door J.M.B. Gelink, Journalist, aan de hand van resteerende archiefstukken van Hotel des Indes, couranten, periodieken, geschiedkundige werken van Dr. F. de Haan, V.I. van de Wall en eigen herinneringen, N.V. Hotel des Indes, Batavia 1948
50 Jaar Hotel des Indes, 7
De “Groote Boom” bij Pasar Ikan, waar tegen het einde der vorige eeuw de passagiers der uit Holland komende zeil- en stoomschepen debarkeerden. Rechts de “Uitkijk” met daaronder de raderboot welke reizigers en lading van de op de reede liggende schepen van en naar den wal vervoerde.
[Jakarta 4 – Hotel des Indes]
Samengesteld door J.M.B. Gelink, Journalist, aan de hand van resteerende archiefstukken van Hotel des Indes, couranten, periodieken, geschiedkundige werken van Dr. F. de Haan, V.I. van de Wall en eigen herinneringen,
N.V. Hotel des Indes, Batavia 1948
Ofschoon het oude hoofdgebouw van des Indes nu gedegradeerd is tot magazijn van dranken en provisiën, maakt het door zijn stoeren opzet nog lang geen slecht figuur in de moderne omgeving.
 |
De Dependance, meer bekend als het Receptiepaviljoen van Hotel des Indes, is eveneens van een zeer eerbiedwaardigen ouderdom en doet in jaren niet veel onder voor het oude hotelgebouw. Ook hier doet de moderne bouwtrant van de omliggende paviljoens niet de minste afbreuk aan de imposante woning van den directeur-generaal der Vereenigde Oost-Indische Compagnie, tevens directeur van de geprivilegieerde amphioensocieteit, Adriaan Moens, die reeds in 1781 huis en erf “Moenswijk” doopte. Op veel “geschiedenis” kan Moenswijk niet bogen, of het moest zijn dat het landgoed onder een zekere mevrouw Gronovius in het jaar 1816 een meisjes kost- en dagschool werd, welke een tiental jaren heeft bestaan. Het 22.000 vierkante meter groote erf, dat nog tal van andere bebouwingen dan het hoofdgebouw bevatte, bood een prachtige gelegenheid voor een onderwijsinrichting. [50 Jaar Hotel des Indes, 9] |
Zoals ook nu in deze dagen [± 1923], zag het Hotel des Indes ruim 50 jaar geleden er uit als een groot hoefijzer met de openzijde naar den weg, de achtergrond gevormd door het hoofdgebouw, waarin op de verdieping eenige fraaie en dure kamers waren, terwijl het geheele benedengedeelte door de gaanderijen en de eetzaal werden ingenomen.
Nadat de heeren A. Chaulan en J.J. Dodero in het bezit waren gekomen van het voormalige “Instituut voor Jonge Juffrouwen” werd dit kort daarop in een hotel herschapen. Antoine, een der zoons van Chaulan beheerde in 1835 het hotel, dat naar de geboortestreek van zijn vader in Zuid-Frankrijk “Hotel de Provence” was gedoopt. Etienne, de broeder van den beheerder, die als kok fungeerde, trad een jaar later als hotelier op en werd in 1846 eigenaar.
[50 Jaar Hotel des Indes, 39-40]
Nadat Etienne Chaulan zich in 1841 geassocieerd had met Deeleman, den uitvinder van de naar hem genoemde en bekende tweewielige voertuigen, welke zelfs nu nog een bekend stadsbeeld vormen, liet hij de zaken over aan C. Denninghoff, die naar vermoed wordt voor de naamsverandering van het hotel aansprakelijk is. […]
In 1852 werd “Het Rotterdamsch Hotel” (de naam “Hotel de Provence” werd in 1851 veranderd) gekocht door F.A.E. Wijss, die reeds in het bedrijf was werkzaam geweest. Wil men het daarover gaande verhaal gelooven, dan zou op aanraden van den beroemden Multatuli (Douwes Dekker) die na zijn ontslag uit ’s lands dienst daar logeerde, de naam van het hotel op 1 Mei 1856 zijn veranderd in “Hotel des Indes”. Onder dezen suggestieven naam is het hotel dus reeds ruim 90 jaren bekend.
Nadat Cressonier in 1871 was overleden kwam “des Indes” in handen van T.L. Gallas, om 2 jaar na diens dood bij acte van 31 Augustus 1888 te worden aangekocht door Jacob Lugt, Ridder Militaire Willemsorde 4e kl., destijds logementhouder te Batavia. Deze krijgsman in ruste bleek niet alleen in het hanteeren van het zwaard, doch eveneens in het doen van zaken zeer bedreven te zijn.
Evenzoo scheen in dien tijd het houden van logementen of hotels een schitterende bron van inkomsten te leveren, getuige het feit dat Jacob Lugt in de jaren 1891, 1892 en 1894 overging tot den aankoop van alle omliggende terreinen, waardoor hij de beschikking kreeg over een grondoppervlakte van ruim 80.000 vierkant meters.
[50 Jaar Hotel des Indes, 43-44]
De stichting van de Naamlooze Vennootschap “Maatschappij Hotel des Indes” heeft volgens een extra-bijvoegsel der Javasche Courant van 1897 No. 99 op Dinsdag 9 November 1897 plaats gevonden. […]
De eerst gekozen commissarissen van de jonge maatschappij waren de heeren Jan Dinger [Jakarta 2 – Escompto] , koopman, Jonkheer Adriaan Adolph Arthur Ploos van Amstel, assuradeur en Meester Eduard Henri Winkelman
[50 Jaar Hotel des Indes, 47, 52]
Reeds in 1898 werd besloten tot verbetering en nieuwbouw over te gaan, aangezien te verwachten viel dat de logeergelegenheid met 100 kamers voor den steeds groeienden stroom van uitgezonden krachten voor cultures en industrie, weldra te klein zou blijken te zijn.
[50 Jaar Hotel des Indes, 65]
Het jaar 1905. Een tentwagen van het hotel heeft gasten aangebracht. De chef de reception, met de kamerlijst in de hand, ontvangt de gasten. De vrachtwagen (rechts), welke de bagage aanvoert. [5Jaar Hotel des Indes, 8] |
In 1920 werd, ook al wegens de de tijdomstandigheden, even gepauzeerd, doch reeds het daaropvolgende jaar werd door de commissarissen, in wie den drang naar daden ziedde, de bouw van 66 nieuwe kamers ter vervanging van de oude, aanbesteed. Deze aanbouw werd gedurende de jaren 1921, 1922 en 1923 uitgevoerd met het resultaat, dat een reeks up-to-date kamers met verdieping verrees
[50 Jaar Hotel des Indes,69]
[1922] De nieuwe vleugel van Hôtel des Indes te Weltevreden is gereed! Een mooie aanwinst! Aanstaande gasten kunnen nu reeds zien hoe zij zullen worden geherbergd. Wij brengen een foto van het voltooide gebouw en een kamerinterieur. De heel oude kamers zullen thans spoedig verdwijnen.
[Het Indische Leven, 4, 332]
Het jaar 1929 baarde met verdubbelde hevigheid de reeds in 1913 gesmeedde plannen tot het opzetten van een frontgebouw, dat een waardige voorpost zou vormen voor het moderne achtererf, dat verscholen achter de massale contouren der reusachtige waringins en ander geboomte, welke het groote hotelterrein weliswaar een koelte brengende overhuiving gaven, doch het tevens voor het oog verborgen hielden.
Na verschillende besprekingen werd ten slotte aan het Algemeen Ingenieurs en Architecten-Bureau opgedragen de noodige ontwerpen te maken, hetgeen resulteerde in een opdracht aan het A.I.A.-Bureau om het bouwwerk uit te voeren. […]
De conditie, dat het bouwwerk ultimo Maart 1930 moest worden opgeleverd, werd prompt nagekomen, zoodat medio Mei van hetzelfde jaar de officieele opening kon plaats hebben.
De opening van het nieuwe frontgebouw was voor Batavia “de” gebeurtenis van den dag.
[50 Jaar Hotel des Indes, 69-70]
1933 [50 Jaar Hotel des Indes, 71]
Het “Bataviaasch Nieuwsblad” van 15 Mei 1930 verscheen met een levendige beschrijving (en de eer van een primeur) van het nieuwe gebouw en plaatste daarvan een goede foto. Vooral op architectonisch gebied wijdde het blad uit over de uitvoering en inrichting van het frontgebouw, waarvan de lezers een gedegen inzicht werd gegeven van exterieur en interieur. Het blad schreef n.l.:
Het nieuwe gebouw van Des Indes.
Gisternacht heeft de verhuizing plaats gehad en gistermorgen hebben de gasten van Des Indes in de royale nieuwe eetzaal ontbeten.
De hoofdstad is daarmee een hotelgebouw rijk geworden, dat in heel Indië zijn weerga niet vindt.
Wij mogen de geschiedenis van den bouw bekend veronderstellen. Hoofdzaak is, dat de pendopo oud was en het hoofdgebouw nog ouder, en dat de N.V. het noodig oordeelde, dat er behalve voortreffelijke nieuwe kamers ook een gebouw kwam, dat aan de moderne eischen van het touristenverkeer beantwoordde en zou kunnen wedijveren met wat op dit terrein in Europa geboden wordt – om maar niet verder van huis te gaan.[…]
Bij den ingang vindt men links het bureau, rechts de leeskamer; de entree suggereert groote evenwichtigheid en een voorname soberheid van het interieur, welke haar oorzaak vinden in de strengheid van lijn en de toepassing van groote vlakken, het bezigen van veel wit marmer zoowel voor vloeren als voor een gedeelte van den muur, welke vakken door lijsten van djatihout, waarin overigens de geheele betimmering is uitgevoerd, worden afgesloten.
Deze voorloopige indruk wordt nog versterkt, wanneer men in de groote hal komt met de monumentale marmeren trap, geflankeerd door een hekje van kunstsmeedwerk.
Het licht wordt hier een bijna onbelemmerde toegang geboden door een raam van groote afmetingen, uitgevoerd in gebrandschilderd glas, waarin de kleuren niet meer dan decoratieve waarde hebben en niet domineeren. Men heeft er Luchtvaart, Landbouw, Handel, Nijverheid en Scheepvaart gesymboliseerd in de koppen van in die bedrijven prominente figuren, als generaal Snijders, Melchior Treub, mr. J.A. Trip, prof. Treub en Van Zalinge. Het raam wordt bekroond door een lijst bestaande uit de wapens van Semarang en Soerabaja, in het midden Ned.-Indië, en aan de andere zijde Batavia en Bandoeng.
In de hal vindt men enkele zitjes en verder de garderobe, gemakken voor dames en heeren en telefooncellen. Tot in onderdeelen zijn deze afdeelingen verzorgd, zelfs de flesschenbakken zijn in stijl afgewerkt. (Sic)
 |
 |
| De monumentale hoofdtrap met op den achtergrond de gebrandschilderde ramen. | De ruime eetzaal in het nieuwe frontgebouw, welke aan de rechterzijde met een terras werd uitgebreid. [50 Jaar Hotel des Indes, 41] |
Een kleinere tusschenhal geeft toegang tot de eetzaal, die zeven meter hoog is en ook weer een prettig lichten en luchtigen indruk maakt. De rechterwand is open en geeft toegang tot het terras, de linkerwand is voorzien van verscheidene dressoirs, die den toegang maskeeren tot de afdeelingen.
Vóór de eetzaal is een pait musicale, waarvan de bedoeling duidelijk uit den naam blijkt, een alleraardigste zit, die sterk doet denken aan [het voormalige hotel] Centraal in Den Haag.
Een typisch cachet heeft de architect hier bereikt door het aanwenden van natuursteen voor het bekleeden van de pilaster die, evenals het geheele gebouw, uit gewapend beton is opgetrokken. Overigens is er een groot podium voor de muziek en een terras.
In de keuken hebben wij ook even een kijkje mogen nemen. Ook hier weer volop licht; een reusachtige frigidaire en een respectabel fornuis vormen hier tegenstellingen. In de afdeeling banketbakkerij was men juist bezig knappend bruine boterkoek te bakken, verder zag men er verschillende groote en kleine taarten.
Het hotel heeft tevens hier een eigen broodbakkerij. Aparte afdeelingen zijn er voor de pannenwasscherij, de behandeling van kippen en visch, voor aardappelen en groenten, benevens een speciale keuken voor rijstbereiding. De machine vindt er ruime toepassing: er staan kneed-, bordewasch-, polijst- en andere apparaten.
Wanneer men de groote trap is opgeloopen – er werd een liftkoker gemaakt en er zal dus gelegenheid zijn later een lift aan te brengen – staat men opnieuw in een groote hal met garderobes en toiletten. Aan deze hal grenst een kleine feestzaal. Doch de trots van dit nieuwe gebouw is de balzaal met marmeren vloer en dito lambrizeering.
De vloer is in Italië gemaakt en door Italianen gelegd. Elke marmeren pilaster in deze zaal is een kunststukje op zichzelf, bestaande uit 60 deeltjes. In het midden ligt een dansvloer van 12 bij 12 meter, als een keurig passende blokkendoos in elkaar gezet van deeltjes djatihout, zoo gepolijst, dat het dansen erop een genot moet zijn. Een in stijl uitgevoerde lantaarn boven dezen vloer bergt mogelijkheden van verschillende lichteffecten.
Vóór de zaal is een breed terras.
De ruime bovenzaal waar concerten, bals, modeshows en tal van andere gebeurtenissen op allerlei gebied plaats vinden.
De ligging, zoowel van de zaal als van het terras, waarborgen een circulatie van lucht, die na een warmen dag zeer weldadig moet aandoen. De directeur, de heer G.H. van Vliet, geloofde zelfs te moeten voorspellen, dat de dames hier haar acondcapes zouden noodig hebben, tegen een al te groote afkoeling. Een podium is hier aangebracht waarop de muziek zal plaats nemen. En verder is er keur van gezellige zitjes, waarvan de tafels en de stoelen in stijl zijn uitgevoerd.
Het voornaamste is hiermede verteld.
[50 Jaar Hotel des Indes, 73-80]
[Uit het “Nieuws van den Dag” van 17 Mei 1930:]
Een opmerking moet ons tenslotte nog van het hart betreffende de overigens monumentale marmeren trap, die naar boven leidt. Deze is zoo breed, hoog en steil dat het speciaal voor oudere dames en heeren een duizelig-makend werk is om haar af te dalen. Het zou naar onze meening aanbeveling verdienen om in het midden van de trap nog een leuning te laten aanbrengen. De breedte van beide traphelften blijft dan nog ruimschoots voldoende, en b ij de afdaling heeft men dan ten minste een behoorlijk houvast.
Nog beter ware het, dat de lift, waarbij tijdens den bouw wel op gerekend werd, maar die er nog niet is, er zoo gauw mogelijk zou komen.
Indië is geen land voor trappen klimmen.
[50 Jaar Hotel des Indes, 84]
 In een aparte keuken wordt de groote rijsttafel, welke des Zondags wordt geserveerd, gereed gemaakt. Deze rijsttafel is een specialité de la maison en heeft ook ver buiten de grenzen van Indië een groote vermaardheid verworven, welke haars gelijke moeilijk zal vinden.Men zou hier bijna kunnen spreken van een ritus, waarbij een twintigtal dienaren van Lucullus de meest geraffineerde bijspijzen voor een veritabele rijsttafel als een loopende band aandragen om een hongerige godheid te spijzigen. Het aantal ingrediënten, daartoe benoodigd, kunnen alleen geselecteerd worden door hen, die in de geheimen van de Indische keuken doorkneed zijn. De zes vrieskamers en de vier koelvertrekken bergen groote hoeveelheden groenten, welke van Bandoeng en omgeving zijn aangevoerd, zoomede allerlei spijzen en dranken, welke op vriespuntpeil moeten worden geserveerd. […] Dat vijf Europeesche koks en een veertigtal bijkoks iederen dag de handen vol hebben om de spijzen van het menu en die welke à la carte worden geconsumeerd, te bereiden, behoeft nauwelijks te worden gezegd. [50 Jaar Hotel des Indes, 99-100] |
|
|
 Wasch- en strijkinrichting. […]
Reeds om zeven uur in den morgen vangt het werk aan. De kamerbedienden brengen de wasch, welke door een mandoer zorgvuldig wordt genoteerd. Na telling en sorteering worden de goederen over een viertal groote waschtrommels, die electrisch worden rondgewenteld, verdeeld om, na 1½ uur lang door stoom verwarmd water van alle onreinheden te zijn gezuiverd, in duizelingwekkend rondtollende centrifuges binnen tien minuten vochtvrij te worden gemaakt. De droogkamers, met haar spiraalvormige buizen, waardoor hete stoom circuleert, dienen voor verdere droging, waarna de wasch naar de strijkinrichting gaat. Niet minder dan 30 strijkers en strijksters zorgen voor de verdere behandeling der goederen. Electrisch gedreven dubbele mangels leveren de voor het bedrijf benoodigde gewasschen textiel af, als ware er een strijkijzer over gegaan. [50 Jaar Hotel des Indes, 103] |
Bijlage: Beknopte geschiedenis der oude gebouwen op het erf van Hotel des Indes, naar gegevens en teekeningen van ir. P.J. Willekes Macdonald, toegelicht door mr. P.C. Blois van Treslong Prins.
 Naamlooze Vennootschap Maatschappij De perceelen welke de Maatschappij bezit, staan bekend bij de Verpondingsbelasting sub Nos. 4413, 5485, 5877, 8410, 12255 en 13348. |
1935 [50 Jaar Hotel des Indes, 71]
Eenige huishoudelijke gegevens van Hotel des Indes.
- De asphaltwegen binnen het complex hebben een lengte van 2 kilometers.
- Per jaar worden ruim 1.000.000 stuks waschgoed behandeld.
- Niet minder dan 500.000 kubieke meters water zijn per jaar voor het bedrijf benoodigd.
- 120 telefoontoestellen, aangesloten op een wisselbord, zoomede 9 buitenlijnen zijn in gebruik, waarover 500 gesprekken per dag worden gevoerd.
- 5.000 woorden worden per maand over de geheele wereld gekabeld.
- In de polikliniek worden ongeveer 40 man per dag behandeld.
- Van de linnenkamer van het hotel zijn dagelijks in gebruik: 1.000 servetten, 500 tafellakens, 2.000 kussensloopen, 1.000 rolkussensloopen, 1.000 dekens, 400 gestreepte bediendenpakken, 400 witte bediendenpakken en 200 diverse kleedingstukken.
- Aan servies is dagelijks in gebruik: 2.000 borden, 500 schalen, 700 koppen en schotels en 2.000 stuks bestek, bestaande uit mes, vork, lepel, kleine vork, kleine lepel, dessertmes en vleeschmes, 1.000 drinkglazen en 3.500 diverse glazen.
- Voor de voeding van Inheemsch personeel wordt jaarlijks 100.000 kilogram rijst verwerkt.
- Aan de hotelgasten worden jaarlijks 252.000 maaltijden verstrekt exclusief de extra-diners.
- Voor de bediening zorgen: 28 man Europeesch, 50 man Chineesch en 590 man Indonesisch personeel.
[50 Jaar Hotel des Indes – Bijlage, 38]