermoorde land, 374] 

Ivy, schoonmama en Hans zijn vanmorgen uit de Bantjeuj-gevangenis ontslagen met schurft en dysenterie en elk enkele kilo's afgevallen.
[Bouwer – Het vermoorde land, 383-384] 


Ga rechtsaf: Jl Cikapundung Barat (Tjikapoendoeng West). 
Rechts: nr. 1 bjb university. (Het in ± 1937 gebouwde Preanger Administratie Incasso Kantoor: PAIK).

Ondernemers

ILW Bandung PAIK

De Kock, Sparkes & Co.: Administratie Ondernemingen, Kas Ondernemingen, Verkoopafdeling, Agentschap I.M.C.

J.A.C. de Kock van Leeuwen & Co.: Incasso & Administratie, Passage & Tourisme, Huizen & Assurantie. [...] Daarnaast is besprokene directeur van het bijkantoor in Ned. Indië van de Nationale Levensverzekering Bank te Rotterdam, hoofdvertegenwoordiger der N.V. Nationale Borg Maatschappij te Amsterdam, secretaris van de Handelsvereeniging te Bandoeng, en bestuurslid van de Ned. Ind, Jaarbeurs, van de vereeniging ‘Bandoeng Vooruit’ en van het ‘Blindeninstituut; hij is voorzitter van de Vereeniging van Huiseigenaren en penningmeester van het Centraal Steun Comité. Bovendien is de K.v.L. sinds Maart 1930 secretaris van de Rotary club en agent van diverse stoomvaartlijnen en luchtvaartlijnen. [...]. [Persoonlijkheden, 824-825] 
Een voorbeeld van een Nederlandse ondernemer:


Links
: Perum Listrik Negara (Gemeenschappelijk Electriciteitsbedrijf Bandoeng en Omstreken: GEBEO).

ILW-Bandung-GEBEO-1en2

De linker foto toont het gedeelte van het kantoor dat in 1922 door de architecten Schoemaker en Wolff Schoemaker is gebouwd. Rechts een foto van het gedeelte dat van 1953-56 ingrijpend is verbouwd en uitgebreid o.a. met het torenelement door de architect Gmelig Meijling. Het gebouw dat aan de Jl Asia Afrika stond was in 1920 gebouwd voor het Technisch bureau Soenda en door de GEBEO overgenomen. In de bersiaptijd was het echter ernstig beschadigd.

Expositie van het GEBEO op de Jaarbeurs van Bandoeng: [Indië, geïllustreerd weekblad-9, 204-205] 

Er gingen geruchten dat die storingen als extra bijverdienste werden gearrangeerd en datzelfde verhaal werd over het electriciteitsbedrijf verteld. De belangrijkste oorzaak was echter dat zowel de electriciteits- als de telefoonbedrading totaal was versleten en sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog niet meer was vernieuwd en bovendien onbekwaam gerepareerd en door de uitbreiding van de stad overbelast. [Vuyk – Reis naar het vaderland, 20-21] 


Ga linksaf
: Jl Asia Afrika (Groote Postweg Oost). 
Rechts:Puwten. 

ILW Bandung Handelsbank 02

De Nederlandsch Indische Handelsbank lag op de oostelijke oever van de rivier de Ci Kapundung.
De bank was gebouwd door het architectenconsortium ‘de Bouwploeg’ en de opening vond plaats in 1911. [De Locomotief, 28 Augustus 1911] 

Weer veel Indonesiërs op straat, meer nog dan gisteren. Ik passeerde de Nederlands-Indische Handelsbank. Een tafel met een groen kleed er op stond voor de ingang. Drie Japanners zaten er achter in rieten stoeltjes. Een schildwacht stond wijdbeens er voor. Op de tafel een fles whisky en een paar pakjes sigaretten. 
[Bouwer – Het vermoorde land, 22a] 


Links
: Gedung Merdeka. (Sociëteit 'Concordia’ – 1921, Schoemaker en Wolff Schoemaker). 

Sociëteit 'Concordia'

ILW Bandung Concordia 1

Geen wonder dus dat de Indische Sociëteiten over het algemeen zeer mooie gebouwen zijn, uit ruime beurzen gebouwd en zóó comfortabel ingericht, dat ... [Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 9] 

Voor de eerste januari 1941 organiseerde ik met enige vrienden een bijeenkomst ter herdenking van de inval der Duitse legers in Nederland. Ze had plaats in de grote schouwburgzaal der sociëteit Concordia te Bandoeng. Een viertal sprekers was uitgenodigd daar het woord te voeren, ook Salim. Hij was de laatste die sprak, en meer dan de woorden van wie hem op het spreekgestoelte voorafgegaan waren en van wie enkelen zich in lege pathetiek verloren, deed hetgeen hij zei ons als Nederlanders tot in het hart door de Duitse inval getroffen gevoelen. [Koch – Batig slot, 136] 

Maar deze nationalisten, de politiek actieve elementen uit de bevolking, namen de ondergang van de Nederlandse staat, de vlucht van haar regering naar Londen, niet op met het leedvermaak dat ongetwijfeld voor de hand zou hebben gelegen, maar integendeel met een zeer groot leedwezen en een medeleven met wat de Nederlanders van Nederland was overkomen.
[Kadt , de – Indonesische tragedie, 17-18]


Rechts: nr. 100 Naamloos. 

ILW-Bandung-Visser-En-C

Boekhandel (-drukkerij) Visser & Co. Verbouwing door Gmelig Meijling in 1938-1940.

Toch valt er nog wel wat te melden ten opzichte van de stad zelve, die maar aldoor naar grootheid streeft. Het is misschien deze roep die van haar uitgaat, welke enkele nieuwe firma's deed besluiten, zich hier te vestigen. Zoo zal Visser en Co. van Batavia een drukkerij openen in een fraai pand nabij de sociëteit Concordia, aan de Aloen-aloenweg. Een andere firma van Soerabaja is ook voornemens zich te doen vertegenwoordigen. En ‘Het Centrum’ te Batavia zal een auto-handel beginnen. Het agentschap der Ned.-Ind. Hamndelsbank zal er eindelijk toe overgaan, een eigen gebouw, in modernen stijl, ook aan den Aloen-aloenweg, op te richten. [De Locomotief 29 Juli 1910]


Rechts
: Links van 'Visser'.was de 2e handsch boekhandel De Boekenbeurs.

Ik was negen jaar toen we voor het eerst in Indië kwamen. Ons eerste huis was hier, schuin tegenover Concordia, oom Leo had daar zijn tweedehands boekenzaak gevestigd, de Boekenbeurs. Naast het huis loopt, net als toen, een modderig pad omlaag, door een zijdeurtje kwam je het woongedeelte binnen. Nu is er een drukkerij gevestigd. Wil ik daar nog in? Vraagt Suwati, op het pad wijzend. Nee. Net wordt een eentonig refrein: nu wonen daar andere mensen.
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 160] 


Ga linksaf
: Jl Braga (Bragaweg). [Het Indische Leven-2-40, 799]  
Links: Museum Konperensi Asia Afrika – Open: dinsdag-donderdag 8-12, 13-16 / vrijdag. 14-16 / zaterdag-zondag 9-12, 13-16..

Komperensi

ILW Bandung expositie 1 ILW Bandung expositie 2De feestzaal van de voormalige sociëteit, nu expositieruimte.
De eerste sociëteit dateerde uit 1895 en stond op de hoek van de Jl Asia Afrika / Jl Braga. →

Architect Aalbers bouwde in 1940 op die plaats een nieuwe feestzaal, die verbonden is met het hoofdgebouw. 

De Conferentie van Bandung, officieel de Azië-Afrika Conferentie genaamd, was veel meer dan een prestigieus internationaal congres. Het was een mijlpaal in de wereldgeschiedenis: het moment waarop niet-westerse landen voor het eerst collectief de krachten bundelen, zonder het Westen dus. Het ambitieuze plan kwam van Soekarno
[Reybrouck – Revolusi, 492-493] 


Links
: nr. 1 Majestic. (Bioscoop Concordia – 1922, Schoemaker en Wolff Schoemaker).

ILW-Bandung-Majestic

Elke kalakop, dus gestyleerde leeuwenkop, boven een modernen ingang is een caricatuur, [Mijn Indische Reis, 101-102].
Hoe de bouwgrond hier in prijs stijgt toont het aanbod van een stukje grond van 700 M², naast de sociëteit aan den Bragaweg, voor 14 mille aan. [De Locomotief 17 Augustus 1910]

Concordia: verre, onbereikbare feesten, glans. De bioscoop die erbij hoorde: om half elf 's zondagsochtends kindervoorstelling, cowboyfilms of Janet Gaynor, de pianist die de immers nog zwijgende films begeleidde een steeds vlugger ging spelen als het spannend werd – en dan stond je buiten, verblind in de stikkende zon.
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 160-161]

Deze song is uit de film Sneeuwwitje van Walt Disney. Ook in Indië een daverend succes. May en ik zijn er met mijn vader heen geweest. Om de hoek hier, in de bioscoop Majestic, waar we zoëven langs liepen. Ik dacht al, dat gebouw komt me bekend voor. In de pauze kregen we een flesje limonade. 'Orange Crush' heette dat spul.
[Springer – Bandoeng-Bandung, 81-82]

De namen van de 'Elita'- en 'Majestic'-theaters zijn nog snel veranderd, respektievelijk in 'Fuyi' en 'Ginza'.
[Bouwer – Het vermoorde land, 84]


Loop door tot bijna bij de hoek; links nr 19: ongeveer de plaats waar vroeger Muziekhandel Seelig en Zoon was gevestigd.

Zijn grote wens was op een dag een echte goede viool voor zichzelf te kopen, en om die reden had hij zich voorgenomen te solliciteren voor een baan bij de Piano- en Muziekhandel te Bandoeng. Hij hoopte door zijn schnabbels van optredens op een dag een viool kopen, en zichzelf als leerling-verkoper aanbieden in ruil voor vioolles van de Duitser, die tevens een groot musicus was.
[Bloem – Vaders van betekenis, 58-59] 


Steek de Jl Braga over en ga terug richting Jl Asia Afrika. 
Links: Sarinah.

De plaats van o.a. de Handelsvereeniging Onderling-Belang.

Het Japanse warenhuis 'Tjioda' heeft in het pand van 'Onderling Belang' aan de Bragaweg zijn deuren heropend. Voorlopig kunnen Europeanen er niet kopen. De zaak zit vol goede, vooroorlogse importartikelen, die de Japanners aanvankelijk naar Japan hadden willen slepen. Aangezien dat al lang onmogelijk is, gooien ze de artikelen nu hier op de markt.
[Bouwer – Het vermoorde land, 272] 

Het lijkt wel een reklameweek van de 'Bijenkorf: 'Bij inlevering van 1 karaat wordt een bon verstrekt, waarmee men tegen de officiële prijs in het warenhuis Tjioda stof voor een japon mag kopen.'
[Bouwer – Het vermoorde land, 317a] 

Op een conferentie in een Bandoengse wijk tussen Japanse politie-ambtenaren en buurthoofden, stelde een Indische vrouw de vraag, waarom Europeanen met hun distributiekaarten geen stoffen, japonnen of sarongs kunnen kopen in het centrale warenhuis 'Tjioda', terwijl de Indonesische burgers dit recht wel hebben.
[Bouwer – Het vermoorde land, 331-332] 


Links
: Hotel Ibis. (Hotel Wilhelmina).

ILW Bandung Hotel Wilhelmina

Alle Italiaanse onderdanen worden per 1 augustus a.s. geconcentreerd in het voormalige pension Van Hengel aan de Oude Hospitaalweg. Zij worden 'beschermd'. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen fascisten en niet-fascisten. Zij moeten hun hele hebben en houden verkopen en mogen slechts lijfgoed meenemen. Zij moeten in het pension betalen: f 250, – per maand voor volwassenen, f 150, – voor ieder kind. Voor de Duitsers schijnt het voormalige Wilhelmina-Hotel – thans 'Sakura-Hotel' – te worden gereedgemaakt.
[Bouwer – Het vermoorde land, 362]

Het 3de hotel van Bandung: [De Locomotief, 9 October 1911],
Onderdak voor nieuwkomers: [Indië, geïllustreerd weekblad-5, 50a] 


Links
:Hoekpand (Apotheek Rathkamp & Co). 
Ga linksaf: Jl Asia Afrika (Groote Postweg Oost). 
Rechts: nr. 110-104 OCBC NISP. (Toko De Vries – 1912, Cuypers / Estourgie). 

ILW-Bandung-Toko-De-VriesNB. Opschriften onder de dakrand.
De plannen voor het [...] nieuwe tokogebouw van de Maatschappij tot voortzetting der zaken voorheen J.R. de Vries & Co. te Bandoeng (Boek- en papierhandel, huishoudelijke artikelen, dranken, provisiën enz) zijn gemaakt door het Architecten-Bureau Ed. Cuypers en Hulswit te Weltevreden en behooren tot de eerste plannen, welke na de oprichting in 1909 door dit Bureau in Indië zijn gemaakt. Het gebouw heeft bij een lengte van 49,34 M. en een breedte van 24,60 M. een totale oppervlakte van ongeveer 1200 M². Op de beganen grond bevindt zich de groote winkelruimte, welke door 8 pijlers in 15 vakken is verdeeld en waarin zijn afgescheiden een sigarenwinkel op den hoek bij den Kantoorweg,[en] elf etalagekasten aan den Postweg [...] Om een goede, gelijke en niet te sterke verlichting te verkrijgen, zijn de étalageramen niet te groot genomen en de ramen daarboven door twee stijlen in drie vakken verdeeld, welke bezet zijn met glas in lood. [Het Nederlandsch.-Indisch Huis-1, 161-168] 


Rechts
: Hotel Savoy Homann. 

Homann

ILW-Bandung-Savoy-Homann-1ILW Bandung 1A Postweg Braga Hotel Savoy HomannHotel Savoy Homann (1939 - Aalbers). [Locale Techniek-7-6, 172]

We worden in 'Savoy Homann' ondergebracht – als 'moeder Homann' had kunnen weten wat voor een groots opgezet hotel-paleis er eenmaal uit haar bescheiden logement zou groeien! [Fabricius – Een reis door het nieuwe Indonesië, 105]

Het hotel is begonnen als commensalen-huis door Jacoba Homann – van Hogezand. [De Locomotief, 26 Maart 1917]

Hoe dan ook, we hebben mijn verlossing gevierd. We zijn om zes uur het bijzonder fraaie hotel Homan te Bandoeng binnengestapt. We hebben in alle zalen gezeten, we zijn tenslotte op alle tafels gaan staan en we zijn er ’s nachts om drie uur uitgekomen. Uitgerold, naar ik vermoed. 
[Alberts – Namen noemen, 97-99] 


Links
: Bandung "0" Km Milestone: een herinnering aan de opdracht van G.G. Daendels om een stad te stichten bij de brug van de latere Grote Postweg over de rivier de Cikapundung.

Milestone

ILW-Bandung-MilestoneHoe Daendels soms zelf het werk controleerde, moge blijken uit het volgende voorval.
Een ingenieur, belast met het banen van dien postweg tusschen Tjiandjoer en Bandoeng, had dien op enkele moeilijke plaatsen te steil naar boven laten loopen. De Landvoogd, hierover verbolgen, beval, dat hij den weg niet over den rug der bergen, doch al slingerende langs de hellingen zou traceeren onder bedreiging van: "den vent anders, Goddeumi, te zullen laten doodschieten".
De toenmalige regent van Bandoeng hoorde van deze bedreiging door den "Toewan Besaar Goentoer", zooals Daendels door de Inlanders genoemd werd, geuit. Hem was ook opgedragen een weg aan te leggen van Bandoeng naar Soemedang. Door een doodelijken angst bevangen, maakte hij dien weg met honderd kronkelingen, ofschoon het terrein zoo vlak en effen was als een golfbaan. Zoo zat de schrik voor Daendels er in. [Ido – Indië in den goeden ouden tijd I, 172-173]


Tussen 2015 en 2018 zijn bij dit monument vier borstbeelden geplaatst: van President Soekarno en van de toenmalige regent van Bandung en ook van Gouverneur-generaal Daendels en de regent van Bandung uit de tijd van Daendels.

Daendels

ILW Bandung 1A Postweg Braga Gouverneur generaal DaendelsDe evengemelde beleefdheid en eerbewijzing aan Europeanen door Inlanders betoond, is geenszins, gelijk sommigen voorgeven, een overblijfsel van de vrees, welke het strenge bestuur van den Marschalk Daendels heeft ingeboezemd; want deze rampzalige indruk is door eene latere menschlievende regering van tien jaren geheel uitgewischt geworden; maar het is een gevolg van de natuurlijke goedhartigheid en beleefdheid, welke den Javaan der binnenlanden zoo voordeelig van dien der kusten onderscheidt.
[Olivier – Tafereelen I, 123-124] 

Een prachtige weg, vindt ge niet? dien de mannetjes-man banen deed van Anjer tot Banjoewangi's uithoek? – Wee! – indien gij een duizendste gehoord hadt van het kermen en krijten, van de rottingslagen op naakte lendenen, van de verzuchtingen en de vervloekingen, die als muziek waren op wier maat men spade en houweel bewoog; indien gij een duizendste aanschouwd hadt van den jammer en den nood, die dezen weg aan een millioen menschen heeft gekost – gij zoudt hem betreden gelijk men een slagveld betreedt – met gebogen hoofd, en met eene stemme des bloeds in de ooren, roepende tot u van den aardbodem! – Wee! 
[Nievelt – Onder de palmen, 189-190] 

Die àndere hardhandige seigneur, Herman Willem Daendels, zal ook wel een ereplaats hebben gekregen. Een daad van piëteit tegenover het glorierijke koloniale tijdperk die onze links-progressieve jongeren, nog rood van verontwaardiging over ons imperialistisch verleden, wel met verbijstering moet slaan. Maar de revolutie is voorbij en gewonnen; men kan nu weer wat milder over dat verleden gaan denken, men is trots op ‘zijn’ gouverneurs-generaal; hoe strakker die de teugels aantrok, hoe groter achteraf het ontzag – de historie heeft haar eigen moraal. Terwijl in het goede vaderland het standbeeld voor de Atjeh-generaal Van Heutsz het hard moet ontgelden, zijn de Atjehers naar ik hoor bezig het ereveld van de eens gevreesde en gehate tegenstander van onkruid te zuiveren.
[Fabricius – Een reis door het nieuwe Indonesië, 26] 


Links
: Grand Hotel Preanger (1929, Wolff Schoemaker).

Hotel Preanger

ILW-Bandung-Preanger-1ILW-Bandung-Preanger-21897 – Het Hotel Préanger te Bandong, waarvan ik hier een afbeelding afdruk, is mij eveneens lang in herinnering gebleven, eerstens omdat het een mooi en goed hotel is, tweedens omdat ik dáár heb kennis gemaakt met een zeer eigenaardig type, een gezondheidzoekende ambtenaar.
[Van Maurik – Indrukken van een Tòtòk, 163-164

Het Preanger-hotel bestond uit een hoofdgebouw met een eetzaal en een leeszaal en aan de voorzijde een pendopo, met rode plavuizen bevloerd, en met een plaatijzeren dak, dat op ijzeren pilaren steunde. 
[Koch - Verantwoording, 46a] 


Ga linksaf
: Jl Tamblong (Tamblongweg). 
Rechts: nr. 12-18 Bank Pacific. 

ILW Bandung Bank Pacific

Internationale Crediet- en Handelsvereeniging. Rotterdam.

[1922 – 3e Jaarbeurs te Bandoeng:] Evenals in het hoofdgebouw [van het Jaarbeursterrein] is in de Machinehal de ruimte meer economisch gebruikt; jammer is het, dat een hoek leeg staat; de Internationale Crediet- en Handelsvereeniging 'Rotterdam', welke met eene Skoda Benzine locomobiel zou uitkomen, ontving deze machinerieën te laat uit Europa, zoodat zij zich op het laatste oogenblik moest terugtrekken.
[Indië, geïllustreerd weekblad-6, 637]


Rechts
: nr. 20-22 (Café Biljart Athletic Bar, Harry Ploos, Boksleeraar, Imp. van Boksart.).

ILW Bandung Athletic Bar"Kom je nu net van het train-lokaal?" vroeg ik.
"Ja, en ik wou half dat ik er maar niet heengegaan was. Het bokslievend publiek hier kon deze dag wel eens vervloeken. Het is dat lamme humeur van me, zie je, dat me als sportsman parten speelt. 't Gaat een gegeven ogenblik, dan is het mis. En dan... "
"M'n goede man, waar heb je het over??" informeerde ik.
"Alleen maar, zeide Jip, aanstellerig langgerekt, dat ik de heer Van Dure zoëven een gat in z'n hoofd heb geslagen. Dat wil zeggen: de deur heeft het gedaan. Als je er eens even heen wandelde zou je zien dat een van de panelen er zo'n beetje bijhangt. Maar de oorzaak van al dat moois ben ik, vrees ik".
[Perron, du – Verzameld Werk V, 587-588] 


Ga linksaf
: Jl Naripan (Naripanweg). 
Rechts: (nr. 9). Yayasan Pusat Kebudayaan. (Gewestelijk Kwartier van de Kring Bandoeng der Nationaal Socialistische Beweging). 

NSB

ILW-Bandung-Kring-BandoengIn de bloeitijd van de N.S.B., 1934-'37, in Indië, toen deze daar ongeveer 2000 leden had, werd per jaar f 20-30.000 naar het bestuur in Nederland overgemaakt. Daarna verminderde het aantal leden, omdat men terugschrok voor het optreden der duitse nationaal-socialisten zodat in april 1940 de partij in Indië nog ongeveer 1100 leden telde en 700 donateurs. Op een totaal aantal nederlanders van 300.000 is dit een gering percentage. 
[Van Heekeren – Batavia seint: Berlijn, 67] 

Een buitengewoon merkwaardig verschijnsel deed zich hierbij voor met betrekking tot de Indo-Europeanen. Volgens alle rassenopvattingen van de N.S.B. waren de Indo’s een soort van minderwaardige bastaarden, maar de N.S.B. in Nederlands-Indië begreep heel goed dat ze nooit tot een politieke macht kon worden zonder invloed te krijgen in de Indo-kringen, en ze wijzigde haar rassenbeginselen zodanig dat juist de Indo-Europeanen (als de heersende bevolkingsgroep tegenover de Inlanders) de ware N.S.B.-ers werden geacht.
[Kadt, de – Indonesische tragedie, 20-22] 


Links
: op de hoek met de Jl Braga: bank bjb. (DENIS: De Eerste Nederlandsch-Indische Spaarkas – 1935, Aalbers).

ILW Bandung DENIS 3ILW-Bandung-DENIS-1De ouderen zijn naar Holland teruggegaan met de rest van het kapitaal dat in voorbije goede jaren was gespaard en dat misschien juist kon reiken om er daarginds in den grootsten eenvoud van te leven. Doch de jongeren hadden nog geen spaarpot, die hadden een vrouw en kinderen en vaak niet eens genoeg geld om de bootreis te betalen. Wat konden zij verwachten van Holland, waar toen ook de depressie op haar allerergst was en de kans op een baantje uiterst gering? Voor een aantal van hen, die geen geld en geen relaties hadden en wien de maatschappij geen overtocht vergoedde, bleef geen andere mogelijkheid dan om in en huisje van vier rieten wanden en een atap-dak te trekken, om temidden der inlanders ‘in den kampong’ te gaan leven. 
[Ammers-Küller – Wat ik zag in Indië, 59-62] 


Rechts:
op de hoek met de Jl Braga was het I.E.V. Clubhuis en het Secretariaat Afdeeling Bandoeng van het Indo Europeesch Verbond gevestigd.

I.E.V. Clubhuis

Terwijl in de inheemse wereld honderden langs de weg van honger stierven trachtte men die stemming in uitgelatenheid te verdrijven, – als de çi-devants der Franse aristocratie, die ten tijde der revolutie in de gevangenissen zich aan spel en dans overgaven in afwachting van hun executie. Hetzelfde verschijnsel hadden wij gezien toen de Japanners in Februari-Maart 1942 op Java landden. Het bestuur der IEV-Club te Bandoeng had toen aan de leden een circulaire gezonden met de mededeling, dat opnieuw gelegenheid zou bestaan tot roulettespel. Het was weinig minder dan een schandaal. 
[Koch - Verantwoording, 266] 


Ga rechtsaf: Jl Braga.

Braga

Op een middag kwamen wij op de voornaamste straat van Bandung, de Bragaweg, Leni tegen. Zij reed recht op ons af. 'Wie heeft dat idiote spelletje bedacht?' zei ze lachend en boos. Beyling wees mij aan. 'Ik feliciteer je niet, zei ze. Wat moet ik met die afschuwelijke Schuytema?

[Du Perron – Het land van herkomst, 278-279]


Rechts:
nr. 22-24 Sumber Hidangan. (Het Snoephuis, was een goedkopere lunchroom dan Maison Van Bogerijen.)

ILW-Bandung-SnoephuisAls wij aan snoepen denken, krijgen wij voorstellingen van kleverige zuur- en gomballen, of felrode suikerstokken, die smelten en kleven. Hier in Indië houdt snoepen verband met dingen, die in een wrijfschotel worden gewreven met een krom wrijfhout, trassi en lombok en knoflook en zure, onrijpe vruchten. Ook wel satee en lontong. Dat heet dan ‘snoepen’, hetgeen bewijst met hoe weinig met het in vroeger dagen heeft moeten stellen.
[Walraven – Eendagsvliegen, 295-296] 

's Avonds, toen mijn moeder op de gang voor ons kamertje met mevrouw Frequin zat te ruziën, o.a. over de vraag hoeveel de garnalenkroketten in het 'Snoephuis' op Braga vroeger hadden gekost, sloeg ik hem beurs in zijn hoek en de pop rukte ik een arm af. Hij huilde geluidloos.
[Springer – Tabee, 71-73] 


Links:
nr. 41, 43 en 45 "Toko Populair." 

ILW-Bandung-BavostaILW-Bandung-Toko-Populair

 ← Nr. 41 Apotheek "Bavosta" De Bataviasche. Volks- & Stadsapotheek.

Nr 43. Horlogerie Stocker.
[1945] Vier Zwitserse onderdanen, die al sinds onheuglijke tijden in de burgerkampen zaten opgesloten, zijn gisteren losgelaten, onder wie de vroegere Zwitserse consul in Bandoeng, Herr Stocker. Deze vrijlating is na maandenlange onderhandelingen bereikt door de Zwitserse gezant in Tokyo.
[Bouwer – Het vermoorde land, 317b]

Toko Populair, gramophones, platen, foto's en radioartikelen →


Rechts
: nr. 40 PGN en nr. 56.

ILW-Bandung-Keller-sILW-Bandung-Ned-Ind-Gas-Mij

← Ned.- Ind. Gas. Mij., Showroom en kantoor,
tevens Secretariaat Kon. Instituut v. Ingenieurs, Groep Ned. -Indië en het Secretariaat van de Normalisatieraad. [Locale Techniek-8-4, 107, t.o. 114]
Gebouwd in 1919 voor de firma Becker en Co. Het is een van de eerste werken van architect Wolff Schoemaker.

Keller's Modemagazijn en Kleermakerij →

Kellers magazijn voor herenkleding is er nog steeds, zelfde naam. Zoon Eddy was een vrolijke krullerige roomse jongen, en omdat hij rooms was had hij zoveel vuile praatjes zeiden zijn klasgenoten.
[Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 161] 


Rechts:
nr. 58 Braga Permai.

Maison L. van Bogerijen

ILW-Bandung-Maison-BogerijeILW Bandung 1A Postweg Braga Maison L van BogerijenMaison L. van Bogerijen. 

Nieuwe meubels: [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-26, 326]  

We gaan gezellig zitten, onder een parasol. Het is niet vol, achter ons zitten inderdaad 'Europeanen', Engels-sprekend; is het nu 'net als vroeger'? Heb ik, als kind van erg zuinige en puriteinse ouders, ooit wel bij Bogarijen gezeten of was het alleen maar decor, lokalisering van dromen en verlangens? [Ferguson – Nu wonen daar andere mensen, 161-162] 


Ga linksaf
: Jl Suniaraja (Gang Affandi). 
Links: nr.7-9 new Braga club, in 1941 gebouwd als Braga Theater door architect Aalbers.
Ga terug en vervolg de route in de Jl Braga. 
Links: (nr. 127) Landmark.

ILW-Bandung-van-Dorp-En-Co

Boekhandel en Drukkerij G.C.T. van Dorp & Co.
Gebouwd in 1921 door Wolff Schoemaker, die het als voorbeeld neemt voor een goede architectuur-stijl. [Indisch Bouwkundig Tijdschrift-26, 194]
Elke kalakop, dus gestyleerde leeuwenkop, boven een modernen ingang is een caricatuur, [Mijn Indische Reis, 101-102].

Toen ik vanmorgen in de boekhandel van Van Dorp was, zag ik daar een bordje met de mededeling, dat aan Japanse klanten een korting van 20% moet worden verleend. De Japanse officieren blijken, volgens de verkoopsters, voornamelijk te zijn geïnteresseerd in Engelse boeken en vooral in pornografische lektuur waarvan bij het deftige Van Dorp de keuze nou niet zo groot is. [Bouwer – Het vermoorde land, 31]


Links: bank bjb. (Residentiekantoor Afd. Priangan, ’s Landskas, Algemeen Ontvanger en Landsvendukantoor Bandoeng.)

ILW-Bandung-Priangan

Gebouwd als Hoofdkantoor van de Oliefabriek "Insulinde" door Schoemaker in 1918 (het linker deel) en met Wolff Schoemaker in 1921 (het rechter deel). [De Locomotief, 21 Mei 1917]
De olie-industrie is 'uiteraard' in Nederlandse handen, [Indië, geïllustreerd weekblad, 4, 279], maar ondanks dat keert het tij. [Indië, geïllustreerd weekblad, 5, 643]

Het is wel een débâcle en al wisten velen, die er in zaten, dat de leiding van Insulinde en het beheer van de zaken niet deugde (zooals ik je trouwens vroeger wel heb geschreven), dat het zoo'n vaart zou loopen als nu had toch wel niemand kunnen denken. Weliswaar is het overal misère, in welke branche je ook komt, rubber, koffie, thee, zelfs suiker, en de omstandigheden op onze aarde zijn voor een groot deel schuld aan het algemeene fiasco, doch bij een goed beheer en praktische leiding had er van Insulinde toch heel wat meer kunnen terecht komen, dan thans het geval is.
[Walraven – Brieven, 81-82], [Walraven – Brieven, 97] 


Rechts:
nr. 108 Bank Indonesia. (De Javasche Bank. – 1918 door het Architecten-Bureau Ed. Cuypers en Hulswit.) 

ILW-Bandung-Javasche-Bank

[Geïllustreerde Encyclopaedie van N-I, 95-96], [Nederlandsch Indië – Oud & Nieuw-3, 327, 329]

Bij besluit van de [Japanse] opperbevelhebber zijn de Javase Bank – waarvan de heropening al maanden geleden door de bezetters werd bekendgemaakt – en 8 andere Indische banken geliquideerd. Deposito's zullen alleen worden terugbetaald 'als er geld beschikbaar is' (hetgeen uiteraard niet het geval is). En dan nog uitsluitend aan Chinezen en Indonesiërs. Het bankpapier van de Javase Bank blijft gedeeltelijk in omloop. Van Indonesische zijde hoorde ik, dat het geleidelijk zal worden ingenomen, tot op een bedrag van ongeveer 500 miljoen gulden. Dat laten de Japanners in circulatie voornamelijk om het vertrouwen in het bezettingsgeld – waarvan de koers officieel gelijk is aan die van de Indische gulden – op peil te houden.
[Bouwer – Het vermoorde land, 135a] 

‘Voor effecten’, aldus na de oorlog drs. H. J. Manschot, president van de heropgerichte Javase Bank, ‘bleken de liquidateuren gelukkig niet de minste belangstelling te hebben, zodat het effectenbezit van Nederlands Indië, hetwelk geheel was geconcentreerd in de z.g. Oorlogskluis van de Javase Bank te Bandoeng, onaangetast is gebleven.’ Ook de bankgebouwen en andere onroerende goederen die eigendom van de geliquideerde banken waren geweest, bleven intact. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11b, 317-318] 


Ga links af
: Jl Perintis Kemerdekaan (Landraadweg). 
Rechts: Gereja Protestan "Bethel". (Protestantsche Pieterskerk – 1925, Wolff Schoemaker)

Protestantsche Kerk

ILW-Bandung-PieterskerkZij liep opeens even naast mij bij het uitgaan van de kerk en ik voelde een propje papier in mijn hand. Waar haalde ze de moed vandaan! Ze vonden mij een zak omdat ik niet meeging naar Braga die middag. Ik peesde op mijn fietsje naar huis, dat propje in mijn hand.
[Springer – Bandoeng-Bandung, 89-90]

We gingen naar de kinderkerk, op dinsdagmiddag, vlak bij het stadhuis. Die dominee speelde later leider in het burgermannenkamp. Menno, Theo, de anderen en ik vonden die jeugddiensten natuurlijk flauwekul, maar het was vooral in de grote vakantie een goede gelegenheid om elkaar weer eens te zien en de kippen te bekijken.
[Springer – Tabee, 21]


Rechts:
nr.5 Gedung Indonesia Menggugat Museum open 8 – 4, geen Engelse teksten (De Landraad, 1904 – BOW)..

De Landraad

ILW-Bandung-LandraadWat met de arrestanten te doen? Maakte men het zich, vooral nu er zo weinig bezwarende gegevens waren, niet het gemakkelijkst door hen eenvoudig naar Boven-Digoel te deporteren? Dat weigerde [G.G.] de Graeff. Na lang beraad besliste hij dat Soekarno en de drie andere arrestanten voor de Landraad te Bandoeng, hun woonplaats, gedaagd zouden worden. [Het Koninkrijk der Nederlanden, 11a, 338-342] 

In haar herinnering zag ze Karno weer fier voor de rechter staan en aan de andere kant zijn advocaten in het zwart. Karno's ogen fonkelden; hij leek op een fiere leeuw, vond ze toen, met zijn brede borst en krachtig hoofd.
[Djojopoespito – Buiten het gareel, 48-49]


Links:
spoorwegviaduct boven twee wegen.

ILW Bandung het dalEind jaren dertig van de vorige eeuw bestond het plan om de Postweg [Jl Asia Afrika] te verbinden met de Atjehstraat [Jl Aceh]. Daartoe zouden tweebaanswegen worden aangelegd aan weerszijden van de Ci Kapundung. Een klein gedeelte van dit plan is maar gerealiseerd en zichtbaar onder het spoorwegviaduct. 


Ga de brug over

Schuin rechts: Perusahaan Umum Kereta Api. 

Staatsspoorwegen

ILW Bandung Hoofdkantoor StaatsspoorwegenHoofdkantoor Staatsspoorwegen, werd in 1921 gevestigd in het Grand Hôtel National.

Tevoren hadden de Indonesische ambtenaren in bepaalde betrekkingen, o.a. bij de Staatsspoorwegen, de Douanedienst en andere, de helft of twee derde aan salaris ontvangen van hetgeen de Europese collega's kregen.
[Koch – Batig slot, 13-14]

[1943]  'Om jullie wakker te houden, worden jullie af en toe afgeranseld', zei onlangs een zekere Ikeda, een van de afdelingschefs op het hoofdkantoor van de spoorwegen tijdens een periodieke bijeenkomst van het personeel. 'Jullie hebt onder de Hollanders 300 jaar geslapen en wij, jullie oudere broers, zijn hier om jullie wakker te schudden'.
[Bouwer – Het vermoorde land, 216b]